saḷāyatanavaggo

1. saḷāyatanasaṃyuttaṃ

1. aniccavaggo

1. ajjhattāniccasuttaṃ

1. evaṃ me sutaṃ. ekaṃ samayaṃ bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme. tatra kho bhagavā bhikkhū āmantesi — “bhikkhavo”ti. “bhadante”ti te bhikkhū bhagavato paccassosuṃ. bhagavā etadavoca --

“cakkhuṃ, bhikkhave, aniccaṃ. yadaniccaṃ taṃ dukkhaṃ; yaṃ dukkhaṃ tadanattā. yadanattā taṃ ‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’ti evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya daṭṭhabbaṃ. sotaṃ aniccaṃ. yadaniccaṃ ... pe ... ghānaṃ aniccaṃ. yadaniccaṃ ... pe ... jivhā aniccā. yadaniccaṃ taṃ dukkhaṃ; yaṃ dukkhaṃ tadanattā. yadanattā taṃ ‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’ti evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya daṭṭhabbaṃ. kāyo anicco. yadaniccaṃ ... pe ... mano anicco. yadaniccaṃ taṃ dukkhaṃ; yaṃ dukkhaṃ tadanattā. yadanattā taṃ ‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’ti evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya daṭṭhabbaṃ. evaṃ passaṃ, bhikkhave, sutavā ariyasāvako cakkhusmimpi nibbindati, sotasmimpi nibbindati, ghānasmimpi nibbindati, jivhāyapi nibbindati, kāyasmimpi nibbindati, manasmimpi nibbindati. nibbindaṃ virajjati; virāgā vimuccati; vimuttasmiṃ vimuttamiti ñāṇaṃ hoti. ‘khīṇā jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ, nāparaṃ itthattāyā’ti pajānātī”ti. paṭhamaṃ.

2. ajjhattadukkhasuttaṃ

2. “cakkhuṃ, bhikkhave, dukkhaṃ. yaṃ dukkhaṃ tadanattā; yadanattā taṃ ‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’ti evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya daṭṭhabbaṃ. sotaṃ dukkhaṃ ... pe ... ghānaṃ dukkhaṃ... jivhā dukkhā... kāyo dukkho... mano dukkho. yaṃ dukkhaṃ tadanattā; yadanattā taṃ ‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’ti evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya daṭṭhabbaṃ. evaṃ passaṃ ... pe ... nāparaṃ itthattāyāti pajānātī”ti. dutiyaṃ.

3. ajjhattānattasuttaṃ

3. “cakkhuṃ, bhikkhave, anattā. yadanattā taṃ ‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’ti evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya daṭṭhabbaṃ. sotaṃ anattā ... pe ... ghānaṃ anattā... jivhā anattā... kāyo anattā... mano anattā. yadanattā taṃ ‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’ti evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya daṭṭhabbaṃ. evaṃ passaṃ ... pe ... nāparaṃ itthattāyāti pajānātī”ti. tatiyaṃ.

4. bāhirāniccasuttaṃ

4. “rūpā, bhikkhave, aniccā. yadaniccaṃ taṃ dukkhaṃ; yaṃ dukkhaṃ tadanattā. yadanattā taṃ ‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’ti evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya daṭṭhabbaṃ. saddā... gandhā... rasā... phoṭṭhabbā... dhammā aniccā. yadaniccaṃ taṃ dukkhaṃ; yaṃ dukkhaṃ tadanattā. yadanattā taṃ ‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’ti evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya daṭṭhabbaṃ. evaṃ passaṃ, bhikkhave, sutavā ariyasāvako rūpesupi nibbindati, saddesupi nibbindati, gandhesupi nibbindati, rasesupi nibbindati, phoṭṭhabbesupi nibbindati, dhammesupi nibbindati. nibbindaṃ virajjati; virāgā vimuccati; vimuttasmiṃ vimuttamiti ñāṇaṃ hoti. ‘khīṇā jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ, nāparaṃ itthattāyā’ti pajānātī”ti. catutthaṃ.

5. bāhiradukkhasuttaṃ

5. “rūpā, bhikkhave, dukkhā. yaṃ dukkhaṃ tadanattā; yadanattā taṃ ‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’ti evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya daṭṭhabbaṃ. saddā... gandhā... rasā... phoṭṭhabbā... dhammā dukkhā. yaṃ dukkhaṃ tadanattā. yadanattā taṃ ‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’ti evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya daṭṭhabbaṃ. evaṃ passaṃ ... pe ... nāparaṃ itthattāyāti pajānātī”ti. pañcamaṃ.

6. bāhirānattasuttaṃ

6. “rūpā, bhikkhave, anattā. yadanattā taṃ ‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’ti evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya daṭṭhabbaṃ. saddā... gandhā... rasā... phoṭṭhabbā... dhammā anattā. yadanattā taṃ ‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’ti evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya daṭṭhabbaṃ. evaṃ passaṃ ... pe ... nāparaṃ itthattāyāti pajānātī”ti. chaṭṭhaṃ.

7. ajjhattāniccātītānāgatasuttaṃ

7. “cakkhuṃ, bhikkhave, aniccaṃ atītānāgataṃ; ko pana vādo paccuppannassa! evaṃ passaṃ, bhikkhave, sutavā ariyasāvako atītasmiṃ cakkhusmiṃ anapekkho hoti; anāgataṃ cakkhuṃ nābhinandati; paccuppannassa cakkhussa nibbidāya virāgāya nirodhāya paṭipanno hoti. sotaṃ aniccaṃ... ghānaṃ aniccaṃ... jivhā aniccā atītānāgatā; ko pana vādo paccuppannāya! evaṃ passaṃ, bhikkhave, sutavā ariyasāvako atītāya jivhāya anapekkho hoti; anāgataṃ jivhaṃ nābhinandati; paccuppannāya jivhāya nibbidāya virāgāya nirodhāya paṭipanno hoti. kāyo anicco ... pe ... mano anicco atītānāgato; ko pana vādo paccuppannassa! evaṃ passaṃ, bhikkhave, sutavā ariyasāvako atītasmiṃ manasmiṃ anapekkho hoti; anāgataṃ manaṃ nābhinandati; paccuppannassa manassa nibbidāya virāgāya nirodhāya paṭipanno hotī”ti. sattamaṃ.

8. ajjhattadukkhātītānāgatasuttaṃ

8. “cakkhuṃ, bhikkhave, dukkhaṃ atītānāgataṃ; ko pana vādo paccuppannassa! evaṃ passaṃ, bhikkhave, sutavā ariyasāvako atītasmiṃ cakkhusmiṃ anapekkho hoti; anāgataṃ cakkhuṃ nābhinandati; paccuppannassa cakkhussa nibbidāya virāgāya nirodhāya paṭipanno hoti. sotaṃ dukkhaṃ ... pe ... ghānaṃ dukkhaṃ ... pe ... jivhā dukkhā atītānāgatā; ko pana vādo paccuppannāya! evaṃ passaṃ, bhikkhave, sutavā ariyasāvako atītāya jivhāya anapekkho hoti; anāgataṃ jivhaṃ nābhinandati; paccuppannāya jivhāya nibbidāya virāgāya nirodhāya paṭipanno hoti. kāyo dukkho ... pe ... mano dukkho atītānāgato; ko pana vādo paccuppannassa! evaṃ passaṃ, bhikkhave, sutavā ariyasāvako atītasmiṃ manasmiṃ anapekkho hoti; anāgataṃ manaṃ nābhinandati; paccuppannassa manassa nibbidāya virāgāya nirodhāya paṭipanno hotī”ti. aṭṭhamaṃ.

9. ajjhattānattātītānāgatasuttaṃ

9. “cakkhuṃ, bhikkhave, anattā atītānāgataṃ; ko pana vādo paccuppannassa! evaṃ passaṃ, bhikkhave, sutavā ariyasāvako atītasmiṃ cakkhusmiṃ anapekkho hoti; anāgataṃ cakkhuṃ nābhinandati; paccuppannassa cakkhussa nibbidāya virāgāya nirodhāya paṭipanno hoti. sotaṃ anattā ... pe ... ghānaṃ anattā ... pe ... jivhā anattā atītānāgatā; ko pana vādo paccuppannāya! evaṃ passaṃ, bhikkhave, sutavā ariyasāvako atītāya jivhāya anapekkho hoti; anāgataṃ jivhaṃ nābhinandati; paccuppannāya jivhāya nibbidāya virāgāya nirodhāya paṭipanno hoti. kāyo anattā ... pe ... mano anattā atītānāgato; ko pana vādo paccuppannassa! evaṃ passaṃ, bhikkhave, sutavā ariyasāvako atītasmiṃ manasmiṃ anapekkho hoti; anāgataṃ manaṃ nābhinandati; paccuppannassa manassa nibbidāya virāgāya nirodhāya paṭipanno hotī”ti. navamaṃ.

10. bāhirāniccātītānāgatasuttaṃ

10. “rūpā, bhikkhave, aniccā atītānāgatā; ko pana vādo paccuppannānaṃ! evaṃ passaṃ, bhikkhave, sutavā ariyasāvako atītesu rūpesu anapekkho hoti; anāgate rūpe nābhinandati; paccuppannānaṃ rūpānaṃ nibbidāya virāgāya nirodhāya paṭipanno hoti. saddā... gandhā... rasā... phoṭṭhabbā... dhammā aniccā atītānāgatā; ko pana vādo paccuppannānaṃ! evaṃ passaṃ, bhikkhave, sutavā ariyasāvako atītesu dhammesu anapekkho hoti; anāgate dhamme nābhinandati; paccuppannānaṃ dhammānaṃ nibbidāya virāgāya nirodhāya paṭipanno hotī”ti. dasamaṃ.

11. bāhiradukkhātītānāgatasuttaṃ

11. “rūpā, bhikkhave, dukkhā atītānāgatā; ko pana vādo paccuppannānaṃ! evaṃ passaṃ, bhikkhave, sutavā ariyasāvako atītesu rūpesu anapekkho hoti; anāgate rūpe nābhinandati; paccuppannānaṃ rūpānaṃ nibbidāya virāgāya nirodhāya paṭipanno hotī”ti...pe. .... ekādasamaṃ.

12. bāhirānattātītānāgatasuttaṃ

12. “rūpā, bhikkhave, anattā atītānāgatā; ko pana vādo paccuppannānaṃ! evaṃ passaṃ, bhikkhave, sutavā ariyasāvako atītesu rūpesu anapekkho hoti; anāgate rūpe nābhinandati; paccuppannānaṃ rūpānaṃ nibbidāya virāgāya nirodhāya paṭipanno hoti. saddā... gandhā... rasā... phoṭṭhabbā... dhammā anattā atītānāgatā; ko pana vādo paccuppannānaṃ! evaṃ passaṃ, bhikkhave, sutavā ariyasāvako atītesu dhammesu anapekkho hoti; anāgate dhamme nābhinandati; paccuppannānaṃ dhammānaṃ nibbidāya virāgāya nirodhāya paṭipanno hotī”ti. dvādasamaṃ.

aniccavaggo paṭhamo.

tassuddānaṃ —

aniccaṃ dukkhaṃ anattā ca, tayo ajjhattabāhirā.

yadaniccena tayo vuttā, te te ajjhattabāhirāti.

2. yamakavaggo

1. paṭhamapubbesambodhasuttaṃ

13. sāvatthinidānaṃ . “pubbeva me, bhikkhave, sambodhā anabhisambuddhassa bodhisattasseva sato etadahosi — ‘ko nu kho cakkhussa assādo, ko ādīnavo, kiṃ nissaraṇaṃ? ko sotassa ... pe ... ko ghānassa... ko jivhāya... ko kāyassa... ko manassa assādo, ko ādīnavo, kiṃ nissaraṇan’ti? tassa mayhaṃ, bhikkhave, etadahosi — ‘yaṃ kho cakkhuṃ paṭicca uppajjati sukhaṃ somanassaṃ, ayaṃ cakkhussa assādo. yaṃ cakkhuṃ aniccaṃ dukkhaṃ vipariṇāmadhammaṃ, ayaṃ cakkhussa ādīnavo. yo cakkhusmiṃ chandarāgavinayo chandarāgappahānaṃ, idaṃ cakkhussa nissaraṇaṃ. yaṃ sotaṃ ... pe ... yaṃ ghānaṃ ... pe ... yaṃ jivhaṃ paṭicca uppajjati sukhaṃ somanassaṃ, ayaṃ jivhāya assādo. yaṃ yā (sī. syā. kaṃ. pī.)VAR jivhā aniccā dukkhā vipariṇāmadhammā, ayaṃ jivhāya ādīnavo. yo jivhāya chandarāgavinayo chandarāgappahānaṃ, idaṃ jivhāya nissaraṇaṃ. yaṃ kāyaṃ ... pe ... yaṃ manaṃ paṭicca uppajjati sukhaṃ somanassaṃ, ayaṃ manassa assādo. yaṃ yo (sī. syā. kaṃ. ka.)VAR mano anicco dukkho vipariṇāmadhammo, ayaṃ manassa ādīnavo. yo manasmiṃ chandarāgavinayo chandarāgappahānaṃ, idaṃ manassa nissaraṇan’”ti.

“yāvakīvañcāhaṃ, bhikkhave, imesaṃ channaṃ ajjhattikānaṃ āyatanānaṃ evaṃ assādañca assādato, ādīnavañca ādīnavato, nissaraṇañca nissaraṇato yathābhūtaṃ nābbhaññāsiṃ, neva tāvāhaṃ, bhikkhave, sadevake loke samārake sabrahmake sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāya ‘anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddho’ti VAR paccaññāsiṃ. yato ca khvāhaṃ, bhikkhave, imesaṃ channaṃ ajjhattikānaṃ āyatanānaṃ evaṃ assādañca assādato, ādīnavañca ādīnavato, nissaraṇañca nissaraṇato yathābhūtaṃ abbhaññāsiṃ, athāhaṃ, bhikkhave, sadevake loke samārake sabrahmake sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāya ‘anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddho’ti paccaññāsiṃ. ñāṇañca pana me dassanaṃ udapādi — ‘akuppā me vimutti cetovimutti (sī. pī. ka.) evamuparipiVAR, ayamantimā jāti, natthi dāni punabbhavo’”ti. paṭhamaṃ.

2. dutiyapubbesambodhasuttaṃ

14. “pubbeva me, bhikkhave, sambodhā anabhisambuddhassa bodhisattasseva sato etadahosi — ‘ko nu kho rūpānaṃ assādo, ko ādīnavo, kiṃ nissaraṇaṃ? ko saddānaṃ ... pe ... ko gandhānaṃ... ko rasānaṃ... ko phoṭṭhabbānaṃ... ko dhammānaṃ assādo, ko ādīnavo, kiṃ nissaraṇan’ti? tassa mayhaṃ, bhikkhave, etadahosi — ‘yaṃ kho rūpe paṭicca uppajjati sukhaṃ somanassaṃ, ayaṃ rūpānaṃ assādo. yaṃ rūpā aniccā dukkhā vipariṇāmadhammā, ayaṃ rūpānaṃ ādīnavo. yo rūpesu chandarāgavinayo chandarāgappahānaṃ, idaṃ rūpānaṃ nissaraṇaṃ. yaṃ sadde... gandhe... rase... phoṭṭhabbe... yaṃ dhamme paṭicca uppajjati sukhaṃ somanassaṃ, ayaṃ dhammānaṃ assādo. yaṃ dhammā aniccā dukkhā vipariṇāmadhammā, ayaṃ dhammānaṃ ādīnavo. yo dhammesu chandarāgavinayo chandarāgappahānaṃ, idaṃ dhammānaṃ nissaraṇan’”ti.

“yāvakīvañcāhaṃ, bhikkhave, imesaṃ channaṃ bāhirānaṃ āyatanānaṃ evaṃ assādañca assādato, ādīnavañca ādīnavato, nissaraṇañca nissaraṇato yathābhūtaṃ nābbhaññāsiṃ, neva tāvāhaṃ, bhikkhave, sadevake loke samārake sabrahmake sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāya ‘anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddho’ti paccaññāsiṃ. yato ca khvāhaṃ, bhikkhave, imesaṃ channaṃ bāhirānaṃ āyatanānaṃ evaṃ assādañca assādato, ādīnavañca ādīnavato, nissaraṇañca nissaraṇato yathābhūtaṃ abbhaññāsiṃ, athāhaṃ, bhikkhave, sadevake loke samārake sabrahmake sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāya ‘anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddho’ti paccaññāsiṃ. ñāṇañca pana me dassanaṃ udapādi — ‘akuppā me vimutti, ayamantimā jāti, natthi dāni punabbhavo’”ti. dutiyaṃ.

3. paṭhamāssādapariyesanasuttaṃ

15. “cakkhussāhaṃ, bhikkhave, assādapariyesanaṃ acariṃ. yo cakkhussa assādo tadajjhagamaṃ. yāvatā cakkhussa assādo paññāya me so sudiṭṭho. cakkhussāhaṃ, bhikkhave, ādīnavapariyesanaṃ acariṃ. yo cakkhussa ādīnavo tadajjhagamaṃ. yāvatā cakkhussa ādīnavo paññāya me so sudiṭṭho. cakkhussāhaṃ, bhikkhave, nissaraṇapariyesanaṃ acariṃ. yaṃ cakkhussa nissaraṇaṃ tadajjhagamaṃ. yāvatā cakkhussa nissaraṇaṃ, paññāya me taṃ sudiṭṭhaṃ. sotassāhaṃ, bhikkhave... ghānassāhaṃ, bhikkhave... jivhāyāhaṃ bhikkhave, assādapariyesanaṃ acariṃ. yo jivhāya assādo tadajjhagamaṃ. yāvatā jivhāya assādo paññāya me so sudiṭṭho. jivhāyāhaṃ, bhikkhave, ādīnavapariyesanaṃ acariṃ. yo jivhāya ādīnavo tadajjhagamaṃ. yāvatā jivhāya ādīnavo paññāya me so sudiṭṭho. jivhāyāhaṃ, bhikkhave, nissaraṇapariyesanaṃ acariṃ. yaṃ jivhāya nissaraṇaṃ tadajjhagamaṃ. yāvatā jivhāya nissaraṇaṃ, paññāya me taṃ sudiṭṭhaṃ. manassāhaṃ, bhikkhave, assādapariyesanaṃ acariṃ. yo manassa assādo tadajjhagamaṃ. yāvatā manassa assādo paññāya me so sudiṭṭho. manassāhaṃ, bhikkhave, ādīnavapariyesanaṃ acariṃ. yo manassa ādīnavo tadajjhagamaṃ. yāvatā manassa ādīnavo paññāya me so sudiṭṭho. manassāhaṃ, bhikkhave, nissaraṇapariyesanaṃ acariṃ. yaṃ manassa nissaraṇaṃ tadajjhagamaṃ. yāvatā manassa nissaraṇaṃ, paññāya me taṃ sudiṭṭhaṃ.

“yāvakīvañcāhaṃ, bhikkhave, imesaṃ channaṃ ajjhattikānaṃ āyatanānaṃ assādañca assādato, ādīnavañca ādīnavato, nissaraṇañca nissaraṇato yathābhūtaṃ nābbhaññāsiṃ ... pe ... paccaññāsiṃ. ñāṇañca pana me dassanaṃ udapādi — ‘akuppā me vimutti, ayamantimā jāti, natthi dāni punabbhavo’”ti. tatiyaṃ.

4. dutiyāssādapariyesanasuttaṃ

16. “rūpānāhaṃ, bhikkhave, assādapariyesanaṃ acariṃ. yo rūpānaṃ assādo tadajjhagamaṃ. yāvatā rūpānaṃ assādo paññāya me so sudiṭṭho. rūpānāhaṃ, bhikkhave, ādīnavapariyesanaṃ acariṃ. yo rūpānaṃ ādīnavo tadajjhagamaṃ. yāvatā rūpānaṃ ādīnavo paññāya me so sudiṭṭho. rūpānāhaṃ, bhikkhave, nissaraṇapariyesanaṃ acariṃ. yaṃ rūpānaṃ nissaraṇaṃ tadajjhagamaṃ. yāvatā rūpānaṃ nissaraṇaṃ, paññāya me taṃ sudiṭṭhaṃ. saddānāhaṃ, bhikkhave... gandhānāhaṃ, bhikkhave... rasānāhaṃ, bhikkhave... phoṭṭhabbānāhaṃ, bhikkhave... dhammānāhaṃ, bhikkhave, assādapariyesanaṃ acariṃ. yo dhammānaṃ assādo tadajjhagamaṃ. yāvatā dhammānaṃ assādo paññāya me so sudiṭṭho. dhammānāhaṃ, bhikkhave, ādīnavapariyesanaṃ acariṃ. yo dhammānaṃ ādīnavo tadajjhagamaṃ. yāvatā dhammānaṃ ādīnavo paññāya me so sudiṭṭho. dhammānāhaṃ, bhikkhave, nissaraṇapariyesanaṃ acariṃ. yaṃ dhammānaṃ nissaraṇaṃ tadajjhagamaṃ. yāvatā dhammānaṃ nissaraṇaṃ, paññāya me taṃ sudiṭṭhaṃ.

“yāvakīvañcāhaṃ, bhikkhave, imesaṃ channaṃ bāhirānaṃ āyatanānaṃ assādañca assādato, ādīnavañca ādīnavato, nissaraṇañca nissaraṇato yathābhūtaṃ nābbhaññāsiṃ ... pe ... paccaññāsiṃ. ñāṇañca pana me dassanaṃ udapādi — ‘akuppā me vimutti, ayamantimā jāti, natthi dāni punabbhavo’”ti. catutthaṃ.

5. paṭhamanoceassādasuttaṃ

17. “no cedaṃ, bhikkhave, cakkhussa assādo abhavissa, nayidaṃ sattā cakkhusmiṃ sārajjeyyuṃ. yasmā ca kho, bhikkhave, atthi cakkhussa assādo tasmā sattā cakkhusmiṃ sārajjanti. no cedaṃ, bhikkhave, cakkhussa ādīnavo abhavissa, nayidaṃ sattā cakkhusmiṃ nibbindeyyuṃ. yasmā ca kho, bhikkhave, atthi cakkhussa ādīnavo tasmā sattā cakkhusmiṃ nibbindanti. no cedaṃ, bhikkhave, cakkhussa nissaraṇaṃ abhavissa, nayidaṃ sattā cakkhusmā nissareyyuṃ. yasmā ca kho, bhikkhave, atthi cakkhussa nissaraṇaṃ tasmā sattā cakkhusmā nissaranti. no cedaṃ, bhikkhave, sotassa assādo abhavissa... no cedaṃ, bhikkhave, ghānassa assādo abhavissa... no cedaṃ, bhikkhave, jivhāya assādo abhavissa, nayidaṃ sattā jivhāya sārajjeyyuṃ. yasmā ca kho, bhikkhave, atthi jivhāya assādo, tasmā sattā jivhāya sārajjanti. no cedaṃ, bhikkhave, jivhāya ādīnavo abhavissa, nayidaṃ sattā jivhāya nibbindeyyuṃ. yasmā ca kho, bhikkhave, atthi jivhāya ādīnavo, tasmā sattā jivhāya nibbindanti. no cedaṃ, bhikkhave, jivhāya nissaraṇaṃ abhavissa, nayidaṃ sattā jivhāya nissareyyuṃ. yasmā ca kho, bhikkhave, atthi jivhāya nissaraṇaṃ, tasmā sattā jivhāya nissaranti. no cedaṃ, bhikkhave, kāyassa assādo abhavissa... no cedaṃ, bhikkhave, manassa assādo abhavissa, nayidaṃ sattā manasmiṃ sārajjeyyuṃ. yasmā ca kho, bhikkhave, atthi manassa assādo, tasmā sattā manasmiṃ sārajjanti. no cedaṃ, bhikkhave, manassa ādīnavo abhavissa, nayidaṃ sattā manasmiṃ nibbindeyyuṃ . yasmā ca kho, bhikkhave, atthi manassa ādīnavo, tasmā sattā manasmiṃ nibbindanti. no cedaṃ, bhikkhave, manassa nissaraṇaṃ abhavissa, nayidaṃ sattā manasmā nissareyyuṃ. yasmā ca kho, bhikkhave, atthi manassa nissaraṇaṃ, tasmā sattā manasmā nissaranti.

“yāvakīvañca, bhikkhave, sattā imesaṃ channaṃ ajjhattikānaṃ āyatanānaṃ assādañca assādato, ādīnavañca ādīnavato, nissaraṇañca nissaraṇato yathābhūtaṃ nābbhaññaṃsu, neva tāva, bhikkhave, sattā sadevakā lokā samārakā sabrahmakā sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāya nissaṭā visaññuttā vippamuttā vimariyādīkatena vipariyādikatena (sī. pī.), vipariyādikatena (syā. kaṃ. ka.)VAR cetasā vihariṃsu. yato ca kho, bhikkhave, sattā imesaṃ channaṃ ajjhattikānaṃ āyatanānaṃ assādañca assādato, ādīnavañca ādīnavato, nissaraṇañca nissaraṇato yathābhūtaṃ abbhaññaṃsu, atha, bhikkhave, sattā sadevakā lokā samārakā sabrahmakā sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāya nissaṭā visaññuttā vippamuttā vimariyādīkatena cetasā viharantī”ti. pañcamaṃ.

6. dutiyanoceassādasuttaṃ

18. “no cedaṃ, bhikkhave, rūpānaṃ assādo abhavissa, nayidaṃ sattā rūpesu sārajjeyyuṃ. yasmā ca kho, bhikkhave, atthi rūpānaṃ assādo, tasmā sattā rūpesu sārajjanti. no cedaṃ, bhikkhave, rūpānaṃ ādīnavo abhavissa, nayidaṃ sattā rūpesu nibbindeyyuṃ. yasmā ca kho, bhikkhave, atthi rūpānaṃ ādīnavo, tasmā sattā rūpesu nibbindanti. no cedaṃ, bhikkhave, rūpānaṃ nissaraṇaṃ abhavissa, nayidaṃ sattā rūpehi nissareyyuṃ. yasmā ca kho, bhikkhave, atthi rūpānaṃ nissaraṇaṃ, tasmā sattā rūpehi nissaranti. no cedaṃ, bhikkhave, saddānaṃ... gandhānaṃ... rasānaṃ... phoṭṭhabbānaṃ... dhammānaṃ assādo abhavissa, nayidaṃ sattā dhammesu sārajjeyyuṃ. yasmā ca kho, bhikkhave, atthi dhammānaṃ assādo, tasmā sattā dhammesu sārajjanti. no cedaṃ, bhikkhave, dhammānaṃ ādīnavo abhavissa, nayidaṃ sattā dhammesu nibbindeyyuṃ. yasmā ca kho, bhikkhave, atthi dhammānaṃ ādīnavo, tasmā sattā dhammesu nibbindanti. no cedaṃ, bhikkhave, dhammānaṃ nissaraṇaṃ abhavissa, nayidaṃ sattā dhammehi nissareyyuṃ. yasmā ca kho, bhikkhave, atthi dhammānaṃ nissaraṇaṃ, tasmā sattā dhammehi nissaranti.

“yāvakīvañca, bhikkhave, sattā imesaṃ channaṃ bāhirānaṃ āyatanānaṃ assādañca assādato, ādīnavañca ādīnavato, nissaraṇañca nissaraṇato yathābhūtaṃ nābbhaññaṃsu, neva tāva, bhikkhave, sattā sadevakā lokā samārakā sabrahmakā sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāya nissaṭā visaññuttā vippamuttā vimariyādīkatena cetasā vihariṃsu. yato ca kho, bhikkhave, sattā imesaṃ channaṃ bāhirānaṃ āyatanānaṃ assādañca assādato, ādīnavañca ādīnavato, nissaraṇañca nissaraṇato yathābhūtaṃ abbhaññaṃsu, atha, bhikkhave, sattā sadevakā lokā samārakā sabrahmakā sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāya nissaṭā visaññuttā vippamuttā vimariyādīkatena cetasā viharantī”ti. chaṭṭhaṃ.

7. paṭhamābhinandasuttaṃ

19. “yo, bhikkhave, cakkhuṃ abhinandati, dukkhaṃ so abhinandati. yo dukkhaṃ abhinandati, aparimutto so dukkhasmāti vadāmi. yo sotaṃ ... pe ... yo ghānaṃ ... pe ... yo jivhaṃ abhinandati, dukkhaṃ so abhinandati. yo dukkhaṃ abhinandati, aparimutto so dukkhasmāti vadāmi. yo kāyaṃ ... pe ... yo manaṃ abhinandati, dukkhaṃ so abhinandati. yo dukkhaṃ abhinandati, aparimutto so dukkhasmā”ti vadāmi.

“yo ca kho, bhikkhave, cakkhuṃ nābhinandati, dukkhaṃ so nābhinandati. yo dukkhaṃ nābhinandati, parimutto so dukkhasmāti vadāmi. yo sotaṃ ... pe ... yo ghānaṃ ... pe ... yo jivhaṃ nābhinandati, dukkhaṃ so nābhinandati. yo dukkhaṃ nābhinandati, parimutto so dukkhasmāti vadāmi. yo kāyaṃ ... pe ... yo manaṃ nābhinandati, dukkhaṃ so nābhinandati. yo dukkhaṃ nābhinandati, parimutto so dukkhasmā”ti vadāmi. sattamaṃ.

8. dutiyābhinandasuttaṃ

20. “yo, bhikkhave, rūpe abhinandati, dukkhaṃ so abhinandati. yo dukkhaṃ abhinandati, aparimutto so dukkhasmāti vadāmi. yo sadde ... pe ... gandhe... rase... phoṭṭhabbe... dhamme abhinandati, dukkhaṃ so abhinandati. yo dukkhaṃ abhinandati, aparimutto so dukkhasmā”ti vadāmi.

“yo ca kho, bhikkhave, rūpe nābhinandati, dukkhaṃ so nābhinandati. yo dukkhaṃ nābhinandati, parimutto so dukkhasmāti vadāmi . yo sadde ... pe ... gandhe... rase... phoṭṭhabbe... dhamme nābhinandati, dukkhaṃ so nābhinandati. yo dukkhaṃ nābhinandati, parimutto so dukkhasmā”ti vadāmi. aṭṭhamaṃ.

9. paṭhamadukkhuppādasuttaṃ

21. “yo, bhikkhave, cakkhussa uppādo ṭhiti abhinibbatti pātubhāvo, dukkhasseso uppādo, rogānaṃ ṭhiti, jarāmaraṇassa pātubhāvo. yo sotassa ... pe ... yo ghānassa... yo jivhāya... yo kāyassa... yo manassa uppādo ṭhiti abhinibbatti pātubhāvo, dukkhasseso uppādo, rogānaṃ ṭhiti, jarāmaraṇassa pātubhāvo.

“yo ca kho, bhikkhave, cakkhussa nirodho vūpasamo atthaṅgamo, dukkhasseso nirodho, rogānaṃ vūpasamo, jarāmaraṇassa atthaṅgamo. yo sotassa... yo ghānassa... yo jivhāya... yo kāyassa... yo manassa nirodho vūpasamo atthaṅgamo, dukkhasseso nirodho, rogānaṃ vūpasamo, jarāmaraṇassa atthaṅgamo”ti. navamaṃ.

10. dutiyadukkhuppādasuttaṃ

22. “yo, bhikkhave, rūpānaṃ uppādo ṭhiti abhinibbatti pātubhāvo, dukkhasseso uppādo, rogānaṃ ṭhiti, jarāmaraṇassa pātubhāvo. yo saddānaṃ ... pe ... yo gandhānaṃ... yo rasānaṃ... yo phoṭṭhabbānaṃ... yo dhammānaṃ uppādo ṭhiti abhinibbatti pātubhāvo, dukkhasseso uppādo, rogānaṃ ṭhiti, jarāmaraṇassa pātubhāvo.

“yo ca kho, bhikkhave, rūpānaṃ nirodho vūpasamo atthaṅgamo, dukkhasseso nirodho, rogānaṃ vūpasamo, jarāmaraṇassa atthaṅgamo. yo saddānaṃ ... pe ... yo gandhānaṃ... yo rasānaṃ... yo phoṭṭhabbānaṃ... yo dhammānaṃ nirodho vūpasamo atthaṅgamo, dukkhasseso nirodho, rogānaṃ vūpasamo, jarāmaraṇassa atthaṅgamo”ti. dasamaṃ.

yamakavaggo dutiyo.

tassuddānaṃ —

sambodhena duve vuttā, assādena apare duve.

no cetena duve vuttā, abhinandena apare duve.

uppādena duve vuttā, vaggo tena pavuccatīti.

3. sabbavaggo

1. sabbasuttaṃ

23. sāvatthinidānaṃ . “sabbaṃ vo, bhikkhave, desessāmi. taṃ suṇātha. kiñca, bhikkhave, sabbaṃ? cakkhuñceva rūpā ca, sotañca VAR saddā ca, ghānañca gandhā ca, jivhā ca rasā ca, kāyo ca phoṭṭhabbā ca, mano ca dhammā ca — idaṃ vuccati, bhikkhave, sabbaṃ. yo, bhikkhave, evaṃ vadeyya — ‘ahametaṃ sabbaṃ paccakkhāya aññaṃ sabbaṃ paññāpessāmī’ti, tassa vācāvatthukamevassa vācāvatthurevassa (sī. pī.), vācāvatthudevassa (syā. kaṃ.)VAR; puṭṭho ca na sampāyeyya, uttariñca vighātaṃ āpajjeyya. taṃ kissa hetu? yathā taṃ, bhikkhave, avisayasmin”ti. paṭhamaṃ.

2. pahānasuttaṃ

24. “sabbappahānāya VAR vo, bhikkhave, dhammaṃ desessāmi. taṃ suṇātha. katamo ca, bhikkhave, sabbappahānāya dhammo? cakkhuṃ, bhikkhave, pahātabbaṃ, rūpā pahātabbā, cakkhuviññāṇaṃ pahātabbaṃ, cakkhusamphasso pahātabbo, yampidaṃ cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi pahātabbaṃ ... pe ... yampidaṃ sotasamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi pahātabbaṃ... yampidaṃ ghānasamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi pahātabbaṃ. jivhā pahātabbā, rasā pahātabbā, jivhāviññāṇaṃ pahātabbaṃ, jivhāsamphasso pahātabbo, yampidaṃ jivhāsamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi pahātabbaṃ. kāyo pahātabbo... mano pahātabbo, dhammā pahātabbā, manoviññāṇaṃ pahātabbaṃ, manosamphasso pahātabbo, yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi pahātabbaṃ. ayaṃ kho, bhikkhave, sabbappahānāya dhammo”ti. dutiyaṃ.

3. abhiññāpariññāpahānasuttaṃ

25. “sabbaṃ abhiññā pariññā pahānāya vo, bhikkhave, dhammaṃ desessāmi. taṃ suṇātha. katamo ca, bhikkhave, sabbaṃ abhiññā pariññā pahānāya dhammo? cakkhuṃ, bhikkhave, abhiññā pariññā pahātabbaṃ, rūpā abhiññā pariññā pahātabbā, cakkhuviññāṇaṃ abhiññā pariññā pahātabbaṃ, cakkhusamphasso abhiññā pariññā pahātabbo, yampidaṃ cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi abhiññā pariññā pahātabbaṃ ... pe ... jivhā abhiññā pariññā pahātabbā, rasā abhiññā pariññā pahātabbā, jivhāviññāṇaṃ abhiññā pariññā pahātabbaṃ, jivhāsamphasso abhiññā pariññā pahātabbo, yampidaṃ jivhāsamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi abhiññā pariññā pahātabbaṃ. kāyo abhiññā pariññā pahātabbo... mano abhiññā pariññā pahātabbo, dhammā abhiññā pariññā pahātabbā, manoviññāṇaṃ abhiññā pariññā pahātabbaṃ, manosamphasso abhiññā pariññā pahātabbo, yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi abhiññā pariññā pahātabbaṃ. ayaṃ kho, bhikkhave, sabbaṃ abhiññā pariññā pahānāya dhammo”ti. tatiyaṃ.

4. paṭhamāparijānanasuttaṃ

26. “sabbaṃ, bhikkhave, anabhijānaṃ aparijānaṃ avirājayaṃ appajahaṃ abhabbo dukkhakkhayāya. kiñca, bhikkhave, anabhijānaṃ aparijānaṃ avirājayaṃ appajahaṃ abhabbo dukkhakkhayāya? cakkhuṃ, bhikkhave, anabhijānaṃ aparijānaṃ avirājayaṃ appajahaṃ abhabbo dukkhakkhayāya. rūpe anabhijānaṃ aparijānaṃ avirājayaṃ appajahaṃ abhabbo dukkhakkhayāya. cakkhuviññāṇaṃ anabhijānaṃ aparijānaṃ avirājayaṃ appajahaṃ abhabbo dukkhakkhayāya. cakkhusamphassaṃ anabhijānaṃ aparijānaṃ avirājayaṃ appajahaṃ abhabbo dukkhakkhayāya. yampidaṃ cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi anabhijānaṃ aparijānaṃ avirājayaṃ appajahaṃ abhabbo dukkhakkhayāya ... pe ... jivhaṃ anabhijānaṃ aparijānaṃ avirājayaṃ appajahaṃ abhabbo dukkhakkhayāya. rase ... pe ... jivhāviññāṇaṃ ... pe ... jivhāsamphassaṃ ... pe ... yampidaṃ jivhāsamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi anabhijānaṃ aparijānaṃ avirājayaṃ appajahaṃ abhabbo dukkhakkhayāya. kāyaṃ ... pe ... manaṃ anabhijānaṃ aparijānaṃ avirājayaṃ appajahaṃ abhabbo dukkhakkhayāya. dhamme ... pe ... manoviññāṇaṃ ... pe ... manosamphassaṃ ... pe ... yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi anabhijānaṃ aparijānaṃ avirājayaṃ appajahaṃ abhabbo dukkhakkhayāya. idaṃ kho, bhikkhave, sabbaṃ anabhijānaṃ aparijānaṃ avirājayaṃ appajahaṃ abhabbo dukkhakkhayāya.

“sabbañca kho, bhikkhave, abhijānaṃ parijānaṃ virājayaṃ pajahaṃ bhabbo dukkhakkhayāya. kiñca, bhikkhave, sabbaṃ abhijānaṃ parijānaṃ virājayaṃ pajahaṃ bhabbo dukkhakkhayāya? cakkhuṃ, bhikkhave, abhijānaṃ parijānaṃ virājayaṃ pajahaṃ bhabbo dukkhakkhayāya. rūpe abhijānaṃ parijānaṃ virājayaṃ pajahaṃ bhabbo dukkhakkhayāya. cakkhuviññāṇaṃ abhijānaṃ parijānaṃ virājayaṃ pajahaṃ bhabbo dukkhakkhayāya. cakkhusamphassaṃ abhijānaṃ parijānaṃ virājayaṃ pajahaṃ bhabbo dukkhakkhayāya. yampidaṃ cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi abhijānaṃ parijānaṃ virājayaṃ pajahaṃ bhabbo dukkhakkhayāya ... pe ... jivhaṃ abhijānaṃ parijānaṃ virājayaṃ pajahaṃ bhabbo dukkhakkhayāya. rase ... pe ... jivhāviññāṇaṃ ... pe ... jivhāsamphassaṃ ... pe ... yampidaṃ jivhāsamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi abhijānaṃ parijānaṃ virājayaṃ pajahaṃ bhabbo dukkhakkhayāya. kāyaṃ ... pe ... manaṃ abhijānaṃ parijānaṃ virājayaṃ pajahaṃ bhabbo dukkhakkhayāya. dhamme ... pe ... manoviññāṇaṃ ... pe ... manosamphassaṃ ... pe ... yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi abhijānaṃ parijānaṃ virājayaṃ pajahaṃ bhabbo dukkhakkhayāya. idaṃ kho, bhikkhave, sabbaṃ abhijānaṃ parijānaṃ virājayaṃ pajahaṃ bhabbo dukkhakkhayāyā”ti. catutthaṃ.

5. dutiyāparijānanasuttaṃ

27. “sabbaṃ, bhikkhave, anabhijānaṃ aparijānaṃ avirājayaṃ appajahaṃ abhabbo dukkhakkhayāya. kiñca, bhikkhave, sabbaṃ anabhijānaṃ aparijānaṃ avirājayaṃ appajahaṃ abhabbo dukkhakkhayāya? yañca, bhikkhave, cakkhu, ye ca rūpā, yañca cakkhuviññāṇaṃ, ye ca cakkhuviññāṇaviññātabbā dhammā ... pe ... yā ca jivhā, ye ca rasā, yañca jivhāviññāṇaṃ, ye ca jivhāviññāṇaviññātabbā dhammā; yo ca kāyo, ye ca phoṭṭhabbā, yañca kāyaviññāṇaṃ, ye ca kāyaviññāṇaviññātabbā dhammā; yo ca mano, ye ca dhammā, yañca manoviññāṇaṃ, ye ca manoviññāṇaviññātabbā dhammā — idaṃ kho, bhikkhave, sabbaṃ anabhijānaṃ aparijānaṃ avirājayaṃ appajahaṃ abhabbo dukkhakkhayāya.

“sabbaṃ, bhikkhave, abhijānaṃ parijānaṃ virājayaṃ pajahaṃ bhabbo dukkhakkhayāya. kiñca, bhikkhave, sabbaṃ abhijānaṃ parijānaṃ virājayaṃ pajahaṃ bhabbo dukkhakkhayāya? yañca, bhikkhave, cakkhu, ye ca rūpā, yañca cakkhuviññāṇaṃ, ye ca cakkhuviññāṇaviññātabbā dhammā ... pe ... yā ca jivhā, ye ca rasā, yañca jivhāviññāṇaṃ, ye ca jivhāviññāṇaviññātabbā dhammā; yo ca kāyo, ye ca phoṭṭhabbā, yañca kāyaviññāṇaṃ, ye ca kāyaviññāṇaviññātabbā dhammā; yo ca mano, ye ca dhammā, yañca manoviññāṇaṃ, ye ca manoviññāṇaviññātabbā dhammā — idaṃ kho, bhikkhave, sabbaṃ abhijānaṃ parijānaṃ virājayaṃ pajahaṃ bhabbo dukkhakkhayāyā”ti. pañcamaṃ.

6. ādittasuttaṃ

28. ekaṃ samayaṃ bhagavā gayāyaṃ viharati gayāsīse saddhiṃ bhikkhusahassena. tatra kho bhagavā bhikkhū āmantesi — “sabbaṃ, bhikkhave, ādittaṃ. kiñca, bhikkhave, sabbaṃ ādittaṃ? cakkhu cakkhuṃ (sī. syā. kaṃ. pī.)VAR, bhikkhave, ādittaṃ, rūpā ādittā, cakkhuviññāṇaṃ ādittaṃ, cakkhusamphasso āditto. yampidaṃ cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi ādittaṃ. kena ādittaṃ? ‘rāgagginā, dosagginā, mohagginā ādittaṃ, jātiyā jarāya maraṇena sokehi paridevehi dukkhehi domanassehi upāyāsehi ādittan’ti vadāmi ... pe ... jivhā ādittā, rasā ādittā, jivhāviññāṇaṃ ādittaṃ, jivhāsamphasso āditto . yampidaṃ jivhāsamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi ādittaṃ. kena ādittaṃ? ‘rāgagginā, dosagginā, mohagginā ādittaṃ, jātiyā jarāya maraṇena sokehi paridevehi dukkhehi domanassehi upāyāsehi ādittan’ti vadāmi ... pe ... mano āditto, dhammā ādittā, manoviññāṇaṃ ādittaṃ, manosamphasso āditto. yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi ādittaṃ. kena ādittaṃ? ‘rāgagginā, dosagginā, mohagginā ādittaṃ, jātiyā jarāya maraṇena sokehi paridevehi dukkhehi domanassehi upāyāsehi ādittan’ti vadāmi. evaṃ passaṃ, bhikkhave, sutavā ariyasāvako cakkhusmimpi nibbindati, rūpesupi nibbindati, cakkhuviññāṇepi nibbindati, cakkhusamphassepi nibbindati, yampidaṃ cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tasmimpi nibbindati ... pe ... yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tasmimpi nibbindati. nibbindaṃ virajjati; virāgā vimuccati; vimuttasmiṃ vimuttamiti ñāṇaṃ hoti. ‘khīṇā jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ, nāparaṃ itthattāyā’ti pajānātī”ti. idamavoca bhagavā. attamanā te bhikkhū bhagavato bhāsitaṃ abhinanduṃ. imasmiñca pana veyyākaraṇasmiṃ bhaññamāne tassa bhikkhusahassassa anupādāya āsavehi cittāni vimucciṃsūti. chaṭṭhaṃ.

7. addhabhūtasuttaṃ

29. evaṃ me sutaṃ — ekaṃ samayaṃ bhagavā rājagahe viharati veḷuvane kalandakanivāpe. tatra kho bhagavā bhikkhū āmantesi — “sabbaṃ, bhikkhave, addhabhūtaṃ andhabhūtaṃ (sī. syā. kaṃ.)VAR . kiñca, bhikkhave, sabbaṃ addhabhūtaṃ? cakkhu, bhikkhave, addhabhūtaṃ, rūpā addhabhūtā, cakkhuviññāṇaṃ addhabhūtaṃ, cakkhusamphasso addhabhūto, yampidaṃ cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi addhabhūtaṃ. kena addhabhūtaṃ? ‘jātiyā jarāya maraṇena sokehi paridevehi dukkhehi domanassehi upāyāsehi addhabhūtan’ti vadāmi ... pe ... jivhā addhabhūtā, rasā addhabhūtā, jivhāviññāṇaṃ addhabhūtaṃ, jivhāsamphasso addhabhūto, yampidaṃ jivhāsamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi addhabhūtaṃ. kena addhabhūtaṃ? ‘jātiyā jarāya maraṇena sokehi paridevehi dukkhehi domanassehi upāyāsehi addhabhūtan’ti vadāmi. kāyo addhabhūto ... pe ... mano addhabhūto, dhammā addhabhūtā, manoviññāṇaṃ addhabhūtaṃ, manosamphasso addhabhūto, yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi addhabhūtaṃ. kena addhabhūtaṃ? ‘jātiyā jarāya maraṇena sokehi paridevehi dukkhehi domanassehi upāyāsehi addhabhūtan’ti vadāmi. evaṃ passaṃ, bhikkhave, sutavā ariyasāvako cakkhusmimpi nibbindati, rūpesupi nibbindati, cakkhuviññāṇepi nibbindati, cakkhusamphassepi nibbindati ... pe ... yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tasmimpi nibbindati. nibbindaṃ virajjati, virāgā vimuccati, vimuttasmiṃ ‘vimutta’miti ñāṇaṃ hoti, ‘khīṇā jāti vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ, nāparaṃ itthattāyā’ti pajānātī”ti. sattamaṃ.

8. samugghātasāruppasuttaṃ

30. “sabbamaññitasamugghātasāruppaṃ vo, bhikkhave, paṭipadaṃ desessāmi. taṃ suṇātha, sādhukaṃ manasi karotha; bhāsissāmīti. katamā ca sā, bhikkhave, sabbamaññitasamugghātasāruppā paṭipadā? idha, bhikkhave, bhikkhu cakkhuṃ na maññati, cakkhusmiṃ na maññati, cakkhuto na maññati, cakkhuṃ meti na maññati. rūpe na maññati, rūpesu na maññati, rūpato na maññati, rūpā meti na maññati. cakkhuviññāṇaṃ na maññati, cakkhuviññāṇasmiṃ na maññati, cakkhuviññāṇato na maññati, cakkhuviññāṇaṃ meti na maññati. cakkhusamphassaṃ na maññati, cakkhusamphassasmiṃ na maññati, cakkhusamphassato na maññati, cakkhusamphasso meti na maññati. yampidaṃ cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi na maññati, tasmimpi na maññati, tatopi na maññati, taṃ meti na maññati ... pe ... jivhaṃ na maññati, jivhāya na maññati, jivhāto na maññati, jivhā meti na maññati. rase na maññati, rasesu na maññati, rasato na maññati, rasā meti na maññati. jivhāviññāṇaṃ na maññati, jivhāviññāṇasmiṃ na maññati, jivhāviññāṇato na maññati, jivhāviññāṇaṃ meti na maññati. jivhāsamphassaṃ na maññati, jivhāsamphassasmiṃ na maññati, jivhāsamphassato na maññati, jivhāsamphasso meti na maññati. yampidaṃ jivhāsamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi na maññati, tasmimpi na maññati, tatopi na maññati, taṃ meti na maññati ... pe ... manaṃ na maññati, manasmiṃ na maññati, manato na maññati, mano meti na maññati. dhamme na maññati, dhammesu na maññati, dhammato na maññati, dhammā meti na maññati. manoviññāṇaṃ na maññati, manoviññāṇasmiṃ na maññati, manoviññāṇato na maññati, manoviññāṇaṃ meti na maññati. manosamphassaṃ na maññati, manosamphassasmiṃ na maññati, manosamphassato na maññati, manosamphasso meti na maññati . yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi na maññati, tasmimpi na maññati, tatopi na maññati, taṃ meti na maññati. sabbaṃ na maññati, sabbasmiṃ na maññati, sabbato na maññati, sabbaṃ meti na maññati. so evaṃ amaññamāno na ca kiñci loke upādiyati. anupādiyaṃ na paritassati. aparitassaṃ paccattaññeva parinibbāyati. ‘khīṇā jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ, nāparaṃ itthattāyā’ti pajānāti. ayaṃ kho sā, bhikkhave, sabbamaññitasamugghātasāruppā paṭipadā”ti. aṭṭhamaṃ.

9. paṭhamasamugghātasappāyasuttaṃ

31. “sabbamaññitasamugghātasappāyaṃ vo, bhikkhave, paṭipadaṃ desessāmi. taṃ suṇātha. katamā ca sā, bhikkhave, sabbamaññitasamugghātasappāyā paṭipadā? idha, bhikkhave, bhikkhu cakkhuṃ na maññati, cakkhusmiṃ na maññati, cakkhuto na maññati, cakkhuṃ meti na maññati. rūpe na maññati ... pe ... cakkhuviññāṇaṃ na maññati, cakkhusamphassaṃ na maññati, yampidaṃ cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi na maññati, tasmimpi na maññati, tatopi na maññati, taṃ meti na maññati. yañhi, bhikkhave, maññati, yasmiṃ maññati, yato maññati, yaṃ meti maññati, tato taṃ hoti aññathā. aññathābhāvī bhavasatto loko bhavamevābhinandati ... pe ... jivhaṃ na maññati, jivhāya na maññati, jivhāto na maññati, jivhā meti na maññati. rase na maññati ... pe ... jivhāviññāṇaṃ na maññati, jivhāsamphassaṃ na maññati. yampidaṃ jivhāsamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi na maññati, tasmimpi na maññati, tatopi na maññati, taṃ meti na maññati. yañhi, bhikkhave, maññati, yasmiṃ maññati, yato maññati, yaṃ meti maññati, tato taṃ hoti aññathā. aññathābhāvī bhavasatto loko bhavamevābhinandati ... pe ... manaṃ na maññati, manasmiṃ na maññati, manato na maññati, mano meti na maññati. dhamme na maññati ... pe ... manoviññāṇaṃ na maññati, manosamphassaṃ na maññati. yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi na maññati, tasmimpi na maññati, tatopi na maññati, taṃ meti na maññati. yañhi, bhikkhave, maññati, yasmiṃ maññati, yato maññati, yaṃ meti maññati, tato taṃ hoti aññathā. aññathābhāvī bhavasatto loko bhavamevābhinandati. yāvatā, bhikkhave, khandhadhātuāyatanaṃ tampi na maññati, tasmimpi na maññati, tatopi na maññati, taṃ meti na maññati. so evaṃ amaññamāno na ca kiñci loke upādiyati. anupādiyaṃ na paritassati. aparitassaṃ paccattaññeva parinibbāyati. ‘khīṇā jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ, nāparaṃ itthattāyā’ti pajānāti . ayaṃ kho sā, bhikkhave, sabbamaññitasamugghātasappāyā paṭipadā”ti. navamaṃ.

10. dutiyasamugghātasappāyasuttaṃ

32. “sabbamaññitasamugghātasappāyaṃ vo, bhikkhave, paṭipadaṃ desessāmi. taṃ suṇātha. katamā ca sā, bhikkhave, sabbamaññitasamugghātasappāyā paṭipadā?

“taṃ kiṃ maññatha, bhikkhave, cakkhuṃ niccaṃ vā aniccaṃ vā”ti?

“aniccaṃ, bhante”.

“yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vā taṃ sukhaṃ vā”ti?

“dukkhaṃ, bhante”.

“yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vipariṇāmadhammaṃ, kallaṃ nu taṃ samanupassituṃ — ‘etaṃ mama, esohamasmi, eso me attā’”ti?

“no hetaṃ bhante”.

“rūpā ... pe ... cakkhuviññāṇaṃ... cakkhusamphasso nicco vā anicco vā”ti?

“anicco, bhante” ... pe ....

“yampidaṃ cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi niccaṃ vā aniccaṃ vā”ti?

“aniccaṃ, bhante”.

“yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vā taṃ sukhaṃ vā”ti?

“dukkhaṃ, bhante”.

“yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vipariṇāmadhammaṃ, kallaṃ nu taṃ samanupassituṃ — ‘etaṃ mama, esohamasmi, eso me attā’”ti?

“no hetaṃ, bhante” ... pe ....

“jivhā niccā vā aniccā vā”ti?

“aniccā bhante” ... pe ....

“rasā... jivhāviññāṇaṃ... jivhāsamphasso ... pe ... yampidaṃ jivhāsamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi niccaṃ vā aniccaṃ vā”ti?

“aniccaṃ, bhante” ... pe ... dhammā... manoviññāṇaṃ... manosamphasso nicco vā anicco vāti?

“anicco, bhante”.

“yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi niccaṃ vā aniccaṃ vā”ti?

“aniccaṃ, bhante”.

“yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vā taṃ sukhaṃ vā”ti?

“dukkhaṃ bhante”.

“yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vipariṇāmadhammaṃ, kallaṃ nu taṃ samanupassituṃ — ‘etaṃ mama, esohamasmi, eso me attā’”ti?

“no hetaṃ, bhante”.

“evaṃ passaṃ, bhikkhave, sutavā ariyasāvako cakkhusmimpi nibbindati, rūpesupi nibbindati, cakkhuviññāṇepi nibbindati, cakkhusamphassepi nibbindati. yampidaṃ cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tasmimpi nibbindati ... pe ... jivhāyapi nibbindati, rasesupi ... pe ... yampidaṃ jivhāsamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tasmimpi nibbindati. manasmimpi nibbindati, dhammesupi nibbindati, manoviññāṇepi nibbindati, manosamphassepi nibbindati. yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tasmimpi nibbindati. nibbindaṃ virajjati; virāgā vimuccati; vimuttasmiṃ vimuttamiti ñāṇaṃ hoti. ‘khīṇā jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ, nāparaṃ itthattāyā’ti pajānāti . ayaṃ kho sā, bhikkhave, sabbamaññitasamugghātasappāyā paṭipadā”ti. dasamaṃ.

sabbavaggo tatiyo.

tassuddānaṃ —

sabbañca dvepi pahānā, parijānāpare duve.

ādittaṃ addhabhūtañca, sāruppā dve ca sappāyā.

vaggo tena pavuccatīti.

4. jātidhammavaggo

1-10. jātidhammādisuttadasakaṃ

33. sāvatthinidānaṃ . tatra kho ... pe ... “sabbaṃ, bhikkhave, jātidhammaṃ. kiñca, bhikkhave, sabbaṃ jātidhammaṃ? cakkhu, bhikkhave, jātidhammaṃ. rūpā... cakkhuviññāṇaṃ... cakkhusamphasso jātidhammo. yampidaṃ cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi jātidhammaṃ ... pe ... jivhā... rasā... jivhāviññāṇaṃ... jivhāsamphasso... yampidaṃ jivhāsamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi jātidhammaṃ. kāyo...pe... mano jātidhammo, dhammā jātidhammā, manoviññāṇaṃ jātidhammaṃ, manosamphasso jātidhammo. yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi jātidhammaṃ. evaṃ passaṃ, bhikkhave, sutavā ariyasāvako cakkhusmimpi nibbindati, rūpesupi... cakkhuviññāṇepi... cakkhusamphassepi ... pe ... nāparaṃ itthattāyāti pajānātī”ti. paṭhamaṃ.

34. “sabbaṃ, bhikkhave, jarādhammaṃ ... pe ... saṃkhittaṃ. dutiyaṃ.

35. “sabbaṃ, bhikkhave, byādhidhammaṃ ... pe .... tatiyaṃ.

36. “sabbaṃ, bhikkhave, maraṇadhammaṃ ... pe .... catutthaṃ.

37. “sabbaṃ, bhikkhave, sokadhammaṃ ... pe .... pañcamaṃ.

38. “sabbaṃ, bhikkhave, saṃkilesikadhammaṃ ... pe .... chaṭṭhaṃ.

39. “sabbaṃ, bhikkhave, khayadhammaṃ ... pe .... sattamaṃ.

40. “sabbaṃ, bhikkhave, vayadhammaṃ ... pe .... aṭṭhamaṃ.

41. “sabbaṃ, bhikkhave, samudayadhammaṃ ... pe .... navamaṃ.

42. “sabbaṃ, bhikkhave, nirodhadhammaṃ ... pe .... dasamaṃ.

jātidhammavaggo catuttho.

tassuddānaṃ —

jātijarābyādhimaraṇaṃ, soko ca saṃkilesikaṃ.

khayavayasamudayaṃ, nirodhadhammena te dasāti.

5. sabbāniccavaggo

1-9. aniccādisuttanavakaṃ

43. sāvatthinidānaṃ . tatra kho ... pe ... “sabbaṃ, bhikkhave, aniccaṃ. kiñca, bhikkhave, sabbaṃ aniccaṃ? cakkhu, bhikkhave, aniccaṃ, rūpā aniccā, cakkhuviññāṇaṃ aniccaṃ, cakkhusamphasso anicco. yampidaṃ cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi aniccaṃ ... pe ... jivhā aniccā, rasā aniccā, jivhāviññāṇaṃ aniccaṃ, jivhāsamphasso anicco. yampidaṃ jivhāsamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi aniccaṃ. kāyo anicco ... pe ... mano anicco, dhammā aniccā, manoviññāṇaṃ aniccaṃ, manosamphasso anicco. yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi aniccaṃ. evaṃ passaṃ, bhikkhave, sutavā ariyasāvako cakkhusmimpi nibbindati, rūpesupi nibbindati, cakkhuviññāṇepi nibbindati, cakkhusamphassepi nibbindati. yampidaṃ cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tasmimpi nibbindati ... pe ... manasmimpi nibbindati, dhammesupi nibbindati, manoviññāṇepi nibbindati, manosamphassepi nibbindati, yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tasmimpi nibbindati. nibbindaṃ virajjati; virāgā vimuccati; vimuttasmiṃ vimuttamiti ñāṇaṃ hoti. ‘khīṇā jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ, nāparaṃ itthattāyā’ti pajānātī”ti. paṭhamaṃ.

44. “sabbaṃ, bhikkhave, dukkhaṃ ... pe .... dutiyaṃ.

45. “sabbaṃ, bhikkhave, anattā ... pe .... tatiyaṃ.

46. “sabbaṃ, bhikkhave, abhiññeyyaṃ ... pe ... . catutthaṃ.

47. “sabbaṃ, bhikkhave, pariññeyyaṃ ... pe .... pañcamaṃ.

48. “sabbaṃ, bhikkhave, pahātabbaṃ ... pe .... chaṭṭhaṃ.

49. “sabbaṃ, bhikkhave, sacchikātabbaṃ ... pe ... . sattamaṃ.

50. “sabbaṃ, bhikkhave, abhiññāpariññeyyaṃ ... pe .... aṭṭhamaṃ.

51. “sabbaṃ, bhikkhave, upaddutaṃ ... pe .... navamaṃ.

10. upassaṭṭhasuttaṃ

52. “sabbaṃ, bhikkhave, upassaṭṭhaṃ upasaṭṭhaṃ (ka.)VAR . kiñca, bhikkhave, sabbaṃ upassaṭṭhaṃ? cakkhu, bhikkhave, upassaṭṭhaṃ, rūpā upassaṭṭhā, cakkhuviññāṇaṃ upassaṭṭhaṃ, cakkhusamphasso upassaṭṭho. yampidaṃ cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi upassaṭṭhaṃ ... pe ... jivhā upassaṭṭhā, rasā upassaṭṭhā, jivhāviññāṇaṃ upassaṭṭhaṃ, jivhāsamphasso upassaṭṭho. yampidaṃ jivhāsamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi upassaṭṭhaṃ. kāyo upassaṭṭho... mano upassaṭṭho, dhammā upassaṭṭhā, manoviññāṇaṃ upassaṭṭhaṃ, manosamphasso upassaṭṭho. yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi upassaṭṭhaṃ. evaṃ passaṃ, bhikkhave, sutavā ariyasāvako cakkhusmimpi nibbindati, rūpesupi nibbindati, cakkhuviññāṇepi nibbindati, cakkhusamphassepi nibbindati. yampidaṃ cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tasmimpi nibbindati ... pe ... manasmimpi nibbindati, dhammesupi nibbindati, manoviññāṇepi nibbindati, manosamphassepi nibbindati. yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tasmimpi nibbindati. nibbindaṃ virajjati; virāgā vimuccati; vimuttasmiṃ vimuttamiti ñāṇaṃ hoti . ‘khīṇā jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ, nāparaṃ itthattāyā’ti pajānātī”ti. dasamaṃ.

sabbāniccavaggo pañcamo.

tassuddānaṃ —

aniccaṃ dukkhaṃ anattā, abhiññeyyaṃ pariññeyyaṃ.

pahātabbaṃ sacchikātabbaṃ, abhiññeyyapariññeyyaṃ abhiññeyyaṃ pariññeyyaṃ (sī. syā. kaṃ.), abhiññātaṃ pariññeyyaṃ (pī. ka.)VAR .

upaddutaṃ upassaṭṭhaṃ, vaggo tena pavuccatīti.

saḷāyatanavagge paṭhamapaṇṇāsako samatto.

tassa vagguddānaṃ —

aniccavaggaṃ yamakaṃ, sabbaṃ vaggaṃ jātidhammaṃ.

aniccavaggena paññāsaṃ, pañcamo tena pavuccatīti.

6. avijjāvaggo

1. avijjāpahānasuttaṃ

53. sāvatthinidānaṃ . atha kho aññataro bhikkhu yena bhagavā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. ekamantaṃ nisinno kho so bhikkhu bhagavantaṃ etadavoca — “kathaṃ nu kho, bhante, jānato kathaṃ passato avijjā pahīyati, vijjā uppajjatī”ti?

“cakkhuṃ kho, bhikkhu, aniccato jānato passato avijjā pahīyati, vijjā uppajjati. rūpe aniccato jānato passato avijjā pahīyati, vijjā uppajjati. cakkhuviññāṇaṃ... cakkhusamphassaṃ... yampidaṃ cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi aniccato jānato passato avijjā pahīyati, vijjā uppajjati. sotaṃ... ghānaṃ... jivhaṃ... kāyaṃ... manaṃ aniccato jānato passato avijjā pahīyati, vijjā uppajjati. dhamme ... manoviññāṇaṃ... manosamphassaṃ... yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi aniccato jānato passato avijjā pahīyati, vijjā uppajjati. evaṃ kho, bhikkhu, jānato evaṃ passato avijjā pahīyati, vijjā uppajjatī”ti. paṭhamaṃ.

2. saṃyojanapahānasuttaṃ

54. “kathaṃ nu kho, bhante, jānato, kathaṃ passato, saṃyojanā pahīyantī”ti? “cakkhuṃ kho, bhikkhu, aniccato jānato passato saṃyojanā pahīyanti. rūpe... cakkhuviññāṇaṃ... cakkhusamphassaṃ... yampidaṃ cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi aniccato jānato passato saṃyojanā pahīyanti. sotaṃ... ghānaṃ... jivhaṃ... kāyaṃ... manaṃ... dhamme... manoviññāṇaṃ... manosamphassaṃ... yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi aniccato jānato passato saṃyojanā pahīyanti. evaṃ kho, bhikkhu, jānato evaṃ passato saṃyojanā pahīyantī”ti. dutiyaṃ.

3. saṃyojanasamugghātasuttaṃ

55. “kathaṃ nu kho, bhante, jānato, kathaṃ passato saṃyojanā samugghātaṃ gacchantī”ti? “cakkhuṃ kho, bhikkhu, anattato jānato passato saṃyojanā samugghātaṃ gacchanti. rūpe anattato... cakkhuviññāṇaṃ... cakkhusamphassaṃ... yampidaṃ cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi anattato jānato passato saṃyojanā samugghātaṃ gacchanti. sotaṃ... ghānaṃ... jivhaṃ... kāyaṃ... manaṃ... dhamme... manoviññāṇaṃ... manosamphassaṃ... yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi anattato jānato passato saṃyojanā samugghātaṃ gacchanti. evaṃ kho, bhikkhu, jānato evaṃ passato saṃyojanā samugghātaṃ gacchantī”ti. tatiyaṃ.

4. āsavapahānasuttaṃ

56. “kathaṃ nu kho, bhante, jānato, kathaṃ passato āsavā pahīyantī”ti ... pe .... catutthaṃ.

5. āsavasamugghātasuttaṃ

57. “kathaṃ nu kho, bhante, jānato, kathaṃ passato āsavā samugghātaṃ gacchantī”ti ... pe ... . pañcamaṃ.

6. anusayapahānasuttaṃ

58. “kathaṃ nu kho ... pe ... anusayā pahīyantī”ti ... pe .... chaṭṭhaṃ.

7. anusayasamugghātasuttaṃ

59. “kathaṃ nu kho ... pe ... anusayā samugghātaṃ gacchantī”ti? “cakkhuṃ kho, bhikkhu, anattato jānato passato anusayā samugghātaṃ gacchanti ... pe ... sotaṃ... ghānaṃ... jivhaṃ... kāyaṃ... manaṃ... dhamme... manoviññāṇaṃ... manosamphassaṃ... yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi anattato jānato passato anusayā samugghātaṃ gacchanti. evaṃ kho, bhikkhu, jānato evaṃ passato anusayā samugghātaṃ gacchantī”ti. sattamaṃ.

8. sabbupādānapariññāsuttaṃ

60. “sabbupādānapariññāya vo, bhikkhave, dhammaṃ desessāmi. taṃ suṇātha. katamo ca, bhikkhave, sabbupādānapariññāya dhammo? cakkhuñca paṭicca rūpe ca uppajjati cakkhuviññāṇaṃ. tiṇṇaṃ saṅgati phasso. phassapaccayā vedanā. evaṃ passaṃ, bhikkhave, sutavā ariyasāvako cakkhusmimpi nibbindati, rūpesupi nibbindati, cakkhuviññāṇepi nibbindati, cakkhusamphassepi nibbindati, vedanāyapi nibbindati. nibbindaṃ virajjati; virāgā vimuccati; vimokkhā vimokkhaṃ (ka.), vimokkha (syā. kaṃ.)VAR ‘pariññātaṃ me upādānan’ti pajānāti. sotañca paṭicca sadde ca uppajjati... ghānañca paṭicca gandhe ca... jivhañca paṭicca rase ca... kāyañca paṭicca phoṭṭhabbe ca... manañca paṭicca dhamme ca uppajjati manoviññāṇaṃ. tiṇṇaṃ saṅgati phasso. phassapaccayā vedanā. evaṃ passaṃ, bhikkhave, sutavā ariyasāvako manasmimpi nibbindati, dhammesupi nibbindati, manoviññāṇepi nibbindati, manosamphassepi nibbindati, vedanāyapi nibbindati. nibbindaṃ virajjati; virāgā vimuccati; vimokkhā ‘pariññātaṃ me upādānan’ti pajānāti. ayaṃ kho, bhikkhave, sabbupādānapariññāya dhammo”ti. aṭṭhamaṃ.

9. paṭhamasabbupādānapariyādānasuttaṃ

61. “sabbupādānapariyādānāya vo, bhikkhave, dhammaṃ desessāmi. taṃ suṇātha. katamo ca, bhikkhave, sabbupādānapariyādānāya dhammo? cakkhuñca paṭicca rūpe ca uppajjati cakkhuviññāṇaṃ. tiṇṇaṃ saṅgati phasso. phassapaccayā vedanā. evaṃ passaṃ, bhikkhave, sutavā ariyasāvako cakkhusmimpi nibbindati, rūpesupi nibbindati, cakkhuviññāṇepi nibbindati, cakkhusamphassepi nibbindati, vedanāyapi nibbindati. nibbindaṃ virajjati; virāgā vimuccati; vimokkhā ‘pariyādinnaṃ VAR me upādānan’ti pajānāti ... pe ... jivhañca paṭicca rase ca uppajjati jivhāviññāṇaṃ ... pe ... manañca paṭicca dhamme ca uppajjati manoviññāṇaṃ. tiṇṇaṃ saṅgati phasso. phassapaccayā vedanā. evaṃ passaṃ, bhikkhave, sutavā ariyasāvako manasmimpi nibbindati, dhammesupi nibbindati, manoviññāṇepi nibbindati manosamphassepi nibbindati, vedanāyapi nibbindati. nibbindaṃ virajjati; virāgā vimuccati; vimokkhā ‘pariyādinnaṃ me upādānan’ti pajānāti. ayaṃ kho, bhikkhave, sabbupādānapariyādānāya dhammo”ti. navamaṃ.

10. dutiyasabbupādānapariyādānasuttaṃ

62. “sabbupādānapariyādānāya vo, bhikkhave, dhammaṃ desessāmi. taṃ suṇātha . katamo ca, bhikkhave, sabbupādānapariyādānāya dhammo”?

“taṃ kiṃ maññatha, bhikkhave, cakkhu niccaṃ vā aniccaṃ vā”ti?

“aniccaṃ, bhante”.

“yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vā taṃ sukhaṃ vā”ti?

“dukkhaṃ, bhante”.

“yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vipariṇāmadhammaṃ, kallaṃ nu taṃ samanupassituṃ — ‘etaṃ mama, esohamasmi, eso me attā’”ti?

“no hetaṃ, bhante”.

“rūpā ... pe ... cakkhuviññāṇaṃ niccaṃ vā aniccaṃ vā”ti?

“aniccaṃ, bhante” ... pe ....

“cakkhusamphasso nicco vā anicco vā”ti?

“anicco, bhante” ... pe ....

“yampidaṃ cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi niccaṃ vā aniccaṃ vā”ti?

“aniccaṃ, bhante” ... pe ....

“sotaṃ... ghānaṃ... jivhā... kāyo... mano... dhammā... manoviññāṇaṃ... manosamphasso... yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā, tampi niccaṃ vā aniccaṃ vā”ti?

“aniccaṃ, bhante”.

“yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vā taṃ sukhaṃ vā”ti?

“dukkhaṃ, bhante”.

“yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vipariṇāmadhammaṃ, kallaṃ nu taṃ samanupassituṃ — ‘etaṃ mama, esohamasmi, eso me attā’”ti?

“no hetaṃ, bhante”.

“evaṃ passaṃ, bhikkhave, sutavā ariyasāvako cakkhusmimpi nibbindati, rūpesupi nibbindati, cakkhuviññāṇepi nibbindati, cakkhusamphassepi nibbindati. yampidaṃ cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tasmimpi nibbindati ... pe ... jivhāyapi nibbindati, rasesupi nibbindati, jivhāviññāṇepi nibbindati, jivhāsamphassepi nibbindati, yampidaṃ jivhāsamphassapaccayā uppajjati ... pe ... manasmimpi nibbindati, dhammesupi nibbindati, manoviññāṇepi nibbindati, manosamphassepi nibbindati. yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tasmimpi nibbindati. nibbindaṃ virajjati; virāgā vimuccati; vimuttasmiṃ vimuttamiti ñāṇaṃ hoti. ‘khīṇā jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ, nāparaṃ itthattāyā’ti pajānāti. ayaṃ kho, bhikkhave, sabbupādānapariyādānāya dhammo”ti. dasamaṃ.

avijjāvaggo chaṭṭho.

tassuddānaṃ —

avijjā saṃyojanā dve, āsavena duve vuttā.

anusayā apare dve, pariññā dve pariyādinnaṃ.

vaggo tena pavuccatīti.

7. migajālavaggo

1. paṭhamamigajālasuttaṃ

63. sāvatthinidānaṃ . atha kho āyasmā migajālo yena bhagavā ... pe ... ekamantaṃ nisinno kho āyasmā migajālo bhagavantaṃ etadavoca — “‘ekavihārī, ekavihārī’ti, bhante, vuccati. kittāvatā nu kho, bhante, ekavihārī hoti, kittāvatā ca pana sadutiyavihārī hotī”ti?

“santi kho, migajāla, cakkhuviññeyyā rūpā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā. tañce bhikkhu abhinandati abhivadati ajjhosāya tiṭṭhati. tassa taṃ abhinandato abhivadato ajjhosāya tiṭṭhato uppajjati nandī VAR . nandiyā sati sārāgo hoti; sārāge sati saṃyogo hoti. nandisaṃyojanasaṃyutto kho, migajāla, bhikkhu sadutiyavihārīti vuccati. santi ... pe ... santi kho, migajāla, jivhāviññeyyā rasā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā. tañce bhikkhu abhinandati abhivadati ajjhosāya tiṭṭhati. tassa taṃ abhinandato abhivadato ajjhosāya tiṭṭhato uppajjati nandī. nandiyā sati sārāgo hoti; sārāge sati saṃyogo hoti. nandisaṃyojanasaṃyutto kho, migajāla, bhikkhu sadutiyavihārīti vuccati. evaṃvihārī ca, migajāla, bhikkhu kiñcāpi araññavanapatthāni pantāni senāsanāni paṭisevati appasaddāni appanigghosāni vijanavātāni manussarāhasseyyakāni manussarāhaseyyakāni (sī. syā. kaṃ. pī.)VAR paṭisallānasāruppāni; atha kho sadutiyavihārīti vuccati. taṃ kissa hetu? taṇhā hissa dutiyā, sāssa appahīnā. tasmā sadutiyavihārī”ti vuccati.

“santi ca kho, migajāla, cakkhuviññeyyā rūpā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā. tañce bhikkhu nābhinandati nābhivadati nājjhosāya tiṭṭhati. tassa taṃ anabhinandato anabhivadato anajjhosāya tiṭṭhato nandī nirujjhati. nandiyā asati sārāgo na hoti; sārāge asati saṃyogo na hoti. nandisaṃyojanavisaṃyutto kho, migajāla, bhikkhu ekavihārīti vuccati ... pe ... santi ca kho, migajāla, jivhāviññeyyā rasā ... pe ... santi ca kho, migajāla, manoviññeyyā dhammā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā. tañce bhikkhu nābhinandati nābhivadati nājjhosāya tiṭṭhati. tassa taṃ anabhinandato anabhivadato anajjhosāya tiṭṭhato nandī nirujjhati. nandiyā asati sārāgo na hoti; sārāge asati saṃyogo na hoti. nandisaṃyojanavippayutto kho, migajāla, bhikkhu ekavihārīti vuccati. evaṃvihārī ca, migajāla, bhikkhu kiñcāpi gāmante viharati ākiṇṇo bhikkhūhi bhikkhunīhi upāsakehi upāsikāhi rājūhi rājamahāmattehi titthiyehi titthiyasāvakehi . atha kho ekavihārīti vuccati. taṃ kissa hetu? taṇhā hissa dutiyā, sāssa pahīnā. tasmā ekavihārīti vuccatī”ti. paṭhamaṃ.

2. dutiyamigajālasuttaṃ

64. atha kho āyasmā migajālo yena bhagavā tenupasaṅkami ... pe ... ekamantaṃ nisinno kho āyasmā migajālo bhagavantaṃ etadavoca — “sādhu me, bhante, bhagavā saṃkhittena dhammaṃ desetu, yamahaṃ bhagavato dhammaṃ sutvā eko vūpakaṭṭho appamatto ātāpī pahitatto vihareyyan”ti.

“santi kho, migajāla, cakkhuviññeyyā rūpā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā. tañce bhikkhu abhinandati abhivadati ajjhosāya tiṭṭhati. tassa taṃ abhinandato abhivadato ajjhosāya tiṭṭhato uppajjati nandī. nandisamudayā dukkhasamudayo, migajālāti vadāmi ... pe ... santi ca kho, migajāla, jivhāviññeyyā rasā ... pe ... santi ca kho, migajāla, manoviññeyyā dhammā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā. tañce bhikkhu abhinandati abhivadati ajjhosāya tiṭṭhati. tassa taṃ abhinandato abhivadato ajjhosāya tiṭṭhato uppajjati nandī . nandisamudayā dukkhasamudayo, migajālāti vadāmi.

“santi ca kho, migajāla, cakkhuviññeyyā rūpā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā. tañce bhikkhu nābhinandati nābhivadati nājjhosāya tiṭṭhati. tassa taṃ anabhinandato anabhivadato anajjhosāya tiṭṭhato nandī nirujjhati. nandinirodhā dukkhanirodho, migajālāti vadāmi ... pe ... santi ca kho, migajāla, jivhāviññeyyā rasā iṭṭhā kantā ... pe ... santi ca kho, migajāla, manoviññeyyā dhammā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā. tañce bhikkhu nābhinandati nābhivadati nājjhosāya tiṭṭhati. tassa taṃ anabhinandato anabhivadato anajjhosāya tiṭṭhato nandī nirujjhati. nandinirodhā dukkhanirodho, migajālāti vadāmī”ti.

atha kho āyasmā migajālo bhagavato bhāsitaṃ abhinanditvā anumoditvā uṭṭhāyāsanā bhagavantaṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā pakkāmi. atha kho āyasmā migajālo eko vūpakaṭṭho appamatto ātāpī pahitatto viharato nacirasseva — yassatthāya kulaputtā sammadeva agārasmā anagāriyaṃ pabbajanti tadanuttaraṃ — brahmacariyapariyosānaṃ diṭṭheva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja vihāsi. ‘khīṇā jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ, nāparaṃ itthattāyā’ti abbhaññāsi. aññataro ca panāyasmā migajālo arahataṃ ahosīti. dutiyaṃ.

3. paṭhamasamiddhimārapañhāsuttaṃ

65. ekaṃ samayaṃ bhagavā rājagahe viharati veḷuvane kalandakanivāpe. atha kho āyasmā samiddhi yena bhagavā ... pe ... bhagavantaṃ etadavoca — “‘māro, māro’ti, bhante, vuccati. kittāvatā nu kho, bhante, māro vā assa mārapaññatti vā”ti?

“yattha kho, samiddhi, atthi cakkhu, atthi rūpā, atthi cakkhuviññāṇaṃ, atthi cakkhuviññāṇaviññātabbā dhammā, atthi tattha māro vā mārapaññatti vā. atthi sotaṃ, atthi saddā, atthi sotaviññāṇaṃ, atthi sotaviññāṇaviññātabbā dhammā, atthi tattha māro vā mārapaññatti vā. atthi ghānaṃ, atthi gandhā, atthi ghānaviññāṇaṃ, atthi ghānaviññāṇaviññātabbā dhammā, atthi tattha māro vā mārapaññatti vā. atthi jivhā, atthi rasā, atthi jivhāviññāṇaṃ, atthi jivhāviññāṇaviññātabbā dhammā, atthi tattha māro vā mārapaññatti vā. atthi kāyo, atthi phoṭṭhabbā, atthi kāyaviññāṇaṃ, atthi kāyaviññāṇaviññātabbā dhammā, atthi tattha māro vā mārapaññatti vā. atthi mano, atthi dhammā, atthi manoviññāṇaṃ, atthi manoviññāṇaviññātabbā dhammā, atthi tattha māro vā mārapaññatti vā.

“yattha ca kho, samiddhi, natthi cakkhu, natthi rūpā, natthi cakkhuviññāṇaṃ, natthi cakkhuviññāṇaviññātabbā dhammā, natthi tattha māro vā mārapaññatti vā. natthi sotaṃ ... pe ... natthi ghānaṃ ... pe ... natthi jivhā, natthi rasā, natthi jivhāviññāṇaṃ, natthi jivhāviññāṇaviññātabbā dhammā, natthi tattha māro vā mārapaññatti vā. natthi kāyo ... pe .... natthi mano, natthi dhammā, natthi manoviññāṇaṃ, natthi manoviññāṇaviññātabbā dhammā, natthi tattha māro vā mārapaññatti vā”ti. tatiyaṃ.

4. samiddhisattapañhāsuttaṃ

66. “‘satto, satto’ti, bhante, vuccati. kittāvatā nu kho, bhante, satto vā assa sattapaññatti vā”ti ... pe .... catutthaṃ.

5. samiddhidukkhapañhāsuttaṃ

67. “‘dukkhaṃ, dukkhan’ti, bhante, vuccati. kittāvatā nu kho, bhante, dukkhaṃ vā assa dukkhapaññatti vā”ti ... pe .... pañcamaṃ.

6. samiddhilokapañhāsuttaṃ

68. “‘loko, loko’ti, bhante, vuccati. kittāvatā nu kho, bhante, loko vā assa lokapaññatti vā”ti? yattha kho, samiddhi, atthi cakkhu, atthi rūpā, atthi cakkhuviññāṇaṃ, atthi cakkhuviññāṇaviññātabbā dhammā, atthi tattha loko vā lokapaññatti vāti ... pe ... atthi jivhā ... pe ... atthi mano, atthi dhammā, atthi manoviññāṇaṃ, atthi manoviññāṇaviññātabbā dhammā, atthi tattha loko vā lokapaññatti vā.

“yattha ca kho, samiddhi, natthi cakkhu, natthi rūpā, natthi cakkhuviññāṇaṃ, natthi cakkhuviññāṇaviññātabbā dhammā, natthi tattha loko vā lokapaññatti vā ... pe ... natthi jivhā ... pe ... natthi mano, natthi dhammā, natthi manoviññāṇaṃ, natthi manoviññāṇaviññātabbā dhammā, natthi tattha loko vā lokapaññatti vā”ti. chaṭṭhaṃ.

7. upasenāasīvisasuttaṃ

69. ekaṃ samayaṃ āyasmā ca sāriputto āyasmā ca upaseno rājagahe viharanti sītavane sappasoṇḍikapabbhāre. tena kho pana samayena āyasmato upasenassa kāye āsīviso patito hoti. atha kho āyasmā upaseno bhikkhū āmantesi — “etha me, āvuso, imaṃ kāyaṃ mañcakaṃ āropetvā bahiddhā nīharatha. purāyaṃ kāyo idheva vikirati; seyyathāpi bhusamuṭṭhī”ti.

evaṃ vutte, āyasmā sāriputto āyasmantaṃ upasenaṃ etadavoca — “na kho pana mayaṃ passāma āyasmato upasenassa kāyassa vā aññathattaṃ indriyānaṃ vā vipariṇāmaṃ. atha ca panāyasmā upaseno evamāha — ‘etha me, āvuso, imaṃ kāyaṃ mañcakaṃ āropetvā bahiddhā nīharatha. purāyaṃ kāyo idheva vikirati; seyyathāpi bhusamuṭṭhī’”ti. “yassa nūna, āvuso sāriputta, evamassa — ‘ahaṃ cakkhūti vā mama cakkhūti vā ... pe ... ahaṃ jivhāti vā mama jivhāti vā... ahaṃ manoti vā mama manoti vā’. tassa, āvuso sāriputta, siyā kāyassa vā aññathattaṃ indriyānaṃ vā vipariṇāmo. mayhañca kho, āvuso sāriputta, na evaṃ hoti — ‘ahaṃ cakkhūti vā mama cakkhūti vā ... pe ... ahaṃ jivhāti vā mama jivhāti vā ... pe ... ahaṃ manoti vā mama manoti vā’. tassa mayhañca kho, āvuso sāriputta, kiṃ kāyassa vā aññathattaṃ bhavissati, indriyānaṃ vā vipariṇāmo”ti!

“tathā hi panāyasmato upasenassa dīgharattaṃ ahaṅkāramamaṅkāramānānusayo susamūhato. tasmā āyasmato upasenassa na evaṃ hoti — ‘ahaṃ cakkhūti vā mama cakkhūti vā ... pe ... ahaṃ jivhāti vā mama jivhāti vā ... pe ... ahaṃ manoti vā mama manoti vā’”ti. atha kho te bhikkhū āyasmato upasenassa kāyaṃ mañcakaṃ āropetvā bahiddhā nīhariṃsu. atha kho āyasmato upasenassa kāyo tattheva vikiri; seyyathāpi bhusamuṭṭhīti. sattamaṃ.

8. upavāṇasandiṭṭhikasuttaṃ

70. atha kho āyasmā upavāṇo yena bhagavā tenupasaṅkami ... pe ... ekamantaṃ nisinno kho āyasmā upavāṇo bhagavantaṃ etadavoca — “‘sandiṭṭhiko dhammo, sandiṭṭhiko dhammo’ti, bhante, vuccati. kittāvatā nu kho, bhante, sandiṭṭhiko dhammo hoti, akāliko ehipassiko opaneyyiko paccattaṃ veditabbo viññūhī”ti?

“idha pana, upavāṇa, bhikkhu cakkhunā rūpaṃ disvā rūpappaṭisaṃvedī ca hoti rūparāgappaṭisaṃvedī ca. santañca ajjhattaṃ rūpesu rāgaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ rūpesu rāgo’ti pajānāti. yaṃ taṃ, upavāṇa, bhikkhu cakkhunā rūpaṃ disvā rūpappaṭisaṃvedī ca hoti rūparāgappaṭisaṃvedī ca. santañca ajjhattaṃ rūpesu rāgaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ rūpesu rāgo’ti pajānāti. evampi kho, upavāṇa, sandiṭṭhiko dhammo hoti akāliko ehipassiko opaneyyiko paccattaṃ veditabbo viññūhī”ti ... pe ....

“puna caparaṃ, upavāṇa, bhikkhu jivhāya rasaṃ sāyitvā rasappaṭisaṃvedī ca hoti rasarāgappaṭisaṃvedī ca. santañca ajjhattaṃ rasesu rāgaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ rasesu rāgo’ti pajānāti. yaṃ taṃ, upavāṇa, bhikkhu jivhāya rasaṃ sāyitvā rasappaṭisaṃvedī ca hoti rasarāgappaṭisaṃvedī ca. santañca ajjhattaṃ rasesu rāgaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ rasesu rāgo’ti pajānāti. evampi kho, upavāṇa, sandiṭṭhiko dhammo hoti akāliko ehipassiko opaneyyiko paccattaṃ veditabbo viññūhī”ti ... pe ....

“puna caparaṃ, upavāṇa, bhikkhu manasā dhammaṃ viññāya dhammappaṭisaṃvedī ca hoti dhammarāgappaṭisaṃvedī ca. santañca ajjhattaṃ dhammesu rāgaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ dhammesu rāgo’ti pajānāti. yaṃ taṃ, upavāṇa, bhikkhu manasā dhammaṃ viññāya dhammappaṭisaṃvedī ca hoti dhammarāgappaṭisaṃvedī ca. santañca ajjhattaṃ dhammesu rāgaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ dhammesu rāgo’ti pajānāti. evampi kho, upavāṇa, sandiṭṭhiko dhammo hoti ... pe ... paccattaṃ veditabbo viññūhī”ti ... pe ....

“idha pana, upavāṇa, bhikkhu cakkhunā rūpaṃ disvā rūpappaṭisaṃvedī ca hoti, no ca rūparāgappaṭisaṃvedī. asantañca ajjhattaṃ rūpesu rāgaṃ ‘natthi me ajjhattaṃ rūpesu rāgo’ti pajānāti. yaṃ taṃ, upavāṇa, bhikkhu cakkhunā rūpaṃ disvā rūpappaṭisaṃvedīhi kho hoti, no ca rūparāgappaṭisaṃvedī. asantañca ajjhattaṃ rūpesu rāgaṃ ‘natthi me ajjhattaṃ rūpesu rāgo’ti pajānāti. evampi kho, upavāṇa, sandiṭṭhiko dhammo hoti, akāliko ehipassiko opaneyyiko paccattaṃ veditabbo viññūhī”ti ... pe ....

“puna caparaṃ, upavāṇa, bhikkhu jivhāya rasaṃ sāyitvā rasappaṭisaṃvedīhi kho hoti, no ca rasarāgappaṭisaṃvedī. asantañca ajjhattaṃ rasesu rāgaṃ ‘natthi me ajjhattaṃ rasesu rāgo’ti pajānāti ... pe ....

“puna caparaṃ, upavāṇa, bhikkhu manasā dhammaṃ viññāya dhammappaṭisaṃvedīhi kho hoti, no ca dhammarāgappaṭisaṃvedī. asantañca ajjhattaṃ dhammesu rāgaṃ ‘natthi me ajjhattaṃ dhammesu rāgo’ti pajānāti. yaṃ taṃ, upavāṇa, bhikkhu manasā dhammaṃ viññāya dhammappaṭisaṃvedīhi kho hoti, no ca dhammarāgappaṭisaṃvedī. asantañca ajjhattaṃ dhammesu rāgaṃ ‘natthi me ajjhattaṃ dhammesu rāgo’ti pajānāti. evampi kho, upavāṇa, sandiṭṭhiko dhammo hoti, akāliko ehipassiko opaneyyiko paccattaṃ veditabbo viññūhī”ti. aṭṭhamaṃ.

9. paṭhamachaphassāyatanasuttaṃ

71. “yo hi koci, bhikkhave, bhikkhu channaṃ phassāyatanānaṃ samudayañca atthaṅgamañca assādañca ādīnavañca nissaraṇañca yathābhūtaṃ nappajānāti. avusitaṃ tena brahmacariyaṃ, ārakā so imasmā dhammavinayā”ti.

evaṃ vutte, aññataro bhikkhu bhagavantaṃ etadavoca — “etthāhaṃ, bhante, anassasaṃ anassasiṃ (sī.), anassāsaṃ (syā. kaṃ.), anassāsiṃ (pī.)VAR . ahañhi, bhante, channaṃ phassāyatanānaṃ samudayañca atthaṅgamañca assādañca ādīnavañca nissaraṇañca yathābhūtaṃ nappajānāmī”ti.

“taṃ kiṃ maññasi, bhikkhu, cakkhuṃ ‘etaṃ mama, esohamasmi, eso me attā’ti samanupassasī”ti?

“no hetaṃ, bhante”.

“sādhu, bhikkhu, ettha ca te, bhikkhu, cakkhu ‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’ti evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya sudiṭṭhaṃ bhavissati. esevanto dukkhassa ... pe ... jivhaṃ ‘etaṃ mama, esohamasmi, eso me attā’ti samanupassasī”ti?

“no hetaṃ, bhante”.

“sādhu, bhikkhu, ettha ca te, bhikkhu, jivhā ‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’ti evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya sudiṭṭhaṃ bhavissati. esevanto dukkhassa ... pe ... manaṃ ‘etaṃ mama, esohamasmi, eso me attā’ti samanupassasī”ti?

“no hetaṃ, bhante”.

“sādhu, bhikkhu, ettha ca te, bhikkhu, mano ‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’ti evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya sudiṭṭhaṃ bhavissati. esevanto dukkhassā”ti. navamaṃ.

10. dutiyachaphassāyatanasuttaṃ

72. “yo hi koci, bhikkhave, bhikkhu channaṃ phassāyatanānaṃ samudayañca atthaṅgamañca assādañca ādīnavañca nissaraṇañca yathābhūtaṃ nappajānāti. avusitaṃ tena brahmacariyaṃ, ārakā so imasmā dhammavinayā”ti.

evaṃ vutte, aññataro bhikkhu bhagavantaṃ etadavoca — “etthāhaṃ, bhante, anassasaṃ panassasaṃ. ahañhi, bhante, channaṃ phassāyatanānaṃ samudayañca atthaṅgamañca assādañca ādīnavañca nissaraṇañca yathābhūtaṃ nappajānāmī”ti.

“taṃ kiṃ maññasi, bhikkhu, cakkhuṃ ‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’ti samanupassasī”ti?

“evaṃ, bhante”.

“sādhu, bhikkhu, ettha ca te, bhikkhu, cakkhu ‘netaṃ mama, nesohamasmi na meso attā’ti evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya sudiṭṭhaṃ bhavissati. evaṃ te etaṃ paṭhamaṃ phassāyatanaṃ pahīnaṃ bhavissati āyatiṃ apunabbhavāya ... pe ....

“jivhaṃ ‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’ti samanupassasī”ti?

“evaṃ, bhante”.

“sādhu, bhikkhu, ettha ca te, bhikkhu, jivhā ‘netaṃ mama, nesohamasmi na meso attā’ti evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya sudiṭṭhaṃ bhavissati. evaṃ te etaṃ catutthaṃ phassāyatanaṃ pahīnaṃ bhavissati āyatiṃ apunabbhavāya ... pe ....

“manaṃ ‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’ti samanupassasī”ti?

“evaṃ, bhante”.

“sādhu, bhikkhu, ettha ca te, bhikkhu, mano ‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’ti evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya sudiṭṭhaṃ bhavissati. evaṃ te etaṃ chaṭṭhaṃ phassāyatanaṃ pahīnaṃ bhavissati āyatiṃ apunabbhavāyā”ti. dasamaṃ.

11. tatiyachaphassāyatanasuttaṃ

73. “yo hi koci, bhikkhave, bhikkhu channaṃ phassāyatanānaṃ samudayañca atthaṅgamañca assādañca ādīnavañca nissaraṇañca yathābhūtaṃ nappajānāti. avusitaṃ tena brahmacariyaṃ, ārakā so imasmā dhammavinayā”ti.

evaṃ vutte, aññataro bhikkhu bhagavantaṃ etadavoca — “etthāhaṃ, bhante, anassasaṃ panassasaṃ. ahañhi, bhante, channaṃ phassāyatanānaṃ samudayañca atthaṅgamañca assādañca ādīnavañca nissaraṇañca yathābhūtaṃ nappajānāmī”ti.

“taṃ kiṃ maññasi, bhikkhu, cakkhu niccaṃ vā aniccaṃ vā”ti?

“aniccaṃ, bhante”.

“yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vā taṃ sukhaṃ vā”ti?

“dukkhaṃ, bhante”.

“yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vipariṇāmadhammaṃ, kallaṃ nu taṃ samanupassituṃ — ‘etaṃ mama, esohamasmi, eso me attā’”ti?

“no hetaṃ, bhante”.

“sotaṃ... ghānaṃ... jivhā... kāyo... mano nicco vā anicco vā”ti?

“anicco, bhante”.

“yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vā taṃ sukhaṃ vā”ti?

“dukkhaṃ, bhante”.

“yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vipariṇāmadhammaṃ, kallaṃ nu taṃ samanupassituṃ — ‘etaṃ mama, esohamasmi, eso me attā’”ti?

“no hetaṃ, bhante”.

“evaṃ passaṃ, bhikkhu, sutavā ariyasāvako cakkhusmimpi nibbindati, sotasmimpi nibbindati, ghānasmimpi nibbindati, jivhāyapi nibbindati, kāyasmimpi nibbindati, manasmimpi nibbindati. nibbindaṃ virajjati; virāgā vimuccati; vimuttasmiṃ vimuttamiti ñāṇaṃ hoti. ‘khīṇā jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ, nāparaṃ itthattāyā’ti pajānātī”ti. ekādasamaṃ.

migajālavaggo sattamo.

tassuddānaṃ —

migajālena dve vuttā, cattāro ca samiddhinā.

upaseno upavāṇo, chaphassāyatanikā tayoti.

8. gilānavaggo

1. paṭhamagilānasuttaṃ

74. sāvatthinidānaṃ . atha kho aññataro bhikkhu yena bhagavā tenupasaṅkami ... pe ... ekamantaṃ nisinno kho so bhikkhu bhagavantaṃ etadavoca — “amukasmiṃ, bhante, vihāre aññataro bhikkhu navo appaññāto ābādhiko dukkhito bāḷhagilāno. sādhu, bhante, bhagavā yena so bhikkhu tenupasaṅkamatu anukampaṃ upādāyā”ti.

atha kho bhagavā navavādañca sutvā gilānavādañca, “appaññāto bhikkhū”ti iti viditvā yena so bhikkhu tenupasaṅkami. addasā kho so bhikkhu bhagavantaṃ dūratova āgacchantaṃ. disvāna mañcake samadhosi VAR . atha kho bhagavā taṃ bhikkhuṃ etadavoca — “alaṃ, bhikkhu, mā tvaṃ mañcake samadhosi. santimāni āsanāni paññattāni, tatthāhaṃ nisīdissāmī”ti. nisīdi bhagavā paññatte āsane. nisajja kho bhagavā taṃ bhikkhuṃ etadavoca — “kacci te, bhikkhu, khamanīyaṃ, kacci yāpanīyaṃ, kacci dukkhā vedanā paṭikkamanti no abhikkamanti, paṭikkamosānaṃ paññāyati no abhikkamo”ti?

“na me, bhante, khamanīyaṃ, na yāpanīyaṃ, bāḷhā me dukkhā vedanā abhikkamanti no paṭikkamanti, abhikkamosānaṃ paññāyati no paṭikkamo”ti.

“kacci te, bhikkhu, na kiñci kukkuccaṃ, na koci vippaṭisāro”ti?

“taggha me, bhante, anappakaṃ kukkuccaṃ, anappako vippaṭisāro”ti.

“kacci pana taṃ tvaṃ (sī.), te (syā. kaṃ. ka.)VAR, bhikkhu, attā sīlato upavadatī”ti?

“na kho maṃ, bhante, attā sīlato upavadatī”ti VAR .

“no ce kira te, bhikkhu, attā sīlato upavadati, atha kiñca atha kismiñca (sī.), atha bhikkhu kismiñca (syā. kaṃ. pī. ka.)VAR te kukkuccaṃ ko ca vippaṭisāro”ti?

“na khvāhaṃ, bhante, sīlavisuddhatthaṃ bhagavatā dhammaṃ desitaṃ ājānāmī”ti .

“no ce kira tvaṃ, bhikkhu, sīlavisuddhatthaṃ mayā dhammaṃ desitaṃ ājānāsi, atha kimatthaṃ carahi tvaṃ, bhikkhu, mayā dhammaṃ desitaṃ ājānāsī”ti?

“rāgavirāgatthaṃ khvāhaṃ, bhante, bhagavatā dhammaṃ desitaṃ ājānāmī”ti.

“sādhu sādhu, bhikkhu! sādhu kho tvaṃ, bhikkhu, rāgavirāgatthaṃ mayā dhammaṃ desitaṃ ājānāsi. rāgavirāgattho hi, bhikkhu, mayā dhammo desito. taṃ kiṃ maññasi bhikkhu, cakkhu niccaṃ vā aniccaṃ vā”ti?

“aniccaṃ, bhante”.

“yaṃ ... pe ... sotaṃ... ghānaṃ... jivhā... kāyo... mano nicco vā anicco vā”ti?

“anicco, bhante”.

“yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vā taṃ sukhaṃ vā”ti?

“dukkhaṃ, bhante”.

“yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vipariṇāmadhammaṃ, kallaṃ nu taṃ samanupassituṃ — ‘etaṃ mama, esohamasmi, eso me attā’”ti?

“no hetaṃ, bhante”.

“evaṃ passaṃ, bhikkhu, sutavā ariyasāvako cakkhusmimpi nibbindati, sotasmimpi nibbindati ... pe ... manasmimpi nibbindati. nibbindaṃ virajjati; virāgā vimuccati; vimuttasmiṃ vimuttamiti ñāṇaṃ hoti. ‘khīṇā jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ nāparaṃ itthattāyā’ti pajānātī”ti.

idamavoca bhagavā. attamano so bhikkhu bhagavato bhāsitaṃ abhinandi. imasmiñca pana veyyākaraṇasmiṃ bhaññamāne tassa bhikkhuno virajaṃ vītamalaṃ dhammacakkhuṃ udapādi — “yaṃ kiñci samudayadhammaṃ, sabbaṃ taṃ nirodhadhamman”ti. paṭhamaṃ.

2. dutiyagilānasuttaṃ

75. atha kho aññataro bhikkhu ... pe ... bhagavantaṃ etadavoca — “amukasmiṃ, bhante, vihāre aññataro bhikkhu navo appaññāto ābādhiko dukkhito bāḷhagilāno. sādhu, bhante, bhagavā yena so bhikkhu tenupasaṅkamatu anukampaṃ upādāyā”ti.

atha kho bhagavā navavādañca sutvā gilānavādañca, “appaññāto bhikkhū”ti iti viditvā yena so bhikkhu tenupasaṅkami. addasā kho so bhikkhu bhagavantaṃ dūratova āgacchantaṃ. disvāna mañcake samadhosi. atha kho bhagavā taṃ bhikkhuṃ etadavoca — “alaṃ, bhikkhu, mā tvaṃ mañcake samadhosi. santimāni āsanāni paññattāni, tatthāhaṃ nisīdissāmī”ti. nisīdi bhagavā paññatte āsane. nisajja kho bhagavā taṃ bhikkhuṃ etadavoca — “kacci te, bhikkhu, khamanīyaṃ, kacci yāpanīyaṃ, kacci dukkhā vedanā paṭikkamanti no abhikkamanti, paṭikkamosānaṃ paññāyati no abhikkamo”ti?

“na me, bhante, khamanīyaṃ, na yāpanīyaṃ ... pe ... na kho maṃ me (sabbattha)VAR, bhante, attā sīlato upavadatī”ti.

“no ce kira te, bhikkhu, attā sīlato upavadati, atha kiñca te kukkuccaṃ ko ca vippaṭisāro”ti?

“na khvāhaṃ, bhante, sīlavisuddhatthaṃ bhagavatā dhammaṃ desitaṃ ājānāmī”ti.

“no ce kira tvaṃ, bhikkhu, sīlavisuddhatthaṃ mayā dhammaṃ desitaṃ ājānāsi, atha kimatthaṃ carahi tvaṃ, bhikkhu, mayā dhammaṃ desitaṃ ājānāsī”ti?

“anupādāparinibbānatthaṃ khvāhaṃ, bhante, bhagavatā dhammaṃ desitaṃ ājānāmī”ti.

“sādhu sādhu, bhikkhu! sādhu kho tvaṃ, bhikkhu, anupādāparinibbānatthaṃ mayā dhammaṃ desitaṃ ājānāsi. anupādāparinibbānattho hi, bhikkhu, mayā dhammo desito.

“taṃ kiṃ maññasi, bhikkhu, cakkhu niccaṃ vā aniccaṃ vā”ti?

“aniccaṃ, bhante”.

“yaṃ ... pe ... sotaṃ... ghānaṃ... jivhā... kāyo... mano... manoviññāṇaṃ... manosamphasso... yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi niccaṃ vā aniccaṃ vā”ti?

“aniccaṃ, bhante”.

“yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vā taṃ sukhaṃ vā”ti?

“dukkhaṃ, bhante”.

“yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vipariṇāmadhammaṃ, kallaṃ nu taṃ samanupassituṃ — ‘etaṃ mama, esohamasmi, eso me attā’”ti?

“no hetaṃ, bhante”.

“evaṃ passaṃ, bhikkhu, sutavā ariyasāvako cakkhusmimpi nibbindati ... pe ... manasmimpi... manoviññāṇepi... manosamphassepi nibbindati. yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tasmimpi nibbindati. nibbindaṃ virajjati; virāgā vimuccati; vimuttasmiṃ vimuttamiti ñāṇaṃ hoti. ‘khīṇā jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ, nāparaṃ itthattāyā’ti pajānātī”ti.

idamavoca bhagavā. attamano so bhikkhu bhagavato bhāsitaṃ abhinandi. imasmiñca pana veyyākaraṇasmiṃ bhaññamāne tassa bhikkhussa anupādāya āsavehi cittaṃ vimuccīti vimuccatīti (sabbattha)VAR . dutiyaṃ.

3. rādhāniccasuttaṃ

76. atha kho āyasmā rādho ... pe ... ekamantaṃ nisinno kho āyasmā rādho bhagavantaṃ etadavoca — “sādhu me, bhante, bhagavā saṃkhittena dhammaṃ desetu, yamahaṃ bhagavato dhammaṃ sutvā eko vūpakaṭṭho appamatto ātāpī pahitatto vihareyyan”ti. “yaṃ kho, rādha, aniccaṃ tatra te chando pahātabbo. kiñca, rādha, aniccaṃ tatra te chando pahātabbo? cakkhu aniccaṃ, rūpā aniccā, cakkhuviññāṇaṃ... cakkhusamphasso... yampidaṃ cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi aniccaṃ. tatra te chando pahātabbo ... pe ... jivhā... kāyo... mano anicco. tatra te chando pahātabbo. dhammā... manoviññāṇaṃ... manosamphasso... yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi aniccaṃ. tatra te chando pahātabbo. yaṃ kho, rādha, aniccaṃ tatra te chando pahātabbo”ti. tatiyaṃ.

4. rādhadukkhasuttaṃ

77. “yaṃ kho, rādha, dukkhaṃ tatra te chando pahātabbo. kiñca, rādha, dukkhaṃ? cakkhu kho, rādha, dukkhaṃ. tatra te chando pahātabbo. rūpā... cakkhuviññāṇaṃ... cakkhusamphasso... yampidaṃ cakkhusamphassa ... pe ... adukkhamasukhaṃ vā tampi dukkhaṃ. tatra te chando pahātabbo ... pe ... mano dukkho... dhammā... manoviññāṇaṃ... manosamphasso... yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi dukkhaṃ. tatra te chando pahātabbo. yaṃ kho, rādha, dukkhaṃ tatra te chando pahātabbo”ti. catutthaṃ.

5. rādhānattasuttaṃ

78. “yo kho, rādha, anattā tatra te chando pahātabbo. ko ca, rādha, anattā? cakkhu kho, rādha, anattā. tatra te chando pahātabbo. rūpā... cakkhuviññāṇaṃ... cakkhusamphasso... yampidaṃ cakkhusamphassapaccayā ... pe ... mano anattā... dhammā... manoviññāṇaṃ... manosamphasso... yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi anattā. tatra te chando pahātabbo. yo kho, rādha, anattā tatra te chando pahātabbo”ti. pañcamaṃ.

6. paṭhamāvijjāpahānasuttaṃ

79. atha kho aññataro bhikkhu yena bhagavā tenupasaṅkami ... pe ... ekamantaṃ nisinno kho so bhikkhu bhagavantaṃ etadavoca — “atthi nu kho, bhante, eko dhammo yassa pahānā bhikkhuno avijjā pahīyati, vijjā uppajjatī”ti?

“atthi kho, bhikkhu, eko dhammo yassa pahānā bhikkhuno avijjā pahīyati, vijjā uppajjatī”ti.

“katamo pana, bhante, eko dhammo yassa pahānā bhikkhuno avijjā pahīyati, vijjā uppajjatī”ti?

“avijjā kho, bhikkhu, eko dhammo yassa pahānā bhikkhuno avijjā pahīyati, vijjā uppajjatī”ti.

“kathaṃ pana, bhante, jānato, kathaṃ passato bhikkhuno avijjā pahīyati, vijjā uppajjatī”ti?

“cakkhuṃ kho, bhikkhu, aniccato jānato passato bhikkhuno avijjā pahīyati, vijjā uppajjati. rūpe... cakkhuviññāṇaṃ... cakkhusamphassaṃ... yampidaṃ, cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi aniccato jānato passato bhikkhuno avijjā pahīyati, vijjā uppajjati ... pe ... manaṃ aniccato jānato passato bhikkhuno avijjā pahīyati, vijjā uppajjati. dhamme... manoviññāṇaṃ... manosamphassaṃ... yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi aniccato jānato passato bhikkhuno avijjā pahīyati, vijjā uppajjati. evaṃ kho, bhikkhu, jānato evaṃ passato bhikkhuno avijjā pahīyati, vijjā uppajjatī”ti. chaṭṭhaṃ.

7. dutiyāvijjāpahānasuttaṃ

80. atha kho aññataro bhikkhu ... pe ... etadavoca — “atthi nu kho, bhante, eko dhammo yassa pahānā bhikkhuno avijjā pahīyati, vijjā uppajjatī”ti?

“atthi kho, bhikkhu, eko dhammo yassa pahānā bhikkhuno avijjā pahīyati, vijjā uppajjatī”ti.

“katamo pana, bhante, eko dhammo yassa pahānā bhikkhuno avijjā pahīyati, vijjā uppajjatī”ti?

“avijjā kho, bhikkhu, eko dhammo yassa pahānā bhikkhuno avijjā pahīyati, vijjā uppajjatī”ti.

“kathaṃ pana, bhante, jānato, kathaṃ passato avijjā pahīyati, vijjā uppajjatī”ti?

“idha, bhikkhu, bhikkhuno sutaṃ hoti — ‘sabbe dhammā nālaṃ abhinivesāyā’ti. evañcetaṃ, bhikkhu, bhikkhuno sutaṃ hoti — ‘sabbe dhammā nālaṃ abhinivesāyā’ti. so sabbaṃ dhammaṃ abhijānāti, sabbaṃ dhammaṃ abhiññāya sabbaṃ dhammaṃ parijānāti, sabbaṃ dhammaṃ pariññāya sabbanimittāni aññato passati, cakkhuṃ aññato passati, rūpe... cakkhuviññāṇaṃ... cakkhusamphassaṃ... yampidaṃ cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi aññato passati ... pe ... manaṃ aññato passati, dhamme... manoviññāṇaṃ... manosamphassaṃ... yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi aññato passati. evaṃ kho, bhikkhu, jānato evaṃ passato bhikkhuno avijjā pahīyati, vijjā uppajjatī”ti. sattamaṃ.

8. sambahulabhikkhusuttaṃ

81. atha kho sambahulā bhikkhū yena bhagavā tenupasaṅkamiṃsu ... pe ... ekamantaṃ nisinnā kho te bhikkhū bhagavantaṃ etadavocuṃ — “idha no, bhante, aññatitthiyā paribbājakā amhe evaṃ pucchanti — ‘kimatthiyaṃ, āvuso, samaṇe gotame brahmacariyaṃ vussatī’ti? evaṃ puṭṭhā mayaṃ, bhante, tesaṃ aññatitthiyānaṃ paribbājakānaṃ evaṃ byākaroma — ‘dukkhassa kho, āvuso, pariññatthaṃ bhagavati brahmacariyaṃ vussatī’ti. kacci mayaṃ, bhante, evaṃ puṭṭhā evaṃ byākaramānā vuttavādino ceva bhagavato homa, na ca bhagavantaṃ abhūtena abbhācikkhāma, dhammassa cānudhammaṃ byākaroma, na ca koci sahadhammiko vādānuvādo gārayhaṃ ṭhānaṃ āgacchatī”ti?

“taggha tumhe, bhikkhave, evaṃ puṭṭhā evaṃ byākaramānā vuttavādino ceva me hotha, na ca maṃ abhūtena abbhācikkhatha, dhammassa cānudhammaṃ byākarotha, na ca koci sahadhammiko vādānuvādo gārayhaṃ ṭhānaṃ āgacchati. dukkhassa hi, bhikkhave, pariññatthaṃ mayi brahmacariyaṃ vussati. sace pana vo, bhikkhave, aññatitthiyā paribbājakā evaṃ puccheyyuṃ — ‘katamaṃ pana taṃ, āvuso, dukkhaṃ, yassa pariññāya samaṇe gotame brahmacariyaṃ vussatī’ti? evaṃ puṭṭhā tumhe, bhikkhave, tesaṃ aññatitthiyānaṃ paribbājakānaṃ evaṃ byākareyyātha — ‘cakkhu kho, āvuso, dukkhaṃ, tassa pariññāya bhagavati brahmacariyaṃ vussati. rūpā ... pe ... yampidaṃ cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi dukkhaṃ. tassa pariññāya bhagavati brahmacariyaṃ vussati ... pe ... mano dukkho ... pe ... yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi dukkhaṃ. tassa pariññāya bhagavati brahmacariyaṃ vussati. idaṃ kho taṃ, āvuso, dukkhaṃ, tassa pariññāya bhagavati brahmacariyaṃ vussatī’ti. evaṃ puṭṭhā tumhe, bhikkhave, tesaṃ aññatitthiyānaṃ paribbājakānaṃ evaṃ byākareyyāthā”ti. aṭṭhamaṃ.

9. lokapañhāsuttaṃ

82. atha kho aññataro bhikkhu yena bhagavā ... pe ... ekamantaṃ nisinno kho so bhikkhu bhagavantaṃ etadavoca --

“‘loko, loko’ti, bhante, vuccati. kittāvatā nu kho, bhante, lokoti vuccatī”ti? “‘lujjatī’ti kho, bhikkhu, tasmā lokoti vuccati. kiñca lujjati? cakkhu kho, bhikkhu, lujjati. rūpā lujjanti, cakkhuviññāṇaṃ lujjati, cakkhusamphasso lujjati, yampidaṃ cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi lujjati ... pe ... jivhā lujjati ... pe ... mano lujjati, dhammā lujjanti, manoviññāṇaṃ lujjati, manosamphasso lujjati, yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi lujjati. lujjatīti kho, bhikkhu, tasmā lokoti vuccatī”ti. navamaṃ.

10. phaggunapañhāsuttaṃ

83. atha kho āyasmā phagguno ... pe ... ekamantaṃ nisinno kho āyasmā phagguno bhagavantaṃ etadavoca --

“atthi nu kho, bhante, taṃ cakkhu, yena cakkhunā atīte buddhe parinibbute chinnapapañce chinnavaṭume pariyādinnavaṭṭe sabbadukkhavītivaṭṭe paññāpayamāno paññāpeyya ... pe ... atthi nu kho, bhante, sā jivhā, yāya jivhāya atīte buddhe parinibbute chinnapapañce chinnavaṭume pariyādinnavaṭṭe sabbadukkhavītivaṭṭe paññāpayamāno paññāpeyya ... pe ... atthi nu kho so, bhante, mano, yena manena atīte buddhe parinibbute chinnapapañce chinnavaṭume pariyādinnavaṭṭe sabbadukkhavītivaṭṭe paññāpayamāno paññāpeyyā”ti?

“natthi kho taṃ, phagguna, cakkhu, yena cakkhunā atīte buddhe parinibbute chinnapapañce chinnavaṭume pariyādinnavaṭṭe sabbadukkhavītivaṭṭe paññāpayamāno paññāpeyya ... pe ... natthi kho sā, phagguna, jivhā, yāya jivhāya atīte buddhe parinibbute chinnapapañce chinnavaṭume pariyādinnavaṭṭe sabbadukkhavītivaṭṭe paññāpayamāno paññāpeyya ... pe ... natthi kho so, phagguna, mano, yena manena atīte buddhe parinibbute chinnapapañce chinnavaṭume pariyādinnavaṭṭe sabbadukkhavītivaṭṭe paññāpayamāno paññāpeyyā”ti. dasamaṃ.

gilānavaggo aṭṭhamo.

tassuddānaṃ —

gilānena duve vuttā, rādhena apare tayo.

avijjāya ca dve vuttā, bhikkhu loko ca phaggunoti.

9. channavaggo

1. palokadhammasuttaṃ

84. sāvatthinidānaṃ. atha kho āyasmā ānando yena bhagavā tenupasaṅkami ... pe ... ekamantaṃ nisinno kho āyasmā ānando bhagavantaṃ etadavoca --

“‘loko, loko’ti, bhante, vuccati. kittāvatā nu kho, bhante, lokoti vuccatī”ti? “yaṃ kho, ānanda, palokadhammaṃ, ayaṃ vuccati ariyassa vinaye loko. kiñca, ānanda, palokadhammaṃ? cakkhu kho, ānanda, palokadhammaṃ, rūpā palokadhammā, cakkhuviññāṇaṃ palokadhammaṃ, cakkhusamphasso palokadhammo, yampidaṃ cakkhusamphassapaccayā ... pe ... tampi palokadhammaṃ ... pe ... jivhā palokadhammā, rasā palokadhammā, jivhāviññāṇaṃ palokadhammaṃ, jivhāsamphasso palokadhammo, yampidaṃ jivhāsamphassapaccayā ... pe ... tampi palokadhammaṃ ... pe ... mano palokadhammo, dhammā palokadhammā, manoviññāṇaṃ palokadhammaṃ, manosamphasso palokadhammo, yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi palokadhammaṃ. yaṃ kho, ānanda, palokadhammaṃ, ayaṃ vuccati ariyassa vinaye loko”ti. paṭhamaṃ.

2. suññatalokasuttaṃ

85. atha kho āyasmā ānando ... pe ... bhagavantaṃ etadavoca — “‘suñño loko, suñño loko’ti, bhante, vuccati. kittāvatā nu kho, bhante, suñño lokoti vuccatī”ti? “yasmā ca kho, ānanda, suññaṃ attena vā attaniyena vā tasmā suñño lokoti vuccati. kiñca, ānanda, suññaṃ attena vā attaniyena vā? cakkhu kho, ānanda, suññaṃ attena vā attaniyena vā. rūpā suññā attena vā attaniyena vā, cakkhuviññāṇaṃ suññaṃ attena vā attaniyena vā, cakkhusamphasso suñño attena vā attaniyena vā ... pe ... yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi suññaṃ attena vā attaniyena vā. yasmā ca kho, ānanda, suññaṃ attena vā attaniyena vā, tasmā suñño lokoti vuccatī”ti. dutiyaṃ.

3. saṃkhittadhammasuttaṃ

86. ekamantaṃ nisinno kho āyasmā ānando bhagavantaṃ etadavoca — “sādhu me, bhante, bhagavā saṃkhittena dhammaṃ desetu, yamahaṃ bhagavato dhammaṃ sutvā eko vūpakaṭṭho appamatto ātāpī pahitatto vihareyyan”ti.

“taṃ kiṃ maññasi, ānanda, cakkhu niccaṃ vā aniccaṃ vā”ti?

“aniccaṃ, bhante”.

“yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vā taṃ sukhaṃ vā”ti?

“dukkhaṃ, bhante”.

“yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vipariṇāmadhammaṃ, kallaṃ nu taṃ samanupassituṃ — ‘etaṃ mama, esohamasmi, eso me attā’”ti?

“no hetaṃ, bhante”.

“rūpā niccā vā aniccā vā”ti?

“aniccā, bhante” ... pe ....

“cakkhuviññāṇaṃ ... pe ... yampidaṃ cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi niccaṃ vā aniccaṃ vā”ti?

“aniccaṃ, bhante”.

“yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vā taṃ sukhaṃ vā”ti?

“dukkhaṃ, bhante”.

“yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vipariṇāmadhammaṃ, kallaṃ nu taṃ samanupassituṃ — ‘etaṃ mama, esohamasmi, eso me attā’”ti?

“no hetaṃ, bhante” ... pe ....

“jivhā niccā vā aniccā vā”ti?

“aniccā, bhante” ... pe ....

“jivhāviññāṇaṃ... jivhāsamphasso ... pe ... yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi niccaṃ vā aniccaṃ vā”ti?

“aniccaṃ, bhante”.

“yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vā taṃ sukhaṃ vā”ti?

“dukkhaṃ, bhante”.

“yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vipariṇāmadhammaṃ, kallaṃ nu taṃ samanupassituṃ — ‘etaṃ mama, esohamasmi, eso me attā’”ti?

“no hetaṃ, bhante” ... pe ....

“evaṃ passaṃ, ānanda, sutavā ariyasāvako cakkhusmimpi nibbindati ... pe ... cakkhusamphassepi nibbindati ... pe ... yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tasmimpi nibbindati. nibbindaṃ virajjati; virāgā vimuccati; vimuttasmiṃ vimuttamiti ñāṇaṃ hoti. ‘khīṇā jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ, nāparaṃ itthattāyā’ti pajānātī”ti. tatiyaṃ.

4. channasuttaṃ

87. ekaṃ samayaṃ bhagavā rājagahe viharati veḷuvane kalandakanivāpe. tena kho pana samayena āyasmā ca sāriputto āyasmā ca mahācundo āyasmā ca channo gijjhakūṭe pabbate viharanti. tena kho pana samayena yena āyasmā channo ābādhiko hoti dukkhito bāḷhagilāno . atha kho āyasmā sāriputto sāyanhasamayaṃ paṭisallānā vuṭṭhito yenāyasmā mahācundo tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā āyasmantaṃ mahācundaṃ etadavoca — “āyāmāvuso cunda, yenāyasmā channo tenupasaṅkamissāma gilānapucchakā”ti. “evamāvuso”ti kho āyasmā mahācundo āyasmato sāriputtassa paccassosi.

atha kho āyasmā ca sāriputto āyasmā ca mahācundo yenāyasmā channo tenupasaṅkamiṃsu; upasaṅkamitvā paññatte āsane nisīdiṃsu. nisajja kho āyasmā sāriputto āyasmantaṃ channaṃ etadavoca — “kacci te, āvuso channa, khamanīyaṃ, kacci yāpanīyaṃ, kacci dukkhā vedanā paṭikkamanti no abhikkamanti, paṭikkamosānaṃ paññāyati no abhikkamo”ti?

“na me, āvuso sāriputta, khamanīyaṃ na yāpanīyaṃ, bāḷhā me dukkhā vedanā abhikkamanti no paṭikkamanti, abhikkamosānaṃ paññāyati no paṭikkamo. seyyathāpi, āvuso, balavā puriso tiṇhena sikharena khaggena (ka.)VAR muddhani muddhānaṃ (sī. syā. kaṃ. pī.)VAR abhimattheyya abhimantheyya (sī.)VAR; evameva kho, āvuso, adhimattā vātā muddhani muddhānaṃ (sī. syā. kaṃ. pī.)VAR ūhananti upahananti (sī. syā. kaṃ. pī. ka.), uhananti (ka.)VAR . na me, āvuso, khamanīyaṃ, na yāpanīyaṃ ... pe ... no paṭikkamo. seyyathāpi, āvuso, balavā puriso daḷhena varattakkhaṇḍena sīse sīsaveṭhaṃ dadeyya; evameva kho, āvuso, adhimattā sīse sīsavedanā. na me, āvuso, khamanīyaṃ, na yāpanīyaṃ ... pe ... no paṭikkamo. seyyathāpi, āvuso, dakkho goghātako vā goghātakantevāsī vā tiṇhena govikantanena kucchiṃ parikanteyya; evameva kho adhimattā vātā kucchiṃ parikantanti. na me, āvuso, khamanīyaṃ, na yāpanīyaṃ ... pe ... no paṭikkamo. seyyathāpi, āvuso, dve balavanto purisā dubbalataraṃ purisaṃ nānābāhāsu gahetvā aṅgārakāsuyā santāpeyyuṃ samparitāpeyyuṃ; evameva kho, āvuso, adhimatto kāyasmiṃ ḍāho. na me, āvuso, khamanīyaṃ, na yāpanīyaṃ, bāḷhā me dukkhā vedanā abhikkamanti no paṭikkamanti, abhikkamosānaṃ paññāyati no paṭikkamo. satthaṃ, āvuso sāriputta, āharissāmi, nāvakaṅkhāmi VAR jīvitan”ti.

“mā āyasmā channo satthaṃ āharesi. yāpetāyasmā channo, yāpentaṃ mayaṃ āyasmantaṃ channaṃ icchāma. sace āyasmato channassa natthi sappāyāni bhojanāni, ahaṃ āyasmato channassa sappāyāni bhojanāni pariyesissāmi. sace āyasmato channassa natthi sappāyāni bhesajjāni, ahaṃ āyasmato channassa sappāyāni bhesajjāni pariyesissāmi. sace āyasmato channassa natthi patirūpā upaṭṭhākā, ahaṃ āyasmantaṃ channaṃ upaṭṭhahissāmi. mā āyasmā channo satthaṃ āharesi. yāpetāyasmā channo, yāpentaṃ mayaṃ āyasmantaṃ channaṃ icchāmā”ti.

“na me, āvuso sāriputta, natthi sappāyāni bhojanāni; atthi me sappāyāni bhojanāni. napi me natthi sappāyāni bhesajjāni; atthi me sappāyāni bhesajjāni. napi me natthi patirūpā upaṭṭhākā; atthi me patirūpā upaṭṭhākā. api ca me, āvuso, satthā pariciṇṇo dīgharattaṃ manāpeneva, no amanāpena. etañhi, āvuso, sāvakassa patirūpaṃ yaṃ satthāraṃ paricareyya manāpeneva, no amanāpena. ‘anupavajjaṃ taṃ anupavajjaṃ (bahūsu)VAR channo bhikkhu satthaṃ āharissatī’ti — evametaṃ, āvuso sāriputta, dhārehī”ti.

“puccheyyāma mayaṃ āyasmantaṃ channaṃ kañcideva kiñcideva (syā. kaṃ. pī. ka.)VAR desaṃ, sace āyasmā channo okāsaṃ karoti pañhassa veyyākaraṇāyā”ti. “pucchāvuso sāriputta, sutvā vedissāmā”ti.

“cakkhuṃ, āvuso channa, cakkhuviññāṇaṃ cakkhuviññāṇaviññātabbe dhamme ‘etaṃ mama, esohamasmi, eso me attā’ti samanupassasi ... pe ... jivhaṃ, āvuso channa, jivhāviññāṇaṃ jivhāviññāṇaviññātabbe dhamme ‘etaṃ mama, esohamasmi, eso me attā’ti samanupassasi ... pe ... manaṃ, āvuso channa, manoviññāṇaṃ manoviññāṇaviññātabbe dhamme ‘etaṃ mama, esohamasmi, eso me attā’ti samanupassasī”ti?

“cakkhuṃ, āvuso sāriputta, cakkhuviññāṇaṃ cakkhuviññāṇaviññātabbe dhamme ‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’ti samanupassāmi ... pe ... jivhaṃ, āvuso sāriputta, jivhāviññāṇaṃ jivhāviññāṇaviññātabbe dhamme ‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’ti samanupassāmi ... pe ... manaṃ, āvuso sāriputta, manoviññāṇaṃ manoviññāṇaviññātabbe dhamme ‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’ti samanupassāmī”ti.

“cakkhusmiṃ, āvuso channa, cakkhuviññāṇe cakkhuviññāṇaviññātabbesu dhammesu kiṃ disvā kiṃ abhiññāya cakkhuṃ cakkhuviññāṇaṃ cakkhuviññāṇaviññātabbe dhamme ‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’ti samanupassasi... jivhāya, āvuso channa, jivhāviññāṇe jivhāviññāṇaviññātabbesu dhammesu kiṃ disvā kiṃ abhiññāya jivhaṃ jivhāviññāṇaṃ jivhāviññāṇaviññātabbe dhamme ‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’ti samanupassasi... manasmiṃ, āvuso channa, manoviññāṇe manoviññāṇaviññātabbesu dhammesu kiṃ disvā kiṃ abhiññāya manaṃ manoviññāṇaṃ manoviññāṇaviññātabbe dhamme ‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’ti samanupassasī”ti?

“cakkhusmiṃ, āvuso sāriputta, cakkhuviññāṇe cakkhuviññāṇaviññātabbesu dhammesu nirodhaṃ disvā nirodhaṃ abhiññāya cakkhuṃ cakkhuviññāṇaṃ cakkhuviññāṇaviññātabbe dhamme ‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’ti samanupassāmi ... pe ... jivhāya, āvuso sāriputta, jivhāviññāṇe jivhāviññāṇaviññātabbesu dhammesu nirodhaṃ disvā nirodhaṃ abhiññāya jivhaṃ jivhāviññāṇaṃ jivhāviññāṇaviññātabbe dhamme ‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’ti samanupassāmi ... pe ... manasmiṃ, āvuso sāriputta, manoviññāṇe manoviññāṇaviññātabbesu dhammesu nirodhaṃ disvā nirodhaṃ abhiññāya manaṃ manoviññāṇaṃ manoviññāṇaviññātabbe dhamme ‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’ti samanupassāmī”ti.

evaṃ vutte, āyasmā mahācundo āyasmantaṃ channaṃ etadavoca — “tasmātiha, āvuso channa, idampi tassa bhagavato sāsanaṃ niccakappaṃ sādhukaṃ manasi kātabbaṃ — ‘nissitassa calitaṃ, anissitassa calitaṃ natthi. calite asati passaddhi hoti. passaddhiyā sati nati na hoti. natiyā asati āgatigati na hoti. āgatigatiyā asati cutūpapāto na hoti. cutūpapāte asati nevidha na huraṃ na ubhayamantarena. esevanto dukkhassā’”ti.

atha kho āyasmā ca sāriputto āyasmā ca mahācundo āyasmantaṃ channaṃ iminā ovādena ovaditvā uṭṭhāyāsanā pakkamiṃsu. atha kho āyasmā channo acirapakkantesu tesu āyasmantesu satthaṃ āharesi.

atha kho āyasmā sāriputto yena bhagavā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. ekamantaṃ nisinno kho āyasmā sāriputto bhagavantaṃ etadavoca — “āyasmatā, bhante, channena satthaṃ āharitaṃ. tassa kā gati ko abhisamparāyo”ti? “nanu te, sāriputta, channena bhikkhunā sammukhāyeva anupavajjatā byākatā”ti ? “atthi, bhante, pubbavijjanaṃ pubbaviciraṃ (sī.), pubbavijjhanaṃ (pī.), pubbajiraṃ (ma. ni. 3.394VAR nāma vajjigāmo. tatthāyasmato channassa mittakulāni suhajjakulāni upavajjakulānī”ti. “honti hete, sāriputta, channassa bhikkhuno mittakulāni suhajjakulāni upavajjakulāni. na kho panāhaṃ, sāriputta, ettāvatā saupavajjoti vadāmi. yo kho, sāriputta, tañca kāyaṃ nikkhipati, aññañca kāyaṃ upādiyati, tamahaṃ saupavajjoti vadāmi. taṃ channassa bhikkhuno natthi. ‘anupavajjaṃ channena bhikkhunā satthaṃ āharitan’ti — evametaṃ, sāriputta, dhārehī”ti. catutthaṃ.

5. puṇṇasuttaṃ

88. atha VAR kho āyasmā puṇṇo yena bhagavā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā ... pe ... ekamantaṃ nisinno kho āyasmā puṇṇo bhagavantaṃ etadavoca — “sādhu me, bhante, bhagavā saṃkhittena dhammaṃ desetu, yamahaṃ bhagavato dhammaṃ sutvā eko vūpakaṭṭho appamatto ātāpī pahitatto vihareyyan”ti.

“santi kho, puṇṇa, cakkhuviññeyyā rūpā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā. tañce bhikkhu abhinandati abhivadati ajjhosāya tiṭṭhati. tassa taṃ abhinandato abhivadato ajjhosāya tiṭṭhato uppajjati nandī. ‘nandisamudayā dukkhasamudayo, puṇṇā’ti vadāmi ... pe ... santi kho, puṇṇa, jivhāviññeyyā rasā ... pe ... santi kho, puṇṇa, manoviññeyyā dhammā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā. tañce bhikkhu abhinandati abhivadati ajjhosāya tiṭṭhati. tassa taṃ abhinandato abhivadato ajjhosāya tiṭṭhato uppajjati nandī. ‘nandisamudayā dukkhasamudayo, puṇṇā’ti vadāmi.

“santi kho, puṇṇa, cakkhuviññeyyā rūpā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā. tañce bhikkhu nābhinandati nābhivadati nājjhosāya tiṭṭhati, tassa taṃ anabhinandato anabhivadato anajjhosāya tiṭṭhato nirujjhati nandī. ‘nandinirodhā dukkhanirodho, puṇṇā’ti vadāmi ... pe ... santi kho, puṇṇa, manoviññeyyā dhammā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā. tañce bhikkhu nābhinandati nābhivadati nājjhosāya tiṭṭhati, tassa taṃ anabhinandato anabhivadato anajjhosāya tiṭṭhato nirujjhati nandī. ‘nandinirodhā dukkhanirodho, puṇṇā’ti vadāmi.

“iminā tvaṃ iminā ca tvaṃVAR, puṇṇa, mayā saṃkhittena ovādena ovadito katamasmiṃ katarasmiṃ (ma. ni. 3.395)VAR janapade viharissasī”ti? “atthi, bhante, sunāparanto nāma janapado, tatthāhaṃ viharissāmī”ti.

“caṇḍā kho, puṇṇa, sunāparantakā manussā; pharusā kho, puṇṇa, sunāparantakā manussā. sace taṃ, puṇṇa, sunāparantakā manussā akkosissanti paribhāsissanti, tatra te, puṇṇa, kinti bhavissatī”ti?

“sace maṃ, bhante, sunāparantakā manussā akkosissanti paribhāsissanti, tatra me evaṃ bhavissati — ‘bhaddakā vatime sunāparantakā manussā, subhaddakā vatime sunāparantakā manussā, yaṃ me maṃ (sabbattha)VAR nayime pāṇinā pahāraṃ dentī’ti. evamettha evammettha (?)VAR, bhagavā, bhavissati; evamettha, sugata, bhavissatī”ti.

“sace pana te, puṇṇa, sunāparantakā manussā pāṇinā pahāraṃ dassanti, tatra pana te, puṇṇa, kinti bhavissatī”ti?

“sace me, bhante, sunāparantakā manussā pāṇinā pahāraṃ dassanti, tatra me evaṃ bhavissati — ‘bhaddakā vatime sunāparantakā manussā, subhaddakā vatime sunāparantakā manussā, yaṃ me evammettha (?)VAR nayime leḍḍunā pahāraṃ dentī’ti. evamettha, bhagavā, bhavissati; evamettha, sugata, bhavissatī”ti.

“sace pana te, puṇṇa, sunāparantakā manussā leḍḍunā pahāraṃ dassanti, tatra pana te, puṇṇa, kinti bhavissatī”ti?

“sace me, bhante, sunāparantakā manussā leḍḍunā pahāraṃ dassanti, tatra me evaṃ bhavissati — ‘bhaddakā vatime sunāparantakā manussā, subhaddakā vatime sunāparantakā manussā, yaṃ me nayime daṇḍena pahāraṃ dentī’ti . evamettha, bhagavā, bhavissati; evamettha, sugata, bhavissatī”ti.

“sace pana puṇṇa, sunāparantakā manussā daṇḍena pahāraṃ dassanti, tatra pana te, puṇṇa, kinti bhavissatī”ti?

“sace me, bhante, sunāparantakā manussā daṇḍena pahāraṃ dassanti, tatra me evaṃ bhavissati — ‘bhaddakā vatime sunāparantakā manussā, subhaddakā vatime sunāparantakā manussā, yaṃ me nayime satthena pahāraṃ dentī’ti. evamettha, bhagavā, bhavissati; evamettha, sugata, bhavissatī”ti.

“sace pana te, puṇṇa, sunāparantakā manussā satthena pahāraṃ dassanti, tatra pana te, puṇṇa, kinti bhavissatī”ti?

“sace me, bhante, sunāparantakā manussā satthena pahāraṃ dassanti, tatra me evaṃ bhavissati — ‘bhaddakā vatime sunāparantakā manussā, subhaddakā vatime sunāparantakā manussā, yaṃ maṃ nayime tiṇhena satthena jīvitā voropentī’ti. evamettha, bhagavā, bhavissati; evamettha, sugata, bhavissatī”ti.

“sace pana taṃ, puṇṇa, sunāparantakā manussā tiṇhena satthena jīvitā voropessanti, tatra pana te, puṇṇa, kinti bhavissatī”ti?

“sace maṃ, bhante, sunāparantakā manussā tiṇhena satthena jīvitā voropessanti, tatra me evaṃ bhavissati — ‘santi kho tassa bhagavato sāvakā kāyena ca jīvitena ca aṭṭīyamānā harāyamānā jigucchamānā satthahārakaṃ pariyesanti, taṃ me idaṃ apariyiṭṭhaññeva satthahārakaṃ laddhan’ti. evamettha, bhagavā, bhavissati; evamettha, sugata, bhavissatī”ti.

“sādhu sādhu, puṇṇa! sakkhissasi kho tvaṃ, puṇṇa, iminā damūpasamena samannāgato sunāparantasmiṃ janapade vatthuṃ. yassa dāni tvaṃ, puṇṇa, kālaṃ maññasī”ti.

atha kho āyasmā puṇṇo bhagavato vacanaṃ abhinanditvā anumoditvā uṭṭhāyāsanā bhagavantaṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā senāsanaṃ saṃsāmetvā pattacīvaramādāya yena sunāparanto janapado tena cārikaṃ pakkāmi. anupubbena cārikaṃ caramāno yena sunāparanto janapado tadavasari. tatra sudaṃ āyasmā puṇṇo sunāparantasmiṃ janapade viharati. atha kho āyasmā puṇṇo tenevantaravassena pañcamattāni upāsakasatāni paṭivedesi paṭipādesi (sī. pī.), paṭidesesi (syā. kaṃ.)VAR . tenevantaravassena pañcamattāni upāsikāsatāni paṭivedesi. tenevantaravassena tisso vijjā sacchākāsi. tenevantaravassena parinibbāyi.

atha kho sambahulā bhikkhū yena bhagavā tenupasaṅkamiṃsu ... pe ... ekamantaṃ nisinnā kho te bhikkhū bhagavantaṃ etadavocuṃ — “yo so, bhante, puṇṇo nāma kulaputto bhagavatā saṃkhittena ovādena ovadito, so kālaṅkato. tassa kā gati ko abhisamparāyo”ti?

“paṇḍito, bhikkhave, puṇṇo kulaputto kulaputto ahosi (sabbattha)VAR, paccapādi VAR dhammassānudhammaṃ, na ca maṃ dhammādhikaraṇaṃ vihesesi viheṭhesi (sī. syā. kaṃ.)VAR . parinibbuto, bhikkhave, puṇṇo kulaputto”ti. pañcamaṃ.

6. bāhiyasuttaṃ

89. atha kho āyasmā bāhiyo yena bhagavā tenupasaṅkami ... pe ... ekamantaṃ nisinno kho āyasmā bāhiyo bhagavantaṃ etadavoca — “sādhu me, bhante, bhagavā saṃkhittena dhammaṃ desetu, yamahaṃ bhagavato dhammaṃ sutvā eko vūpakaṭṭho appamatto ātāpī pahitatto vihareyyan”ti.

“taṃ kiṃ maññasi, bāhiya, cakkhu niccaṃ vā aniccaṃ vā”ti?

“aniccaṃ, bhante”.

“yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vā taṃ sukhaṃ vā”ti?

“dukkhaṃ, bhante”.

“yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vipariṇāmadhammaṃ, kallaṃ nu taṃ samanupassituṃ — ‘etaṃ mama, esohamasmi, eso me attā’”ti?

“no hetaṃ, bhante”.

“rūpā niccā vā aniccā vā”ti?

“aniccā, bhante” ... pe ... cakkhuviññāṇaṃ ... pe ... cakkhusamphasso ... pe ... yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi niccaṃ vā aniccaṃ vā”ti?

“aniccaṃ, bhante”.

“yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vā taṃ sukhaṃ vā”ti?

“dukkhaṃ, bhante”.

“yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vipariṇāmadhammaṃ, kallaṃ nu taṃ samanupassituṃ — ‘etaṃ mama, esohamasmi, eso me attā’”ti?

“no hetaṃ, bhante”.

“evaṃ passaṃ, bāhiya, sutavā ariyasāvako cakkhusmimpi nibbindati, rūpesupi nibbindati, cakkhuviññāṇepi nibbindati, cakkhusamphassepi nibbindati ... pe ... yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tasmimpi nibbindati. nibbindaṃ virajjati; virāgā vimuccati; vimuttasmiṃ vimuttamiti ñāṇaṃ hoti. ‘khīṇā jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ, nāparaṃ itthattāyā’ti pajānātī”ti.

atha kho āyasmā bāhiyo bhagavato bhāsitaṃ abhinanditvā anumoditvā uṭṭhāyāsanā bhagavantaṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā pakkāmi. atha kho āyasmā bāhiyo eko vūpakaṭṭho appamatto ātāpī pahitatto viharanto nacirasseva — yassatthāya kulaputtā sammadeva agārasmā anagāriyaṃ pabbajanti tadanuttaraṃ — brahmacariyapariyosānaṃ diṭṭheva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja vihāsi. “khīṇā jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ, nāparaṃ itthattāyā”ti abbhaññāsi. aññataro ca panāyasmā bāhiyo arahataṃ ahosīti. chaṭṭhaṃ.

7. paṭhamaejāsuttaṃ

90. “ejā, bhikkhave, rogo, ejā gaṇḍo, ejā sallaṃ. tasmātiha, bhikkhave, tathāgato anejo viharati vītasallo. tasmātiha, bhikkhave, bhikkhu cepi ākaṅkheyya ‘anejo vihareyyaṃ vihareyya (sī. pī. ka.)VAR vītasallo’ti, cakkhuṃ na maññeyya, cakkhusmiṃ na maññeyya, cakkhuto na maññeyya, cakkhu meti na maññeyya; rūpe na maññeyya, rūpesu na maññeyya, rūpato na maññeyya, rūpā meti na maññeyya; cakkhuviññāṇaṃ na maññeyya, cakkhuviññāṇasmiṃ na maññeyya, cakkhuviññāṇato na maññeyya, cakkhuviññāṇaṃ meti na maññeyya; cakkhusamphassaṃ na maññeyya, cakkhusamphassasmiṃ na maññeyya, cakkhusamphassato na maññeyya, cakkhusamphasso meti na maññeyya. yampidaṃ cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi na maññeyya, tasmimpi na maññeyya, tatopi na maññeyya, taṃ meti na maññeyya.

“sotaṃ na maññeyya ... pe ... ghānaṃ na maññeyya ... pe ... jivhaṃ na maññeyya, jivhāya na maññeyya, jivhāto na maññeyya, jivhā meti na maññeyya; rase na maññeyya ... pe ... jivhāviññāṇaṃ na maññeyya ... pe ... jivhāsamphassaṃ na maññeyya ... pe ... yampidaṃ jivhāsamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi na maññeyya, tasmimpi na maññeyya, tatopi na maññeyya, taṃ meti na maññeyya.

“kāyaṃ na maññeyya ... pe ... manaṃ na maññeyya, manasmiṃ na maññeyya, manato na maññeyya, mano meti na maññeyya; dhamme na maññeyya ... pe ... mano viññāṇaṃ ... pe ... manosamphassaṃ ... pe ... yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi na maññeyya, tasmimpi na maññeyya, tatopi na maññeyya, taṃ meti na maññeyya; sabbaṃ na maññeyya, sabbasmiṃ na maññeyya, sabbato na maññeyya, sabbaṃ meti na maññeyya.

“so evaṃ amaññamāno na kiñcipi loke upādiyati. anupādiyaṃ na paritassati. aparitassaṃ paccattaññeva parinibbāyati . ‘khīṇā jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ nāparaṃ itthattāyā’ti pajānātī”ti. sattamaṃ.

8. dutiyaejāsuttaṃ

91. “ejā, bhikkhave, rogo, ejā gaṇḍo, ejā sallaṃ. tasmātiha, bhikkhave, tathāgato anejo viharati vītasallo. tasmātiha, bhikkhave, bhikkhu cepi ākaṅkheyya ‘anejo vihareyyaṃ vītasallo’ti, cakkhuṃ na maññeyya, cakkhusmiṃ na maññeyya, cakkhuto na maññeyya, cakkhu meti na maññeyya; rūpe na maññeyya... cakkhuviññāṇaṃ... cakkhusamphassaṃ... yampidaṃ cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi na maññeyya, tasmimpi na maññeyya, tatopi na maññeyya, taṃ meti na maññeyya. yañhi, bhikkhave, maññati, yasmiṃ maññati, yato maññati, yaṃ meti maññati, tato taṃ hoti aññathā. aññathābhāvī bhavasatto loko bhavameva abhinandati ... pe ....

“jivhaṃ na maññeyya, jivhāya na maññeyya, jivhāto na maññeyya, jivhā meti na maññeyya; rase na maññeyya... jivhāviññāṇaṃ... jivhāsamphassaṃ... yampidaṃ jivhāsamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi na maññeyya, tasmimpi na maññeyya, tatopi na maññeyya, taṃ meti na maññeyya. yañhi, bhikkhave, maññati, yasmiṃ maññati, yato maññati, yaṃ meti maññati, tato taṃ hoti aññathā. aññathābhāvī bhavasatto loko bhavameva abhinandati ... pe ....

“manaṃ na maññeyya, manasmiṃ na maññeyya, manato na maññeyya, mano meti na maññeyya... manoviññāṇaṃ... manosamphassaṃ... yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi na maññeyya, tasmimpi na maññeyya, tatopi na maññeyya, taṃ meti na maññeyya. yañhi, bhikkhave, maññati, yasmiṃ maññati, yato maññati, yaṃ meti maññati, tato taṃ hoti aññathā. aññathābhāvī bhavasatto loko bhavameva abhinandati.

“yāvatā, bhikkhave, khandhadhātuāyatanā tampi na maññeyya, tasmimpi na maññeyya, tatopi na maññeyya, taṃ meti na maññeyya. so evaṃ amaññamāno na kiñci loke upādiyati. anupādiyaṃ na paritassati. aparitassaṃ paccattaññeva parinibbāyati. ‘khīṇā jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ, nāparaṃ itthattāyā’ti pajānātī”ti. aṭṭhamaṃ.

9. paṭhamadvayasuttaṃ

92. “dvayaṃ vo, bhikkhave, desessāmi. taṃ suṇātha. kiñca, bhikkhave, dvayaṃ? cakkhuñceva rūpā ca, sotañceva saddā ca, ghānañceva gandhā ca, jivhā ceva rasā ca, kāyo ceva phoṭṭhabbā ca, mano ceva dhammā ca — idaṃ vuccati, bhikkhave, dvayaṃ.

“yo, bhikkhave, evaṃ vadeyya — ‘ahametaṃ dvayaṃ paccakkhāya aññaṃ dvayaṃ paññapessāmī’ti, tassa vācāvatthukamevassa. puṭṭho ca na sampāyeyya. uttariñca vighātaṃ āpajjeyya. taṃ kissa hetu? yathā taṃ, bhikkhave, avisayasmin”ti. navamaṃ.

10. dutiyadvayasuttaṃ

93. “dvayaṃ, bhikkhave, paṭicca viññāṇaṃ sambhoti. kathañca, bhikkhave, dvayaṃ paṭicca viññāṇaṃ sambhoti? cakkhuñca paṭicca rūpe ca uppajjati cakkhuviññāṇaṃ. cakkhu aniccaṃ vipariṇāmi aññathābhāvi. rūpā aniccā vipariṇāmino aññathābhāvino. itthetaṃ dvayaṃ calañceva byathañca aniccaṃ vipariṇāmi aññathābhāvi. cakkhuviññāṇaṃ aniccaṃ vipariṇāmi aññathābhāvi. yopi hetu yopi paccayo cakkhuviññāṇassa uppādāya, sopi hetu sopi paccayo anicco vipariṇāmī aññathābhāvī. aniccaṃ kho pana, bhikkhave, paccayaṃ paṭicca uppannaṃ cakkhuviññāṇaṃ kuto niccaṃ bhavissati! yā kho, bhikkhave, imesaṃ tiṇṇaṃ dhammānaṃ saṅgati sannipāto samavāyo, ayaṃ vuccati cakkhusamphasso. cakkhusamphassopi anicco vipariṇāmī aññathābhāvī. yopi hetu yopi paccayo cakkhusamphassassa uppādāya, sopi hetu sopi paccayo anicco vipariṇāmī aññathābhāvī. aniccaṃ kho pana, bhikkhave, paccayaṃ paṭicca uppanno cakkhusamphasso kuto nicco bhavissati! phuṭṭho, bhikkhave, vedeti, phuṭṭho ceteti, phuṭṭho sañjānāti. itthetepi dhammā calā ceva byathā ca aniccā vipariṇāmino aññathābhāvino. sotaṃ ... pe ....

“jivhañca paṭicca rase ca uppajjati jivhāviññāṇaṃ. jivhā aniccā vipariṇāmī aññathābhāvī vipariṇāminī aññathābhāvinī (?)VAR . rasā aniccā vipariṇāmino aññathābhāvino. itthetaṃ dvayaṃ calañceva byathañca aniccaṃ vipariṇāmi aññathābhāvi. jivhāviññāṇaṃ aniccaṃ vipariṇāmi aññathābhāvi. yopi hetu yopi paccayo jivhāviññāṇassa uppādāya, sopi hetu sopi paccayo anicco vipariṇāmī aññathābhāvī. aniccaṃ kho pana, bhikkhave, paccayaṃ paṭicca uppannaṃ jivhāviññāṇaṃ, kuto niccaṃ bhavissati! yā kho, bhikkhave, imesaṃ tiṇṇaṃ dhammānaṃ saṅgati sannipāto samavāyo, ayaṃ vuccati jivhāsamphasso. jivhāsamphassopi anicco vipariṇāmī aññathābhāvī. yopi hetu yopi paccayo jivhāsamphassassa uppādāya, sopi hetu sopi paccayo anicco vipariṇāmī aññathābhāvī. aniccaṃ kho pana, bhikkhave, paccayaṃ paṭicca uppanno jivhāsamphasso, kuto nicco bhavissati! phuṭṭho, bhikkhave, vedeti, phuṭṭho ceteti, phuṭṭho sañjānāti. itthetepi dhammā calā ceva byathā ca aniccā vipariṇāmino aññathābhāvino. kāyaṃ ... pe ....

“manañca paṭicca dhamme ca uppajjati manoviññāṇaṃ. mano anicco vipariṇāmī aññathābhāvī. dhammā aniccā vipariṇāmino aññathābhāvino. itthetaṃ dvayaṃ calañceva byathañca aniccaṃ vipariṇāmi aññathābhāvi. manoviññāṇaṃ aniccaṃ vipariṇāmi aññathābhāvi. yopi hetu yopi paccayo manoviññāṇassa uppādāya, sopi hetu sopi paccayo anicco vipariṇāmī aññathābhāvī. aniccaṃ kho pana, bhikkhave, paccayaṃ paṭicca uppannaṃ manoviññāṇaṃ, kuto niccaṃ bhavissati! yā kho, bhikkhave, imesaṃ tiṇṇaṃ dhammānaṃ saṅgati sannipāto samavāyo, ayaṃ vuccati manosamphasso. manosamphassopi anicco vipariṇāmī aññathābhāvī. yopi hetu yopi paccayo manosamphassassa uppādāya, sopi hetu sopi paccayo anicco vipariṇāmī aññathābhāvī. aniccaṃ kho pana, bhikkhave, paccayaṃ paṭicca uppanno manosamphasso, kuto nicco bhavissati! phuṭṭho, bhikkhave, vedeti, phuṭṭho ceteti, phuṭṭho sañjānāti. itthetepi dhammā calā ceva byathā ca aniccā vipariṇāmino aññathābhāvino. evaṃ kho, bhikkhave, dvayaṃ paṭicca viññāṇaṃ sambhotī”ti. dasamaṃ.

channavaggo navamo.

tassuddānaṃ —

palokasuññā saṃkhittaṃ, channo puṇṇo ca bāhiyo.

ejena ca duve vuttā, dvayehi apare duveti.

10. saḷavaggo

1. adantāguttasuttaṃ

94. sāvatthinidānaṃ . “chayime, bhikkhave, phassāyatanā adantā aguttā arakkhitā asaṃvutā dukkhādhivāhā honti. katame cha? cakkhu, bhikkhave, phassāyatanaṃ adantaṃ aguttaṃ arakkhitaṃ asaṃvutaṃ dukkhādhivāhaṃ hoti ... pe ... jivhā, bhikkhave, phassāyatanaṃ adantaṃ aguttaṃ arakkhitaṃ asaṃvutaṃ dukkhādhivāhaṃ hoti ... pe ... mano, bhikkhave, phassāyatanaṃ adantaṃ aguttaṃ arakkhitaṃ asaṃvutaṃ dukkhādhivāhaṃ hoti. ime kho, bhikkhave, cha phassāyatanā adantā aguttā arakkhitā asaṃvutā dukkhādhivāhā honti”.

“chayime, bhikkhave, phassāyatanā sudantā suguttā surakkhitā susaṃvutā sukhādhivāhā honti. katame cha? cakkhu, bhikkhave, phassāyatanaṃ sudantaṃ suguttaṃ surakkhitaṃ susaṃvutaṃ sukhādhivāhaṃ hoti ... pe ... jivhā, bhikkhave, phassāyatanaṃ sudantaṃ suguttaṃ surakkhitaṃ susaṃvutaṃ sukhādhivāhaṃ hoti ... pe ... mano, bhikkhave, phassāyatanaṃ sudantaṃ suguttaṃ surakkhitaṃ susaṃvutaṃ sukhādhivāhaṃ hoti. ime kho, bhikkhave, cha phassāyatanā sudantā suguttā surakkhitā susaṃvutā sukhādhivāhā hontī”ti. idamavoca bhagavā ... pe ... etadavoca satthā —

“saḷeva chaḷeva (ka.)VAR phassāyatanāni bhikkhavo,

asaṃvuto yattha dukkhaṃ nigacchati.

tesañca ye saṃvaraṇaṃ avedisuṃ,

saddhādutiyā viharantānavassutā.

“disvāna rūpāni manoramāni,

athopi disvāna amanoramāni.

manorame rāgapathaṃ vinodaye,

na cāppiyaṃ meti manaṃ padosaye.

“saddañca sutvā dubhayaṃ piyāppiyaṃ,

piyamhi sadde na samucchito siyā.

athoppiye dosagataṃ vinodaye,

na cāppiyaṃ meti manaṃ padosaye.

“gandhañca ghatvā surabhiṃ manoramaṃ,

athopi ghatvā asuciṃ akantiyaṃ.

akantiyasmiṃ paṭighaṃ vinodaye,

chandānunīto na ca kantiye siyā.

“rasañca bhotvāna asāditañca sāduṃ,

athopi bhotvāna asādumekadā.

sāduṃ rasaṃ nājjhosāya bhuñje,

virodhamāsādusu nopadaṃsaye.

“phassena phuṭṭho na sukhena majje majjhe (syā. kaṃ. pī.)VAR,

dukkhena phuṭṭhopi na sampavedhe.

phassadvayaṃ sukhadukkhe upekkhe,

anānuruddho aviruddha kenaci.

“papañcasaññā itarītarā narā,

papañcayantā upayanti saññino.

manomayaṃ gehasitañca sabbaṃ,

panujja nekkhammasitaṃ irīyati.

“evaṃ mano chassu yadā subhāvito,

phuṭṭhassa cittaṃ na vikampate kvaci.

te rāgadose abhibhuyya bhikkhavo,

bhavattha bhavatha (sī. syā. kaṃ.)VAR jātimaraṇassa pāragā”ti. paṭhamaṃ.

2. mālukyaputtasuttaṃ

95. atha kho āyasmā mālukyaputto māluṅkyaputto (sī.)VAR yena bhagavā tenupasaṅkami ... pe ... ekamantaṃ nisinno kho āyasmā mālukyaputto bhagavantaṃ etadavoca — “sādhu me, bhante, bhagavā saṃkhittena dhammaṃ desetu, yamahaṃ bhagavato dhammaṃ sutvā eko vūpakaṭṭho appamatto ātāpī pahitatto vihareyyan”ti.

“ettha dāni, mālukyaputta, kiṃ dahare bhikkhū vakkhāma! yatra hi nāma tvaṃ, bhikkhu, jiṇṇo vuddho mahallako addhagato vayoanuppatto saṃkhittena ovādaṃ yācasī”ti.

“kiñcāpāhaṃ, bhante, jiṇṇo vuddho mahallako addhagato vayoanuppatto. desetu me, bhante, bhagavā saṃkhittena dhammaṃ, desetu sugato saṃkhittena dhammaṃ, appeva nāmāhaṃ bhagavato bhāsitassa atthaṃ ājāneyyaṃ. appeva nāmāhaṃ bhagavato bhāsitassa dāyādo assan”ti.

“taṃ kiṃ maññasi, mālukyaputta, ye te cakkhuviññeyyā rūpā adiṭṭhā adiṭṭhapubbā, na ca passasi, na ca te hoti passeyyanti? atthi te tattha chando vā rāgo vā pemaṃ vā”ti? “no hetaṃ, bhante”.

“ye te sotaviññeyyā saddā assutā assutapubbā, na ca suṇāsi, na ca te hoti suṇeyyanti? atthi te tattha chando vā rāgo vā pemaṃ vā”ti? “no hetaṃ, bhante”.

“ye te ghānaviññeyyā gandhā aghāyitā aghāyitapubbā, na ca ghāyasi, na ca te hoti ghāyeyyanti? atthi te tattha chando vā rāgo vā pemaṃ vā”ti? “no hetaṃ, bhante”.

“ye te jivhāviññeyyā rasā asāyitā asāyitapubbā, na ca sāyasi, na ca te hoti sāyeyyanti? atthi te tattha chando vā rāgo vā pemaṃ vā”ti? “no hetaṃ, bhante”.

“ye te kāyaviññeyyā phoṭṭhabbā asamphuṭṭhā asamphuṭṭhapubbā, na ca phusasi, na ca te hoti phuseyyanti? atthi te tattha chando vā rāgo vā pemaṃ vā”ti? “no hetaṃ, bhante”.

“ye te manoviññeyyā dhammā aviññātā aviññātapubbā, na ca vijānāsi, na ca te hoti vijāneyyanti? atthi te tattha chando vā rāgo vā pemaṃ vā”ti? “no hetaṃ, bhante”.

“ettha ca te, mālukyaputta, diṭṭhasutamutaviññātabbesu dhammesu diṭṭhe diṭṭhamattaṃ bhavissati, sute sutamattaṃ bhavissati, mute mutamattaṃ bhavissati, viññāte viññātamattaṃ bhavissati. yato kho te, mālukyaputta, diṭṭhasutamutaviññātabbesu dhammesu diṭṭhe diṭṭhamattaṃ bhavissati, sute sutamattaṃ bhavissati, mute mutamattaṃ bhavissati, viññāte viññātamattaṃ bhavissati; tato tvaṃ, mālukyaputta, na tena. yato tvaṃ, mālukyaputta, na tena; tato tvaṃ, mālukyaputta, na tattha. yato tvaṃ, mālukyaputta, na tattha; tato tvaṃ, mālukyaputta, nevidha, na huraṃ, na ubhayamantarena. esevanto dukkhassā”ti.

“imassa khvāhaṃ, bhante, bhagavatā saṃkhittena bhāsitassa vitthārena atthaṃ ājānāmi —

“rūpaṃ disvā sati muṭṭhā, piyaṃ nimittaṃ manasi karoto.

sārattacitto vedeti, tañca ajjhosa ajjhosāya (sī.)VAR tiṭṭhati.

“tassa vaḍḍhanti vedanā, anekā rūpasambhavā.

abhijjhā ca vihesā ca, cittamassūpahaññati.

evaṃ ācinato dukkhaṃ, ārā nibbānamuccati.

“saddaṃ sutvā sati muṭṭhā, piyaṃ nimittaṃ manasi karoto.

sārattacitto vedeti, tañca ajjhosa tiṭṭhati.

“tassa vaḍḍhanti vedanā, anekā saddasambhavā.

abhijjhā ca vihesā ca, cittamassūpahaññati.

evaṃ ācinato dukkhaṃ, ārā nibbānamuccati.

“gandhaṃ ghatvā sati muṭṭhā, piyaṃ nimittaṃ manasi karoto.

sārattacitto vedeti, tañca ajjhosa tiṭṭhati.

“tassa vaḍḍhanti vedanā, anekā gandhasambhavā.

abhijjhā ca vihesā ca, cittamassūpahaññati.

evaṃ ācinato dukkhaṃ, ārā nibbānamuccati.

“rasaṃ bhotvā sati muṭṭhā, piyaṃ nimittaṃ manasi karoto.

sārattacitto vedeti, tañca ajjhosa tiṭṭhati.

“tassa vaḍḍhanti vedanā, anekā rasasambhavā.

abhijjhā ca vihesā ca, cittamassūpahaññati.

evaṃ ācinato dukkhaṃ, ārā nibbānamuccati.

“phassaṃ phussa sati muṭṭhā, piyaṃ nimittaṃ manasi karoto.

sārattacitto vedeti, tañca ajjhosa tiṭṭhati.

“tassa vaḍḍhanti vedanā, anekā phassasambhavā.

abhijjhā ca vihesā ca, cittamassūpahaññati.

evaṃ ācinato dukkhaṃ, ārā nibbānamuccati.

“dhammaṃ ñatvā sati muṭṭhā, piyaṃ nimittaṃ manasi karoto.

sārattacitto vedeti, tañca ajjhosa tiṭṭhati.

“tassa vaḍḍhanti vedanā, anekā dhammasambhavā.

abhijjhā ca vihesā ca, cittamassūpahaññati.

evaṃ ācinato dukkhaṃ, ārā nibbānamuccati.

“na so rajjati rūpesu, rūpaṃ disvā paṭissato.

virattacitto vedeti, tañca nājjhosa tiṭṭhati.

“yathāssa passato rūpaṃ, sevato cāpi vedanaṃ.

khīyati nopacīyati, evaṃ so caratī sato.

evaṃ apacinato dukkhaṃ, santike nibbānamuccati.

“na so rajjati saddesu, saddaṃ sutvā paṭissato.

virattacitto vedeti, tañca nājjhosa tiṭṭhati.

“yathāssa suṇato saddaṃ, sevato cāpi vedanaṃ.

khīyati nopacīyati, evaṃ so caratī sato.

evaṃ apacinato dukkhaṃ, santike nibbānamuccati.

“na so rajjati gandhesu, gandhaṃ ghatvā paṭissato.

virattacitto vedeti, tañca nājjhosa tiṭṭhati.

“yathāssa ghāyato gandhaṃ, sevato cāpi vedanaṃ.

khīyati nopacīyati, evaṃ so caratī sato.

evaṃ apacinato dukkhaṃ, santike nibbānamuccati.

“na so rajjati rasesu, rasaṃ bhotvā paṭissato.

virattacitto vedeti, tañca nājjhosa tiṭṭhati.

“yathāssa sāyato rasaṃ, sevato cāpi vedanaṃ.

khīyati nopacīyati, evaṃ so caratī sato.

evaṃ apacinato dukkhaṃ, santike nibbānamuccati.

“na so rajjati phassesu, phassaṃ phussa paṭissato.

virattacitto vedeti, tañca nājjhosa tiṭṭhati.

“yathāssa phusato phassaṃ, sevato cāpi vedanaṃ.

khīyati nopacīyati, evaṃ so caratī sato.

evaṃ apacinato dukkhaṃ, santike nibbānamuccati.

“na so rajjati dhammesu, dhammaṃ ñatvā paṭissato.

virattacitto vedeti, tañca nājjhosa tiṭṭhati.

“yathāssa jānato dhammaṃ, sevato cāpi vedanaṃ.

khīyati nopacīyati, evaṃ so caratī sato.

evaṃ apacinato dukkhaṃ, santike nibbānamuccatī”ti.

“imassa khvāhaṃ, bhante, bhagavatā saṃkhittena bhāsitassa evaṃ vitthārena atthaṃ ājānāmī”ti. “sādhu sādhu, mālukyaputta! sādhu kho tvaṃ, mālukyaputta, mayā saṃkhittena bhāsitassa vitthārena atthaṃ ājānāsi —

“rūpaṃ disvā sati muṭṭhā, piyaṃ nimittaṃ manasi karoto.

sārattacitto vedeti, tañca ajjhosa tiṭṭhati.

“tassa vaḍḍhanti vedanā, anekā rūpasambhavā.

abhijjhā ca vihesā ca, cittamassūpahaññati.

evaṃ ācinato dukkhaṃ, ārā nibbānamuccati. ... pe .....

“na so rajjati dhammesu, dhammaṃ ñatvā paṭissato.

virattacitto vedeti, tañca nājjhosa tiṭṭhati.

“yathāssa vijānato dhammaṃ, sevato cāpi vedanaṃ.

khīyati nopacīyati, evaṃ so caratī sato.

evaṃ apacinato dukkhaṃ, santike nibbānamuccatī”ti.

“imassa kho, mālukyaputta, mayā saṃkhittena bhāsitassa evaṃ vitthārena attho daṭṭhabbo”ti.

atha kho āyasmā mālukyaputto bhagavato bhāsitaṃ abhinanditvā anumoditvā uṭṭhāyāsanā bhagavantaṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā pakkāmi. atha kho āyasmā mālukyaputto eko vūpakaṭṭho appamatto ātāpī pahitatto viharanto nacirasseva — yassatthāya kulaputtā sammadeva agārasmā anagāriyaṃ pabbajanti tadanuttaraṃ brahmacariyapariyosānaṃ diṭṭheva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja vihāsi. “khīṇā jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ, nāparaṃ itthattāyā”ti abbhaññāsi. aññataro ca panāyasmā mālukyaputto arahataṃ ahosīti. dutiyaṃ.

3. parihānadhammasuttaṃ

96. “parihānadhammañca vo, bhikkhave, desessāmi aparihānadhammañca cha ca abhibhāyatanāni. taṃ suṇātha. kathañca, bhikkhave, parihānadhammo hoti? idha, bhikkhave, bhikkhuno cakkhunā rūpaṃ disvā uppajjanti pāpakā akusalā sarasaṅkappā akusalā dhammā sarasaṅkappā (syā. kaṃ. pī. ka.) upari āsīvisavagge sattamasutte pana “ākusalā sarasaṅkappā” tveva sabbattha dissatiVAR saṃyojaniyā. tañce bhikkhu adhivāseti nappajahati na vinodeti na byantīkaroti byantikaroti (pī.) byantiṃ karoti (ka.)VAR na anabhāvaṃ gameti, veditabbametaṃ, bhikkhave, bhikkhunā — ‘parihāyāmi kusalehi dhammehi’. parihānañhetaṃ vuttaṃ bhagavatāti ... pe ....

“puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhuno jivhāya rasaṃ sāyitvā uppajjanti ... pe ... puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhuno manasā dhammaṃ viññāya uppajjanti pāpakā akusalā sarasaṅkappā saṃyojaniyā. tañce bhikkhu adhivāseti nappajahati na vinodeti na byantīkaroti na anabhāvaṃ gameti, veditabbametaṃ, bhikkhave, bhikkhunā — ‘parihāyāmi kusalehi dhammehi’. parihānañhetaṃ vuttaṃ bhagavatāti. evaṃ kho, bhikkhave, parihānadhammo hoti.

“kathañca, bhikkhave, aparihānadhammo hoti? idha, bhikkhave, bhikkhuno cakkhunā rūpaṃ disvā uppajjanti pāpakā akusalā sarasaṅkappā saṃyojaniyā. tañce bhikkhu nādhivāseti pajahati vinodeti byantīkaroti anabhāvaṃ gameti, veditabbametaṃ, bhikkhave, bhikkhunā — ‘na parihāyāmi kusalehi dhammehi’. aparihānañhetaṃ vuttaṃ bhagavatāti ... pe ....

“puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhuno jivhāya rasaṃ sāyitvā uppajjanti ... pe ... puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhuno manasā dhammaṃ viññāya uppajjanti pāpakā akusalā sarasaṅkappā saṃyojaniyā. tañce bhikkhu nādhivāseti pajahati vinodeti byantīkaroti anabhāvaṃ gameti, veditabbametaṃ, bhikkhave, bhikkhunā — ‘na parihāyāmi kusalehi dhammehi’. aparihānañhetaṃ vuttaṃ bhagavatāti. evaṃ kho, bhikkhave, aparihānadhammo hoti.

“katamāni ca, bhikkhave, cha abhibhāyatanāni? idha, bhikkhave, bhikkhuno cakkhunā rūpaṃ disvā nuppajjanti pāpakā akusalā sarasaṅkappā saṃyojaniyā. veditabbametaṃ, bhikkhave, bhikkhunā — ‘abhibhūtametaṃ āyatanaṃ’. abhibhāyatanañhetaṃ vuttaṃ bhagavatāti ... pe ... puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhuno manasā dhammaṃ viññāya nuppajjanti pāpakā akusalā dhammā sarasaṅkappā saṃyojaniyā. veditabbametaṃ, bhikkhave, bhikkhunā — ‘abhibhūtametaṃ āyatanaṃ’. abhibhāyatanañhetaṃ vuttaṃ bhagavatāti. imāni vuccanti, bhikkhave, cha abhibhāyatanānī”ti. tatiyaṃ.

4. pamādavihārīsuttaṃ

97. “pamādavihāriñca vo, bhikkhave, desessāmi appamādavihāriñca. taṃ suṇātha. kathañca, bhikkhave, pamādavihārī hoti? cakkhundriyaṃ asaṃvutassa, bhikkhave, viharato cittaṃ byāsiñcati byāsiccati (sī. syā. kaṃ.)VAR . cakkhuviññeyyesu rūpesu tassa byāsittacittassa pāmojjaṃ na hoti. pāmojje asati pīti na hoti. pītiyā asati passaddhi na hoti. passaddhiyā asati dukkhaṃ hoti. dukkhino cittaṃ na samādhiyati. asamāhite citte dhammā na pātubhavanti. dhammānaṃ apātubhāvā pamādavihārī tveva saṅkhaṃ gacchati ... pe ... jivhindriyaṃ asaṃvutassa, bhikkhave, viharato cittaṃ byāsiñcati jivhāviññeyyesu rasesu, tassa byāsittacittassa ... pe ... pamādavihārī tveva saṅkhaṃ gacchati ... pe ... manindriyaṃ asaṃvutassa, bhikkhave, viharato cittaṃ byāsiñcati manoviññeyyesu dhammesu, tassa byāsittacittassa pāmojjaṃ na hoti. pāmojje asati pīti na hoti . pītiyā asati passaddhi na hoti. passaddhiyā asati dukkhaṃ hoti. dukkhino cittaṃ na samādhiyati. asamāhite citte dhammā na pātubhavanti . dhammānaṃ apātubhāvā pamādavihārī tveva saṅkhaṃ gacchati. evaṃ kho, bhikkhave, pamādavihārī hoti.

“kathañca, bhikkhave, appamādavihārī hoti? cakkhundriyaṃ saṃvutassa, bhikkhave, viharato cittaṃ na byāsiñcati cakkhuviññeyyesu rūpesu, tassa abyāsittacittassa pāmojjaṃ jāyati. pamuditassa pīti jāyati. pītimanassa kāyo passambhati. passaddhakāyo sukhaṃ viharati. sukhino cittaṃ samādhiyati. samāhite citte dhammā pātubhavanti. dhammānaṃ pātubhāvā appamādavihārī tveva saṅkhaṃ gacchati ... pe ... jivhindriyaṃ saṃvutassa, bhikkhave, viharato cittaṃ na byāsiñcati ... pe ... appamādavihārī tveva saṅkhaṃ gacchati. manindriyaṃ saṃvutassa, bhikkhave, viharato cittaṃ na byāsiñcati, manoviññeyyesu dhammesu, tassa abyāsittacittassa pāmojjaṃ jāyati. pamuditassa pīti jāyati. pītimanassa kāyo passambhati. passaddhakāyo sukhaṃ viharati. sukhino cittaṃ samādhiyati. samāhite citte dhammā pātubhavanti. dhammānaṃ pātubhāvā appamādavihārī tveva saṅkhaṃ gacchati. evaṃ kho, bhikkhave, appamādavihārī hotī”ti. catutthaṃ.

5. saṃvarasuttaṃ

98. “saṃvarañca vo, bhikkhave, desessāmi, asaṃvarañca. taṃ suṇātha. kathañca, bhikkhave, asaṃvaro hoti? santi, bhikkhave, cakkhuviññeyyā rūpā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā. tañce bhikkhu abhinandati abhivadati ajjhosāya tiṭṭhati, veditabbametaṃ, bhikkhave, bhikkhunā — ‘parihāyāmi kusalehi dhammehi’. parihānañhetaṃ vuttaṃ bhagavatāti ... pe ... santi, bhikkhave, jivhāviññeyyā rasā ... pe ... santi, bhikkhave, manoviññeyyā dhammā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā. tañce bhikkhu abhinandati abhivadati ajjhosāya tiṭṭhati, veditabbametaṃ, bhikkhave, bhikkhunā — ‘parihāyāmi kusalehi dhammehi’. parihānañhetaṃ vuttaṃ bhagavatāti. evaṃ kho, bhikkhave, asaṃvaro hoti.

“kathañca, bhikkhave, saṃvaro hoti? santi, bhikkhave, cakkhuviññeyyā rūpā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā. tañce bhikkhu nābhinandati nābhivadati nājjhosāya tiṭṭhati, veditabbametaṃ, bhikkhave, bhikkhunā — ‘na parihāyāmi kusalehi dhammehi’. aparihānañhetaṃ vuttaṃ bhagavatāti ... pe ... santi, bhikkhave, jivhāviññeyyā rasā ... pe ... santi, bhikkhave, manoviññeyyā dhammā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā. tañce bhikkhu nābhinandati nābhivadati nājjhosāya tiṭṭhati, veditabbametaṃ bhikkhunā — ‘na parihāyāmi kusalehi dhammehi’. aparihānañhetaṃ vuttaṃ bhagavatāti. evaṃ kho, bhikkhave, saṃvaro hotī”ti. pañcamaṃ.

6. samādhisuttaṃ

99. “samādhiṃ, bhikkhave, bhāvetha. samāhito, bhikkhave, bhikkhu yathābhūtaṃ pajānāti. kiñca yathābhūtaṃ pajānāti? ‘cakkhu aniccan’ti yathābhūtaṃ pajānāti; ‘rūpā aniccā’ti yathābhūtaṃ pajānāti; ‘cakkhuviññāṇaṃ aniccan’ti yathābhūtaṃ pajānāti; ‘cakkhusamphasso anicco’ti yathābhūtaṃ pajānāti. ‘yampidaṃ cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi aniccan’ti yathābhūtaṃ pajānāti ... pe ... ‘mano aniccan’ti yathābhūtaṃ pajānāti. dhammā... manoviññāṇaṃ... manosamphasso... ‘yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi aniccan’ti yathābhūtaṃ pajānāti. samādhiṃ, bhikkhave, bhāvetha. samāhito, bhikkhave, bhikkhu yathābhūtaṃ pajānātī”ti. chaṭṭhaṃ.

7. paṭisallānasuttaṃ

100. “paṭisallāne paṭisallānaṃ (sī. pī. ka.), paṭisallīnā (syā. kaṃ.)VAR, bhikkhave, yogamāpajjatha. paṭisallīno, bhikkhave, bhikkhu yathābhūtaṃ pajānāti. kiñca yathābhūtaṃ pajānāti? ‘cakkhu aniccan’ti yathābhūtaṃ pajānāti; ‘rūpā aniccā’ti yathābhūtaṃ pajānāti; ‘cakkhuviññāṇaṃ aniccan’ti yathābhūtaṃ pajānāti; ‘cakkhusamphasso anicco’ti yathābhūtaṃ pajānāti. ‘yampidaṃ cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi aniccan’ti yathābhūtaṃ pajānāti ... pe ... ‘yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampmppi aniccan’ti yathābhūtaṃ pajānāti. paṭisallāne, bhikkhave, yogamāpajjatha. paṭisallīno, bhikkhave, bhikkhu yathābhūtaṃ pajānātī”ti. sattamaṃ.

8. paṭhamanatumhākaṃsuttaṃ

101. “yaṃ yampi (pī. ka.)VAR, bhikkhave, na tumhākaṃ, taṃ pajahatha. taṃ vo pahīnaṃ hitāya sukhāya bhavissati. kiñca, bhikkhave, na tumhākaṃ? cakkhu, bhikkhave, na tumhākaṃ . taṃ pajahatha. taṃ vo pahīnaṃ hitāya sukhāya bhavissati . rūpā na tumhākaṃ. te pajahatha. te vo pahīnā hitāya sukhāya bhavissanti. cakkhuviññāṇaṃ na tumhākaṃ. taṃ pajahatha. taṃ vo pahīnaṃ hitāya sukhāya bhavissati. cakkhusamphasso na tumhākaṃ. taṃ pajahatha. so vo pahīno hitāya sukhāya bhavissati. yampidaṃ cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi na tumhākaṃ. taṃ pajahatha. taṃ vo pahīnaṃ hitāya sukhāya bhavissati. sotaṃ na tumhākaṃ. taṃ pajahatha. taṃ vo pahīnaṃ hitāya sukhāya bhavissati. saddā na tumhākaṃ. te pajahatha. te vo pahīnā hitāya sukhāya bhavissanti. sotaviññāṇaṃ na tumhākaṃ. taṃ pajahatha. taṃ vo pahīnaṃ hitāya sukhāya bhavissati. sotasamphasso na tumhākaṃ. taṃ pajahatha. so vo pahīnā hitāya sukhāya bhavissati. yampidaṃ sotasamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi na tumhākaṃ. taṃ pajahatha. taṃ vo pahīnaṃ hitāya sukhāya bhavissati. ghānaṃ na tumhākaṃ. taṃ pajahatha. taṃ vo pahīnaṃ hitāya sukhāya bhavissati. gandhā na tumhākaṃ. te pajahatha. te vo pahīnā hitāya sukhāya bhavissanti. ghānaviññāṇaṃ na tumhākaṃ. taṃ pajahatha. taṃ vo pahīnaṃ hitāya sukhāya bhavissati. ghānasamphasso na tumhākaṃ. taṃ pajahatha. so vo pahīnā hitāya sukhāya bhavissati. yampidaṃ ghānasamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi na tumhākaṃ. taṃ pajahatha. taṃ vo pahīnaṃ hitāya sukhāya bhavissati.

jivhā na tumhākaṃ. taṃ pajahatha. sā vo pahīnā hitāya sukhāya bhavissati. rasā na tumhākaṃ. te pajahatha. te vo pahīnā hitāya sukhāya bhavissanti. jivhāviññāṇaṃ na tumhākaṃ. taṃ pajahatha. taṃ vo pahīnaṃ hitāya sukhāya bhavissati. jivhāsamphasso na tumhākaṃ. taṃ pajahatha. so vo pahīnā hitāya sukhāya bhavissati. yampidaṃ jivhāsamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi na tumhākaṃ. taṃ pajahatha. taṃ vo pahīnaṃ hitāya sukhāya bhavissati ... pe ....

mano na tumhākaṃ. taṃ pajahatha. so vo pahīno hitāya sukhāya bhavissati. dhammā na tumhākaṃ. te pajahatha. te vo pahīnā hitāya sukhāya bhavissanti. manoviññāṇaṃ na tumhākaṃ. taṃ pajahatha. taṃ vo pahīnaṃ hitāya sukhāya bhavissati. manosamphasso na tumhākaṃ. taṃ pajahatha. so vo pahīno hitāya sukhāya bhavissati. yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi na tumhākaṃ. taṃ pajahatha. taṃ vo pahīnaṃ hitāya sukhāya bhavissati.

“seyyathāpi, bhikkhave, yaṃ imasmiṃ jetavane tiṇakaṭṭhasākhāpalāsaṃ taṃ jano hareyya vā ḍaheyya vā yathāpaccayaṃ vā kareyya, api nu tumhākaṃ evamassa — ‘amhe jano harati vā ḍahati vā yathāpaccayaṃ vā karotī’”ti?

“no hetaṃ, bhante”.

“taṃ kissa hetu”?

“na hi no etaṃ, bhante, attā vā attaniyaṃ vā”ti.

“evameva kho, bhikkhave, cakkhu na tumhākaṃ. taṃ pajahatha. taṃ vo pahīnaṃ hitāya sukhāya bhavissati. rūpā na tumhākaṃ... cakkhuviññāṇaṃ... cakkhusamphasso ... pe ... yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi na tumhākaṃ. taṃ pajahatha. taṃ vo pahīnaṃ hitāya sukhāya bhavissatī”ti. aṭṭhamaṃ.

9. dutiyanatumhākaṃsuttaṃ

102. “yaṃ, bhikkhave, na tumhākaṃ taṃ pajahatha. taṃ vo pahīnaṃ hitāya sukhāya bhavissati. kiñca, bhikkhave, na tumhākaṃ? cakkhu, bhikkhave, na tumhākaṃ. taṃ pajahatha. taṃ vo pahīnaṃ hitāya sukhāya bhavissati. rūpā na tumhākaṃ. te pajahatha. te vo pahīnā hitāya sukhāya bhavissanti. cakkhuviññāṇaṃ na tumhākaṃ. taṃ pajahatha. taṃ vo pahīnaṃ hitāya sukhāya bhavissati. cakkhusamphasso na tumhākaṃ. taṃ pajahatha. so vo pahīno hitāya sukhāya bhavissati ... pe ... yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi na tumhākaṃ. taṃ pajahatha. taṃ vo pahīnaṃ hitāya sukhāya bhavissati. yampi, bhikkhave, na tumhākaṃ, taṃ pajahatha. taṃ vo pahīnaṃ hitāya sukhāya bhavissatī”ti. navamaṃ.

10. udakasuttaṃ

103. “udako uddako (sī. pī.)VAR sudaṃ, bhikkhave, rāmaputto evaṃ vācaṃ bhāsati — ‘idaṃ jātu vedagū, idaṃ jātu sabbajī VAR, idaṃ jātu apalikhataṃ gaṇḍamūlaṃ palikhaṇin’ti. taṃ kho panetaṃ, bhikkhave, udako rāmaputto avedagūyeva samāno ‘vedagūsmī’ti bhāsati, asabbajīyeva samāno ‘sabbajīsmī’ti bhāsati, apalikhataṃyeva gaṇḍamūlaṃ palikhataṃ me ‘gaṇḍamūlan’ti bhāsati. idha kho taṃ, bhikkhave, bhikkhu sammā vadamāno vadeyya — ‘idaṃ jātu vedagū, idaṃ jātu sabbajī, idaṃ jātu apalikhataṃ gaṇḍamūlaṃ palikhaṇin’”ti.

“kathañca, bhikkhave, vedagū hoti? yato kho, bhikkhave, bhikkhu channaṃ phassāyatanānaṃ samudayañca atthaṅgamañca assādañca ādīnavañca nissaraṇañca yathābhūtaṃ pajānāti; evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu vedagū hoti.

“kathañca, bhikkhave, bhikkhu sabbajī hoti? yato kho, bhikkhave, bhikkhu channaṃ phassāyatanānaṃ samudayañca atthaṅgamañca assādañca ādīnavañca nissaraṇañca yathābhūtaṃ viditvā anupādāvimutto hoti; evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu sabbajī hoti.

“kathañca, bhikkhave, bhikkhuno apalikhataṃ gaṇḍamūlaṃ palikhataṃ hoti? gaṇḍoti kho, bhikkhave, imassetaṃ cātumahābhūtikassa kāyassa adhivacanaṃ mātāpettikasambhavassa odanakummāsūpacayassa aniccucchādanaparimaddanabhedanaviddhaṃsanadhammassa . gaṇḍamūlanti kho, bhikkhave, taṇhāyetaṃ adhivacanaṃ. yato kho, bhikkhave, bhikkhuno taṇhā pahīnā hoti ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvaṅkatā āyatiṃ anuppādadhammā; evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhuno apalikhataṃ gaṇḍamūlaṃ palikhataṃ hoti.

“udako sudaṃ, bhikkhave, rāmaputto evaṃ vācaṃ bhāsati — ‘idaṃ jātu vedagū, idaṃ jātu sabbajī, idaṃ jātu apalikhataṃ gaṇḍamūlaṃ palikhaṇin’ti. taṃ kho panetaṃ, bhikkhave, udako rāmaputto avedagūyeva samāno ‘vedagūsmī’ti bhāsati, asabbajīyeva samāno ‘sabbajīsmī’ti bhāsati; apalikhataṃyeva gaṇḍamūlaṃ ‘palikhataṃ me gaṇḍamūlan’ti bhāsati. idha kho taṃ, bhikkhave, bhikkhu sammā vadamāno vadeyya — ‘idaṃ jātu vedagū, idaṃ jātu sabbajī, idaṃ jātu apalikhataṃ gaṇḍamūlaṃ palikhaṇin’”ti. dasamaṃ.

saḷavaggo dasamo.

tassuddānaṃ —

dve saṃgayhā parihānaṃ, pamādavihārī ca saṃvaro.

samādhi paṭisallānaṃ, dve natumhākena uddakoti.

saḷāyatanavagge dutiyapaṇṇāsako samatto.

tassa vagguddānaṃ —

avijjā migajālañca, gilānaṃ channaṃ catutthakaṃ.

saḷavaggena paññāsaṃ, dutiyo paṇṇāsako ayanti.

paṭhamasatakaṃ.

11. yogakkhemivaggo

1. yogakkhemisuttaṃ

104. sāvatthinidānaṃ . “yogakkhemipariyāyaṃ vo, bhikkhave, dhammapariyāyaṃ desessāmi. taṃ suṇātha. katamo ca, bhikkhave, yogakkhemipariyāyo dhammapariyāyo? santi, bhikkhave, cakkhuviññeyyā rūpā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā. te tathāgatassa pahīnā ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvaṅkatā āyatiṃ anuppādadhammā. tesañca pahānāya akkhāsi yogaṃ, tasmā tathāgato ‘yogakkhemī’ti vuccati ... pe ... santi, bhikkhave, manoviññeyyā dhammā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā. te tathāgatassa pahīnā ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvaṅkatā āyatiṃ anuppādadhammā. tesañca pahānāya akkhāsi yogaṃ, tasmā tathāgato ‘yogakkhemī’ti vuccati. ayaṃ kho, bhikkhave, yogakkhemipariyāyo dhammapariyāyo”ti. paṭhamaṃ.

2. upādāyasuttaṃ

105. “kismiṃ nu kho, bhikkhave, sati kiṃ upādāya uppajjati ajjhattaṃ sukhaṃ dukkhan”ti?

“bhagavaṃmūlakā no, bhante, dhammā ... pe ....

“cakkhusmiṃ kho, bhikkhave, sati cakkhuṃ upādāya uppajjati ajjhattaṃ sukhaṃ dukkhaṃ ... pe ... manasmiṃ sati manaṃ upādāya uppajjati ajjhattaṃ sukhaṃ dukkhaṃ. taṃ kiṃ maññatha, bhikkhave, cakkhu niccaṃ vā aniccaṃ vā”ti?

“aniccaṃ, bhante”.

“yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vā taṃ sukhaṃ vā”ti?

“dukkhaṃ, bhante”.

“yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vipariṇāmadhammaṃ, api nu taṃ anupādāya uppajjeyya ajjhattaṃ sukhaṃ dukkhan”ti?

“no hetaṃ bhante” ... pe ....

“jivhā niccā vā aniccā vā”ti?

“aniccā, bhante”.

“yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vā taṃ sukhaṃ vā”ti?

“dukkhaṃ, bhante”.

“yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vipariṇāmadhammaṃ, api nu taṃ anupādāya uppajjeyya ajjhattaṃ sukhaṃ dukkhan”ti?

“no hetaṃ, bhante” ... pe ....

“mano nicco vā anicco vā”ti?

“anicco, bhante”.

“yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vā taṃ sukhaṃ vā”ti?

“dukkhaṃ, bhante”.

“yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vipariṇāmadhammaṃ, api nu taṃ anupādāya uppajjeyya ajjhattaṃ sukhaṃ dukkhan”ti?

“no hetaṃ, bhante”.

“evaṃ passaṃ, bhikkhave, sutavā ariyasāvako cakkhusmimpi nibbindati ... pe ... manasmimpi nibbindati. nibbindaṃ virajjati; virāgā vimuccati; vimuttasmiṃ vimuttamiti ñāṇaṃ hoti. ‘khīṇā jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ, nāparaṃ itthattāyā’ti pajānātī”ti. dutiyaṃ.

3. dukkhasamudayasuttaṃ

106. “dukkhassa, bhikkhave, samudayañca atthaṅgamañca desessāmi. taṃ suṇātha. katamo ca, bhikkhave, dukkhassa samudayo? cakkhuñca paṭicca rūpe ca uppajjati cakkhuviññāṇaṃ . tiṇṇaṃ saṅgati phasso. phassapaccayā vedanā; vedanāpaccayā taṇhā. ayaṃ dukkhassa samudayo ... pe ... jivhañca paṭicca rase ca uppajjati jivhāviññāṇaṃ. tiṇṇaṃ saṅgati phasso. phassapaccayā vedanā; vedanāpaccayā taṇhā. ayaṃ dukkhassa samudayo ... pe ... manañca paṭicca dhamme ca uppajjati manoviññāṇaṃ. tiṇṇaṃ saṅgati phasso. phassapaccayā vedanā; vedanāpaccayā taṇhā. ayaṃ kho, bhikkhave, dukkhassa samudayo.

“katamo ca, bhikkhave, dukkhassa atthaṅgamo? cakkhuñca paṭicca rūpe ca uppajjati cakkhuviññāṇaṃ. tiṇṇaṃ saṅgati phasso. phassapaccayā vedanā; vedanāpaccayā taṇhā. tassāyeva taṇhāya asesavirāganirodhā upādānanirodho; upādānanirodhā bhavanirodho; bhavanirodhā jātinirodho; jātinirodhā jarāmaraṇaṃ sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā nirujjhanti. evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa nirodho hoti. ayaṃ dukkhassa atthaṅgamo ... pe ... jivhañca paṭicca rase ca uppajjati jivhāviññāṇaṃ ... pe ... manañca paṭicca dhamme ca uppajjati manoviññāṇaṃ. tiṇṇaṃ saṅgati phasso. phassapaccayā vedanā; vedanāpaccayā taṇhā. tassāyeva taṇhāya asesavirāganirodhā upādānanirodho; upādānanirodhā bhavanirodho; bhavanirodhā jātinirodho; jātinirodhā jarāmaraṇaṃ sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā nirujjhanti. evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa nirodho hoti. ayaṃ kho, bhikkhave, dukkhassa atthaṅgamo”ti. tatiyaṃ.

4. lokasamudayasuttaṃ

107. “lokassa, bhikkhave, samudayañca atthaṅgamañca desessāmi. taṃ suṇātha. katamo ca, bhikkhave, lokassa samudayo? cakkhuñca paṭicca rūpe ca uppajjati cakkhuviññāṇaṃ. tiṇṇaṃ saṅgati phasso. phassapaccayā vedanā; vedanāpaccayā taṇhā; taṇhāpaccayā upādānaṃ; upādānapaccayā bhavo; bhavapaccayā jāti; jātipaccayā jarāmaraṇaṃ sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā sambhavanti. ayaṃ kho, bhikkhave, lokassa samudayo ... pe ... jivhañca paṭicca rase ca uppajjati jivhāviññāṇaṃ ... pe ... manañca paṭicca dhamme ca uppajjati manoviññāṇaṃ. tiṇṇaṃ saṅgati phasso. phassapaccayā vedanā; vedanāpaccayā taṇhā; taṇhāpaccayā upādānaṃ; upādānapaccayā bhavo; bhavapaccayā jāti; jātipaccayā jarāmaraṇaṃ sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā sambhavanti. ayaṃ kho, bhikkhave, lokassa samudayo.

“katamo ca, bhikkhave, lokassa atthaṅgamo? cakkhuñca paṭicca rūpe ca uppajjati cakkhuviññāṇaṃ. tiṇṇaṃ saṅgati phasso. phassapaccayā vedanā; vedanāpaccayā taṇhā. tassāyeva taṇhāya asesavirāganirodhā upādānanirodho; upādānanirodhā bhavanirodho; bhavanirodhā jātinirodho; jātinirodhā jarāmaraṇaṃ sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā nirujjhanti. evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa nirodho hoti. ayaṃ kho, bhikkhave, lokassa atthaṅgamo ... pe ... jivhañca paṭicca rase ca uppajjati ... pe ... manañca paṭicca dhamme ca uppajjati manoviññāṇaṃ. tiṇṇaṃ saṅgati phasso. phassapaccayā vedanā; vedanāpaccayā taṇhā. tassāyeva taṇhāya asesavirāganirodhā upādānanirodho; upādānanirodhā ... pe ... evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa nirodho hoti. ayaṃ kho, bhikkhave, lokassa atthaṅgamo”ti. catutthaṃ.

5. seyyohamasmisuttaṃ

108. “kismiṃ nu kho, bhikkhave, sati kiṃ upādāya kiṃ abhinivissa seyyohamasmīti vā hoti, sadisohamasmīti vā hoti, hīnohamasmīti vā hotī”ti?

“bhagavaṃmūlakā no, bhante, dhammā.

“cakkhusmiṃ kho, bhikkhave, sati cakkhuṃ upādāya cakkhuṃ abhinivissa seyyohamasmīti vā hoti, sadisohamasmīti vā hoti, hīnohamasmīti vā hoti ... pe ... jivhāya sati ... pe ... manasmiṃ sati manaṃ upādāya manaṃ abhinivissa seyyohamasmīti vā hoti, sadisohamasmīti vā hoti, hīnohamasmīti vā hoti. taṃ kiṃ maññatha, bhikkhave, cakkhu niccaṃ vā aniccaṃ vā”ti?

“aniccaṃ, bhante”.

“yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vā taṃ sukhaṃ vā”ti?

“dukkhaṃ, bhante”.

“yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vipariṇāmadhammaṃ, api nu taṃ anupādāya seyyohamasmīti vā assa, sadisohamasmīti vā assa, hīnohamasmīti vā assā”ti?

“no hetaṃ, bhante” ... pe ... jivhā... kāyo nicco vā anicco vā”ti?

“anicco, bhante” ... pe ....

“mano nicco vā anicco vā”ti?

“anicco, bhante”.

“yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vā taṃ sukhaṃ vā”ti?

“dukkhaṃ, bhante”.

“yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vipariṇāmadhammaṃ, api nu taṃ anupādāya seyyohamasmīti vā assa, sadisohamasmīti vā assa, hīnohamasmīti vā assā”ti?

“no hetaṃ, bhante”.

“evaṃ passaṃ, bhikkhave, sutavā ariyasāvako cakkhusmimpi nibbindati ... pe ... manasmimpi nibbindati. nibbindaṃ virajjati; virāgā vimuccati; vimuttasmiṃ vimuttamiti ñāṇaṃ hoti. ‘khīṇā jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ, nāparaṃ itthattāyā’ti pajānātī”ti. pañcamaṃ.

6. saṃyojaniyasuttaṃ

109. “saṃyojaniye ca, bhikkhave, dhamme desessāmi saṃyojanañca. taṃ suṇātha. katame ca, bhikkhave, saṃyojaniyā dhammā, katamañca saṃyojanaṃ? cakkhuṃ, bhikkhave, saṃyojaniyo dhammo. yo tattha chandarāgo, taṃ tattha saṃyojanaṃ ... pe ... jivhā saṃyojaniyo dhammo ... pe ... mano saṃyojaniyo dhammo. yo tattha chandarāgo, taṃ tattha saṃyojanaṃ. ime vuccanti, bhikkhave, saṃyojaniyā dhammā, idaṃ saṃyojanan”ti. chaṭṭhaṃ.

7. upādāniyasuttaṃ

110. “upādāniye ca, bhikkhave, dhamme desessāmi upādānañca. taṃ suṇātha. katame ca, bhikkhave, upādāniyā dhammā, katamañca upādānaṃ ? cakkhuṃ, bhikkhave, upādāniyo dhammo. yo tattha chandarāgo, taṃ tattha upādānaṃ ... pe ... jivhā upādāniyo dhammo ... pe ... mano upādāniyo dhammo. yo tattha chandarāgo, taṃ tattha upādānaṃ. ime vuccanti, bhikkhave, upādāniyā dhammā, idaṃ upādānan”ti. sattamaṃ.

8. ajjhattikāyatanaparijānanasuttaṃ

111. “cakkhuṃ, bhikkhave, anabhijānaṃ aparijānaṃ avirājayaṃ appajahaṃ abhabbo dukkhakkhayāya. sotaṃ... ghānaṃ... jivhaṃ... kāyaṃ... manaṃ anabhijānaṃ aparijānaṃ avirājayaṃ appajahaṃ abhabbo dukkhakkhayāya. cakkhuñca kho, bhikkhave, abhijānaṃ parijānaṃ virājayaṃ pajahaṃ bhabbo dukkhakkhayāya ... pe ... jivhaṃ... kāyaṃ... manaṃ abhijānaṃ parijānaṃ virājayaṃ pajahaṃ bhabbo dukkhakkhayāyā”ti. aṭṭhamaṃ.

9. bāhirāyatanaparijānanasuttaṃ

112. “rūpe, bhikkhave, anabhijānaṃ aparijānaṃ avirājayaṃ appajahaṃ abhabbo dukkhakkhayāya. sadde... gandhe... rase... phoṭṭhabbe... dhamme anabhijānaṃ aparijānaṃ avirājayaṃ appajahaṃ abhabbo dukkhakkhayāya. rūpe ca kho, bhikkhave, abhijānaṃ parijānaṃ virājayaṃ pajahaṃ bhabbo dukkhakkhayāya. sadde... gandhe... rase... phoṭṭhabbe... dhamme abhijānaṃ parijānaṃ virājayaṃ pajahaṃ bhabbo dukkhakkhayāyā”ti. navamaṃ.

10. upassutisuttaṃ

113. ekaṃ samayaṃ bhagavā nātike ñātike (sī. syā. kaṃ.)VAR viharati giñjakāvasathe. atha kho bhagavā rahogato paṭisallīno imaṃ dhammapariyāyaṃ abhāsi — “cakkhuñca paṭicca rūpe ca uppajjati cakkhuviññāṇaṃ. tiṇṇaṃ saṅgati phasso. phassapaccayā vedanā; vedanāpaccayā taṇhā; taṇhāpaccayā upādānaṃ; upādānapaccayā bhavo; bhavapaccayā jāti; jātipaccayā jarāmaraṇaṃ sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā sambhavanti. evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hoti. jivhañca paṭicca rase ca uppajjati ... pe ... manañca paṭicca dhamme ca uppajjati manoviññāṇaṃ. tiṇṇaṃ saṅgati phasso. phassapaccayā vedanā; vedanāpaccayā taṇhā; taṇhāpaccayā upādānaṃ; upādānapaccayā bhavo; bhavapaccayā jāti; jātipaccayā jarāmaraṇaṃ sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā sambhavanti. evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hoti”.

“cakkhuñca paṭicca rūpe ca uppajjati cakkhuviññāṇaṃ. tiṇṇaṃ saṅgati phasso. phassapaccayā vedanā; vedanāpaccayā taṇhā. tassāyeva taṇhāya asesavirāganirodhā upādānanirodho; upādānanirodhā bhavanirodho; bhavanirodhā jātinirodho; jātinirodhā jarāmaraṇaṃ sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā nirujjhanti. evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa nirodho hoti ... pe ... jivhañca paṭicca rase ca uppajjati ... pe ... manañca paṭicca dhamme ca uppajjati manoviññāṇaṃ. tiṇṇaṃ saṅgati phasso. phassapaccayā vedanā; vedanāpaccayā taṇhā. tassāyeva taṇhāya asesavirāganirodhā upādānanirodho; upādānanirodhā ... pe ... evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa nirodho hotī”ti.

tena kho pana samayena aññataro bhikkhu bhagavato upassuti upassutiṃ (sī. ka.)VAR ṭhito hoti. addasā kho bhagavā taṃ bhikkhuṃ upassuti ṭhitaṃ. disvāna taṃ bhikkhuṃ etadavoca — “assosi no tvaṃ, bhikkhu, imaṃ dhammapariyāyan”ti? “evaṃ, bhante”. “uggaṇhāhi tvaṃ, bhikkhu, imaṃ dhammapariyāyaṃ. pariyāpuṇāhi tvaṃ, bhikkhu, imaṃ dhammapariyāyaṃ. dhārehi tvaṃ, bhikkhu, imaṃ dhammapariyāyaṃ. atthasaṃhitoyaṃ, bhikkhu, dhammapariyāyo ādibrahmacariyako”ti. dasamaṃ.

yogakkhemivaggo ekādasamo.

tassuddānaṃ —

yogakkhemi upādāya, dukkhaṃ loko ca seyyo ca.

saṃyojanaṃ upādānaṃ, dve parijānaṃ upassutīti.

12. lokakāmaguṇavaggo

1. paṭhamamārapāsasuttaṃ

114. “santi, bhikkhave, cakkhuviññeyyā rūpā, iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā. tañce, bhikkhu, abhinandati abhivadati ajjhosāya tiṭṭhati — ayaṃ vuccati, bhikkhave, bhikkhu āvāsagato mārassa, mārassa vasaṃ gato vasagato (sī. aṭṭha. syā. aṭṭha.)VAR, paṭimukkassa mārapāso. baddho so mārabandhanena yathākāmakaraṇīyo pāpimato ... pe ....

“santi, bhikkhave, jivhāviññeyyā rasā, iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā. tañce bhikkhu abhinandati abhivadati ajjhosāya tiṭṭhati — ayaṃ vuccati, bhikkhave, bhikkhu āvāsagato mārassa, mārassa vasaṃ gato, paṭimukkassa mārapāso. baddho so mārabandhanena ... pe ....

“santi, bhikkhave, manoviññeyyā dhammā, iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā. tañce bhikkhu abhinandati abhivadati ajjhosāya tiṭṭhati — ayaṃ vuccati, bhikkhave, bhikkhu āvāsagato mārassa, mārassa vasaṃ gato, paṭimukkassa mārapāso. baddho so mārabandhanena yathākāmakaraṇīyo pāpimato.

“santi ca kho, bhikkhave, cakkhuviññeyyā rūpā, iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā. tañce bhikkhu nābhinandati nābhivadati nājjhosāya tiṭṭhati — ayaṃ vuccati, bhikkhave, bhikkhu nāvāsagato mārassa, na mārassa vasaṃ gato, ummukkassa mārapāso. mutto so mārabandhanena na yathākāmakaraṇīyo pāpimato ... pe ....

“santi, bhikkhave, jivhāviññeyyā rasā, iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā. tañce bhikkhu nābhinandati nābhivadati nājjhosāya tiṭṭhati — ayaṃ vuccati, bhikkhave, bhikkhu nāvāsagato mārassa, na mārassa vasaṃ gato, ummukkassa mārapāso. mutto so mārabandhanena na yathākāmakaraṇīyo pāpimato ... pe ....

“santi, bhikkhave, manoviññeyyā dhammā, iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā. tañce bhikkhu nābhinandati nābhivadati nājjhosāya tiṭṭhati — ayaṃ vuccati, bhikkhave, bhikkhu nāvāsagato mārassa, na mārassa vasaṃ gato, ummukkassa mārapāso. mutto so mārabandhanena na yathākāmakaraṇīyo pāpimato”ti. paṭhamaṃ.

2. dutiyamārapāsasuttaṃ

115. “santi, bhikkhave, cakkhuviññeyyā rūpā, iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā. tañce bhikkhu abhinandati abhivadati ajjhosāya tiṭṭhati — ayaṃ vuccati, bhikkhave, bhikkhu baddho cakkhuviññeyyesu rūpesu, āvāsagato mārassa, mārassa vasaṃ gato, paṭimukkassa mārapāso. baddho so mārabandhanena yathākāmakaraṇīyo pāpimato ... pe ....

“santi, bhikkhave, jivhāviññeyyā rasā ... pe ... santi, bhikkhave, manoviññeyyā dhammā, iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā. tañce bhikkhu abhinandati abhivadati ajjhosāya tiṭṭhati — ayaṃ vuccati, bhikkhave, bhikkhu baddho manoviññeyyesu dhammesu, āvāsagato mārassa, mārassa vasaṃ gato, paṭimukkassa mārapāso. baddho so mārabandhanena yathākāmakaraṇīyo pāpimato ... pe ....

“santi ca kho, bhikkhave, cakkhuviññeyyā rūpā, iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā. tañce bhikkhu nābhinandati nābhivadati nājjhosāya tiṭṭhati — ayaṃ vuccati, bhikkhave, bhikkhu mutto cakkhuviññeyyehi rūpehi, nāvāsagato mārassa, na mārassa vasaṃ gato, ummukkassa mārapāso. mutto so mārabandhanena na yathākāmakaraṇīyo pāpimato ... pe ....

“santi, bhikkhave, jivhāviññeyyā rasā ... pe ... santi, bhikkhave, manoviññeyyā dhammā, iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā. tañce bhikkhu nābhinandati nābhivadati nājjhosāya tiṭṭhati — ayaṃ vuccati, bhikkhave, bhikkhu mutto manoviññeyyehi dhammehi, nāvāsagato mārassa, na mārassa vasaṃ gato, ummukkassa mārapāso. mutto so mārabandhanena na yathākāmakaraṇīyo pāpimato”ti. dutiyaṃ.

3. lokantagamanasuttaṃ

116. “nāhaṃ, bhikkhave, gamanena lokassa antaṃ ñāteyyaṃ, daṭṭheyyaṃ diṭṭheyyaṃ (syā. kaṃ. ka.)VAR, patteyyanti vadāmi. na ca panāhaṃ, bhikkhave, appatvā lokassa antaṃ dukkhassa antakiriyaṃ vadāmī”ti. idaṃ vatvā bhagavā uṭṭhāyāsanā vihāraṃ pāvisi. atha kho tesaṃ bhikkhūnaṃ acirapakkantassa bhagavato etadahosi — “idaṃ kho no, āvuso, bhagavā saṃkhittena uddesaṃ uddisitvā vitthārena atthaṃ avibhajitvā uṭṭhāyāsanā vihāraṃ paviṭṭho — ‘nāhaṃ, bhikkhave, gamanena lokassa antaṃ ñāteyyaṃ, daṭṭheyyaṃ, patteyyanti vadāmi. na ca panāhaṃ, bhikkhave, appatvā lokassa antaṃ dukkhassa antakiriyaṃ vadāmī’ti. ko nu kho imassa bhagavatā saṃkhittena uddesassa uddiṭṭhassa vitthārena atthaṃ avibhattassa vitthārena atthaṃ vibhajeyyā”ti?

atha kho tesaṃ bhikkhūnaṃ etadahosi — “ayaṃ kho āyasmā ānando satthu ceva saṃvaṇṇito, sambhāvito ca viññūnaṃ sabrahmacārīnaṃ. pahoti cāyasmā ānando imassa bhagavatā saṃkhittena uddesassa uddiṭṭhassa vitthārena atthaṃ avibhattassa vitthārena atthaṃ vibhajituṃ. yaṃnūna mayaṃ yenāyasmā ānando tenupasaṅkameyyāma; upasaṅkamitvā āyasmantaṃ ānandaṃ etamatthaṃ paṭipuccheyyāmā”ti.

atha kho te bhikkhū yenāyasmā ānando tenupasaṅkamiṃsu; upasaṅkamitvā āyasmatā ānandena saddhiṃ sammodiṃsu. sammodanīyaṃ kathaṃ sāraṇīyaṃ vītisāretvā ekamantaṃ nisīdiṃsu. ekamantaṃ nisinnā kho te bhikkhū āyasmantaṃ ānandaṃ etadavocuṃ --

“idaṃ kho no, āvuso ānanda, bhagavā saṃkhittena uddesaṃ uddisitvā vitthārena atthaṃ avibhajitvā uṭṭhāyāsanā vihāraṃ paviṭṭho — ‘nāhaṃ, bhikkhave, gamanena lokassa antaṃ ñāteyyaṃ, daṭṭheyyaṃ, patteyyanti vadāmi. na ca panāhaṃ, bhikkhave, appatvā lokassa antaṃ dukkhassa antakiriyaṃ vadāmī’ti. tesaṃ no, āvuso, amhākaṃ acirapakkantassa bhagavato etadahosi — ‘idaṃ kho no, āvuso, bhagavā saṃkhittena uddesaṃ uddisitvā vitthārena atthaṃ avibhajitvā uṭṭhāyāsanā vihāraṃ paviṭṭho — nāhaṃ, bhikkhave, gamanena lokassa antaṃ ñāteyyaṃ, daṭṭheyyaṃ, patteyyanti vadāmi. na ca panāhaṃ, bhikkhave, appatvā lokassa antaṃ dukkhassa antakiriyaṃ vadāmīti. ko nu kho imassa bhagavatā saṃkhittena uddesassa uddiṭṭhassa vitthārena atthaṃ avibhattassa vitthārena atthaṃ vibhajeyyā’ti ? tesaṃ no, āvuso, amhākaṃ etadahosi — ‘ayaṃ kho, āvuso, āyasmā ānando satthu ceva saṃvaṇṇito, sambhāvito ca viññūnaṃ sabrahmacārīnaṃ. pahoti cāyasmā ānando imassa bhagavatā saṃkhittena uddesassa uddiṭṭhassa vitthārena atthaṃ avibhattassa vitthārena atthaṃ vibhajituṃ. yaṃnūna mayaṃ yenāyasmā ānando tenupasaṅkameyyāma; upasaṅkamitvā āyasmantaṃ ānandaṃ etamatthaṃ paṭipuccheyyāmā’ti. vibhajatāyasmā ānando”ti.

“seyyathāpi, āvuso, puriso sāratthiko sāragavesī sārapariyesanaṃ caramāno mahato rukkhassa tiṭṭhato sāravato atikkammeva, mūlaṃ atikkammeva, khandhaṃ sākhāpalāse sāraṃ pariyesitabbaṃ maññeyya; evaṃ sampadamidaṃ āyasmantānaṃ satthari sammukhībhūte taṃ bhagavantaṃ atisitvā amhe etamatthaṃ paṭipucchitabbaṃ maññatha maññetha (pī. ka.)VAR . so hāvuso, bhagavā jānaṃ jānāti, passaṃ passati — cakkhubhūto, ñāṇabhūto, dhammabhūto, brahmabhūto, vattā, pavattā, atthassa ninnetā, amatassa dātā, dhammassāmī, tathāgato. so ceva panetassa kālo ahosi yaṃ bhagavantaṃyeva etamatthaṃ paṭipuccheyyātha . yathā vo bhagavā byākareyya tathā vo dhāreyyāthā”ti.

“addhāvuso ānanda, bhagavā jānaṃ jānāti, passaṃ passati — cakkhubhūto, ñāṇabhūto, dhammabhūto, brahmabhūto, vattā, pavattā, atthassa ninnetā, amatassa dātā, dhammassāmī, tathāgato. so ceva panetassa kālo ahosi yaṃ bhagavantaṃyeva etamatthaṃ paṭipuccheyyāma . yathā no bhagavā byākareyya tathā naṃ dhāreyyāma. api cāyasmā ānando satthu ceva saṃvaṇṇito, sambhāvito ca viññūnaṃ sabrahmacārīnaṃ. pahoti cāyasmā ānando imassa bhagavatā saṃkhittena uddesassa uddiṭṭhassa vitthārena atthaṃ avibhattassa vitthārena atthaṃ vibhajituṃ. vibhajatāyasmā ānando agaruṃ karitvā”ti.

“tenahāvuso, suṇātha, sādhukaṃ manasi karotha; bhāsissāmī”ti. “evamāvuso”ti kho te bhikkhū āyasmato ānandassa paccassosuṃ. āyasmā ānando etadavoca —

“yaṃ kho vo, āvuso, bhagavā saṃkhittena uddesaṃ uddisitvā vitthārena atthaṃ avibhajitvā uṭṭhāyāsanā vihāraṃ paviṭṭho — ‘nāhaṃ, bhikkhave, gamanena lokassa antaṃ ñāteyyaṃ, daṭṭheyyaṃ, patteyyanti vadāmi. na ca panāhaṃ, bhikkhave, appatvā lokassa antaṃ dukkhassa antakiriyaṃ vadāmī’ti, imassa khvāhaṃ, āvuso, bhagavatā saṃkhittena uddesassa uddiṭṭhassa vitthārena atthaṃ avibhattassa vitthārena atthaṃ ājānāmi. yena kho, āvuso, lokasmiṃ lokasaññī hoti lokamānī — ayaṃ vuccati ariyassa vinaye loko. kena cāvuso, lokasmiṃ lokasaññī hoti lokamānī? cakkhunā kho, āvuso, lokasmiṃ lokasaññī hoti lokamānī. sotena kho, āvuso... ghānena kho, āvuso... jivhāya kho, āvuso, lokasmiṃ lokasaññī hoti lokamānī . kāyena kho, āvuso... manena kho, āvuso, lokasmiṃ lokasaññī hoti lokamānī. yena kho, āvuso, lokasmiṃ lokasaññī hoti lokamānī — ayaṃ vuccati ariyassa vinaye loko. yaṃ kho vo, āvuso, bhagavā saṃkhittena uddesaṃ uddisitvā vitthārena atthaṃ avibhajitvā uṭṭhāyāsanā vihāraṃ paviṭṭho — ‘nāhaṃ, bhikkhave, gamanena lokassa antaṃ ñāteyyaṃ, daṭṭheyyaṃ, patteyyanti vadāmi. na ca panāhaṃ, bhikkhave, appatvā lokassa antaṃ dukkhassa antakiriyaṃ vadāmī’ti, imassa khvāhaṃ, āvuso, bhagavatā saṃkhittena uddesassa uddiṭṭhassa vitthārena atthaṃ avibhattassa evaṃ vitthārena atthaṃ ājānāmi. ākaṅkhamānā ca pana tumhe āyasmanto bhagavantaṃyeva upasaṅkamitvā etamatthaṃ paṭipuccheyyātha. yathā vo bhagavā byākaroti tathā naṃ dhāreyyāthā”ti.

“evamāvuso”ti kho te bhikkhū āyasmato ānandassa paṭissutvā uṭṭhāyāsanā yena bhagavā tenupasaṅkamiṃsu; upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdiṃsu. ekamantaṃ nisinnā kho te bhikkhū bhagavantaṃ etadavocuṃ —

“yaṃ kho no, bhante, bhagavā saṃkhittena uddesaṃ uddisitvā vitthārena atthaṃ avibhajitvā uṭṭhāyāsanā vihāraṃ paviṭṭho — ‘nāhaṃ, bhikkhave, gamanena lokassa antaṃ ñāteyyaṃ, daṭṭheyyaṃ, patteyyanti vadāmi. na ca panāhaṃ, bhikkhave, appatvā lokassa antaṃ dukkhassa antakiriyaṃ vadāmī’ti. tesaṃ no, bhante, amhākaṃ acirapakkantassa bhagavato etadahosi — ‘idaṃ kho no, āvuso, bhagavā saṃkhittena uddesaṃ uddisitvā vitthārena atthaṃ avibhajitvā uṭṭhāyāsanā vihāraṃ paviṭṭho — nāhaṃ, bhikkhave, gamanena lokassa antaṃ ñāteyyaṃ, daṭṭheyyaṃ, patteyyanti vadāmi. na ca panāhaṃ, bhikkhave, appatvā lokassa antaṃ dukkhassa antakiriyaṃ vadāmī’ti. ko nu kho imassa bhagavatā saṃkhittena uddesassa uddiṭṭhassa vitthārena atthaṃ avibhattassa vitthārena atthaṃ vibhajeyyāti? tesaṃ no, bhante, amhākaṃ etadahosi — ‘ayaṃ kho āyasmā ānando satthu ceva saṃvaṇṇito, sambhāvito ca viññūnaṃ sabrahmacārīnaṃ. pahoti cāyasmā ānando imassa bhagavatā saṃkhittena uddesassa uddiṭṭhassa vitthārena atthaṃ avibhattassa vitthārena atthaṃ vibhajituṃ. yaṃnūna mayaṃ yenāyasmā ānando tenupasaṅkameyyāma; upasaṅkamitvā āyasmantaṃ ānandaṃ etamatthaṃ paṭipuccheyyāmā’ti. atha kho mayaṃ, bhante, yenāyasmā ānando tenupasaṅkamimha; upasaṅkamitvā āyasmantaṃ ānandaṃ etamatthaṃ paṭipucchimha. tesaṃ no, bhante, āyasmatā ānandena imehi ākārehi imehi padehi imehi byañjanehi attho vibhatto”ti.

“paṇḍito, bhikkhave, ānando; mahāpañño, bhikkhave, ānando! maṃ cepi tumhe, bhikkhave, etamatthaṃ paṭipuccheyyātha, ahampi taṃ evamevaṃ byākareyyaṃ yathā taṃ ānandena byākataṃ. eso cevetassa attho, evañca naṃ dhāreyyāthā”ti. tatiyaṃ.

4. kāmaguṇasuttaṃ

117. “pubbeva me, bhikkhave, sambodhā anabhisambuddhassa bodhisattasseva sato etadahosi — ‘yeme pañca kāmaguṇā cetaso samphuṭṭhapubbā atītā niruddhā vipariṇatā, tatra me cittaṃ bahulaṃ gacchamānaṃ gaccheyya paccuppannesu vā appaṃ vā anāgatesu’. tassa mayhaṃ, bhikkhave, etadahosi — ‘yeme pañca kāmaguṇā cetaso samphuṭṭhapubbā atītā niruddhā vipariṇatā, tatra me attarūpena appamādo sati cetaso ārakkho karaṇīyo’. tasmātiha, bhikkhave, tumhākampi ye te pañca kāmaguṇā cetaso samphuṭṭhapubbā atītā niruddhā vipariṇatā, tatra vo cittaṃ bahulaṃ gacchamānaṃ gaccheyya paccuppannesu vā appaṃ vā anāgatesu. tasmātiha, bhikkhave, tumhākampi ye te pañca kāmaguṇā cetaso samphuṭṭhapubbā atītā niruddhā vipariṇatā, tatra vo attarūpehi appamādo sati cetaso ārakkho karaṇīyo. tasmātiha, bhikkhave, se āyatane veditabbe yattha cakkhu ca nirujjhati, rūpasaññā ca nirujjhati, se āyatane veditabbe ... pe ... yattha jivhā ca nirujjhati, rasasaññā ca nirujjhati, se āyatane veditabbe ... pe ... yattha mano ca nirujjhati, dhammasaññā ca nirujjhati, se āyatane veditabbe”ti. idaṃ vatvā bhagavā uṭṭhāyāsanā vihāraṃ pāvisi.

atha kho tesaṃ bhikkhūnaṃ acirapakkantassa bhagavato etadahosi — “idaṃ kho no, āvuso, bhagavā saṃkhittena uddesaṃ uddisitvā vitthārena atthaṃ avibhajitvā uṭṭhāyāsanā vihāraṃ paviṭṭho — ‘tasmātiha, bhikkhave, se āyatane veditabbe yattha cakkhu ca nirujjhati, rūpasaññā ca nirujjhati, se āyatane veditabbe ... pe ... yattha jivhā ca nirujjhati, rasasaññā ca nirujjhati, se āyatane veditabbe ... pe ... yattha mano ca nirujjhati, dhammasaññā ca nirujjhati, se āyatane veditabbe’ti. ko nu kho imassa bhagavatā saṃkhittena uddesassa uddiṭṭhassa vitthārena atthaṃ avibhattassa vitthārena atthaṃ vibhajeyyā”ti?

atha kho tesaṃ bhikkhūnaṃ etadahosi — “ayaṃ kho āyasmā ānando satthu ceva saṃvaṇṇito, sambhāvito ca viññūnaṃ sabrahmacārīnaṃ. pahoti cāyasmā ānando imassa bhagavatā saṃkhittena uddesassa uddiṭṭhassa vitthārena atthaṃ avibhattassa vitthārena atthaṃ vibhajituṃ. yaṃnūna mayaṃ yenāyasmā ānando tenupasaṅkameyyāma; upasaṅkamitvā āyasmantaṃ ānandaṃ etamatthaṃ paṭipuccheyyāmā”ti.

atha kho te bhikkhū yenāyasmā ānando tenupasaṅkamiṃsu; upasaṅkamitvā āyasmatā ānandena saddhiṃ sammodiṃsu . sammodanīyaṃ kathaṃ sāraṇīyaṃ vītisāretvā ekamantaṃ nisīdiṃsu. ekamantaṃ nisinnā kho te bhikkhū āyasmantaṃ ānandaṃ etadavocuṃ --

“idaṃ kho no, āvuso ānanda, bhagavā saṃkhittena uddesaṃ uddisitvā vitthārena atthaṃ avibhajitvā uṭṭhāyāsanā vihāraṃ paviṭṭho — ‘tasmātiha, bhikkhave, se āyatane veditabbe yattha cakkhu ca nirujjhati, rūpasaññā ca nirujjhati, se āyatane veditabbe ... pe ... yattha jivhā ca nirujjhati, rasasaññā ca nirujjhati, se āyatane veditabbe ... pe ... yattha mano ca nirujjhati, dhammasaññā ca nirujjhati, se āyatane veditabbe’ti. tesaṃ no, āvuso, amhākaṃ acirapakkantassa bhagavato etadahosi — ‘idaṃ kho no, āvuso, bhagavā saṃkhittena uddesaṃ uddisitvā vitthārena atthaṃ avibhajitvā uṭṭhāyāsanā vihāraṃ paviṭṭho — tasmātiha, bhikkhave, se āyatane veditabbe yattha cakkhu ca nirujjhati, rūpasaññā ca nirujjhati, se āyatane veditabbe ... pe ... yattha jivhā ca nirujjhati, rasasaññā ca nirujjhati se āyatane veditabbe ... pe ... yattha mano ca nirujjhati, dhammasaññā ca nirujjhati, se āyatane veditabbe’ti. ko nu kho imassa bhagavatā saṃkhittena uddesassa uddiṭṭhassa vitthārena atthaṃ avibhattassa vitthārena atthaṃ vibhajeyyāti? tesaṃ no, āvuso, amhākaṃ etadahosi — ‘ayaṃ kho āyasmā ānando satthu ceva saṃvaṇṇito, sambhāvito ca viññūnaṃ sabrahmacārīnaṃ. pahoti cāyasmā ānando imassa bhagavatā saṃkhittena uddesassa uddiṭṭhassa vitthārena atthaṃ avibhattassa vitthārena atthaṃ vibhajituṃ. yaṃnūna mayaṃ yenāyasmā ānando tenupasaṅkameyyāma; upasaṅkamitvā āyasmantaṃ ānandaṃ etamatthaṃ paṭipuccheyyāmā’ti. vibhajatāyasmā ānando”ti.

“seyyathāpi, āvuso, puriso sāratthiko sāragavesī sārapariyesanaṃ caramāno mahato rukkhassa ... pe ... vibhajatāyasmā ānando agaruṃ karitvāti.

“tenahāvuso, suṇātha, sādhukaṃ manasi karotha; bhāsissāmī”ti. “evamāvuso”ti kho te bhikkhū āyasmato ānandassa paccassosuṃ. āyasmā ānando etadavoca --

“yaṃ kho vo, āvuso, bhagavā saṃkhittena uddesaṃ uddisitvā vitthārena atthaṃ avibhajitvā uṭṭhāyāsanā vihāraṃ paviṭṭho — ‘tasmātiha, bhikkhave, se āyatane veditabbe yattha cakkhu ca nirujjhati, rūpasaññā ca nirujjhati, se āyatane veditabbe ... pe ... yattha mano ca nirujjhati, dhammasaññā ca nirujjhati, se āyatane veditabbe’ti. imassa khvāhaṃ, āvuso, bhagavatā saṃkhittena uddesassa uddiṭṭhassa vitthārena atthaṃ avibhattassa vitthārena atthaṃ ājānāmi. saḷāyatananirodhaṃ no etaṃ, āvuso, bhagavatā sandhāya bhāsitaṃ — ‘tasmātiha, bhikkhave, se āyatane veditabbe, yattha cakkhu ca nirujjhati, rūpasaññā ca nirujjhati, se āyatane veditabbe ... pe ... yattha mano ca nirujjhati, dhammasaññā ca nirujjhati, se āyatane veditabbe’ti. ayaṃ kho, āvuso, bhagavā saṃkhittena uddesaṃ uddisitvā vitthārena atthaṃ avibhajitvā uṭṭhāyāsanā vihāraṃ paviṭṭho — ‘tasmātiha, bhikkhave, se āyatane veditabbe yattha cakkhu ca nirujjhati, rūpasaññā ca nirujjhati, se āyatane veditabbe ... pe ... yattha mano ca nirujjhati, dhammasaññā ca nirujjhati, se āyatane veditabbe’ti. imassa khvāhaṃ, āvuso, bhagavatā saṃkhittena uddesassa uddiṭṭhassa vitthārena atthaṃ avibhattassa evaṃ vitthārena atthaṃ ājānāmi. ākaṅkhamānā ca pana tumhe āyasmanto bhagavantaṃyeva upasaṅkamatha; upasaṅkamitvā etamatthaṃ puccheyyātha. yathā vo bhagavā byākaroti tathā naṃ dhāreyyāthā”ti.

“evamāvuso”ti kho te bhikkhū āyasmato ānandassa paṭissutvā uṭṭhāyāsanā yena bhagavā tenupasaṅkamiṃsu; upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdiṃsu. ekamantaṃ nisinnā kho te bhikkhū bhagavantaṃ etadavocuṃ —

“yaṃ kho no, bhante, bhagavā saṃkhittena uddesaṃ uddisitvā vitthārena atthaṃ avibhajitvā uṭṭhāyāsanā vihāraṃ paviṭṭho — ‘tasmātiha, bhikkhave, se āyatane veditabbe yattha cakkhu ca nirujjhati, rūpasaññā ca nirujjhati, se āyatane veditabbe ... pe ... yattha jivhā ca nirujjhati, rasasaññā ca nirujjhati, se āyatane veditabbe ... pe ... yattha mano ca nirujjhati, dhammasaññā ca nirujjhati, se āyatane veditabbe’ti, tesaṃ no, bhante, amhākaṃ acirapakkantassa bhagavato etadahosi — ‘idaṃ kho no, āvuso, bhagavā saṃkhittena uddesaṃ uddisitvā vitthārena atthaṃ avibhajitvā uṭṭhāyāsanā vihāraṃ paviṭṭho — tasmātiha, bhikkhave, se āyatane veditabbe yattha cakkhu ca nirujjhati, rūpasaññā ca nirujjhati, se āyatane veditabbe ... pe ... yattha mano ca nirujjhati, dhammasaññā ca nirujjhati, se āyatane veditabbe’ti. ‘ko nu kho imassa bhagavatā saṃkhittena uddesassa uddiṭṭhassa vitthārena atthaṃ avibhattassa vitthārena atthaṃ vibhajeyyā’ti? tesaṃ no, bhante, amhākaṃ etadahosi — ‘ayaṃ kho āyasmā ānando satthu ceva saṃvaṇṇito, sambhāvito ca viññūnaṃ sabrahmacārīnaṃ. pahoti cāyasmā ānando imassa bhagavatā saṃkhittena uddesassa uddiṭṭhassa vitthārena atthaṃ avibhattassa vitthārena atthaṃ vibhajituṃ. yaṃnūna mayaṃ yenāyasmā ānando tenupasaṅkameyyāma; upasaṅkamitvā āyasmantaṃ ānandaṃ etamatthaṃ paṭipuccheyyāmā’ti. atha kho mayaṃ, bhante, yenāyasmā ānando tenupasaṅkamimha; upasaṅkamitvā āyasmantaṃ ānandaṃ etamatthaṃ paṭipucchimha. tesaṃ no, bhante, āyasmatā ānandena imehi ākārehi, imehi padehi, imehi byañjanehi attho vibhatto”ti.

“paṇḍito, bhikkhave, ānando; mahāpañño, bhikkhave, ānando! maṃ cepi tumhe, bhikkhave, etamatthaṃ paṭipuccheyyātha, ahampi taṃ evamevaṃ byākareyyaṃ yathā taṃ ānandena byākataṃ. eso cevetassa attho. evañca naṃ dhāreyyāthā”ti. catutthaṃ.

5. sakkapañhasuttaṃ

118. ekaṃ samayaṃ bhagavā rājagahe viharati gijjhakūṭe pabbate. atha kho sakko devānamindo yena bhagavā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. ekamantaṃ ṭhito kho sakko devānamindo bhagavantaṃ etadavoca — “ko nu kho, bhante, hetu, ko paccayo yena midhekacce sattā diṭṭheva dhamme no parinibbāyanti? ko pana, bhante, hetu, ko paccayo yena midhekacce sattā diṭṭheva dhamme parinibbāyantī”ti?

“santi kho, devānaminda, cakkhuviññeyyā rūpā, iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā. tañce bhikkhu abhinandati abhivadati ajjhosāya tiṭṭhati. tassa taṃ abhinandato abhivadato ajjhosāya tiṭṭhato tannissitaṃ viññāṇaṃ hoti tadupādānaṃ. saupādāno, devānaminda, bhikkhu no parinibbāyati ... pe ....

“santi kho, devānaminda, jivhāviññeyyā rasā ... pe ... santi kho, devānaminda, manoviññeyyā dhammā, iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā. tañce bhikkhu abhinandati abhivadati ajjhosāya tiṭṭhati. tassa taṃ abhinandato abhivadato ajjhosāya tiṭṭhato tannissitaṃ viññāṇaṃ hoti tadupādānaṃ. saupādāno, devānaminda, bhikkhu no parinibbāyati. ayaṃ kho, devānaminda, hetu, ayaṃ paccayo yena midhekacce sattā diṭṭheva dhamme no parinibbāyanti.

“santi ca kho, devānaminda, cakkhuviññeyyā rūpā, iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā. tañce bhikkhu nābhinandati nābhivadati nājjhosāya tiṭṭhati. tassa taṃ anabhinandato anabhivadato anajjhosāya tiṭṭhato na tannissitaṃ viññāṇaṃ hoti, na tadupādānaṃ. anupādāno, devānaminda, bhikkhu parinibbāyati ... pe ... .

“santi kho, devānaminda, jivhāviññeyyā rasā ... pe ... santi kho, devānaminda, manoviññeyyā dhammā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā. tañce bhikkhu nābhinandati nābhivadati nājjhosāya tiṭṭhati. tassa taṃ anabhinandato anabhivadato anajjhosāya tiṭṭhato na tannissitaṃ viññāṇaṃ hoti na tadupādānaṃ. anupādāno, devānaminda, bhikkhu parinibbāyati. ayaṃ kho, devānaminda, hetu, ayaṃ paccayo yena midhekacce sattā diṭṭheva dhamme parinibbāyantī”ti. pañcamaṃ.

6. pañcasikhasuttaṃ

119. ekaṃ samayaṃ bhagavā rājagahe viharati gijjhakūṭe pabbate. atha kho pañcasikho gandhabbadevaputto yena bhagavā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. ekamantaṃ ṭhito kho pañcasikho gandhabbadevaputto bhagavantaṃ etadavoca — “ko nu kho, bhante, hetu, ko paccayo yena midhekacce sattā diṭṭheva dhamme no parinibbāyanti? ko pana, bhante, hetu, ko paccayo yena midhekacce sattā diṭṭheva dhamme parinibbāyantī”ti? “santi kho, pañcasikha, cakkhuviññeyyā rūpā ... pe ... santi kho, pañcasikha, manoviññeyyā dhammā, iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā. tañce bhikkhu abhinandati abhivadati ajjhosāya tiṭṭhati. tassa taṃ abhinandato abhivadato ajjhosāya tiṭṭhato tannissitaṃ viññāṇaṃ hoti tadupādānaṃ. saupādāno, pañcasikha, bhikkhu no parinibbāyati. ayaṃ kho, pañcasikha, hetu, ayaṃ paccayo yena midhekacce sattā diṭṭheva dhamme no parinibbāyanti”.

“santi ca kho, pañcasikha, cakkhuviññeyyā rūpā iṭṭhā kantā manāpā ... pe ... santi kho, pañcasikha, manoviññeyyā dhammā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā. tañce bhikkhu nābhinandati nābhivadati nājjhosāya tiṭṭhati, tassa taṃ anabhinandato anabhivadato anajjhosāya tiṭṭhato na tannissitaṃ viññāṇaṃ hoti, na tadupādānaṃ. anupādāno, pañcasikha, bhikkhu parinibbāyati. ayaṃ kho, pañcasikha, hetu, ayaṃ paccayo yena midhekacce sattā diṭṭheva dhamme parinibbāyantī”ti. chaṭṭhaṃ.

7. sāriputtasaddhivihārikasuttaṃ

120. ekaṃ samayaṃ āyasmā sāriputto sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme . atha kho aññataro bhikkhu yenāyasmā sāriputto tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā āyasmatā sāriputtena saddhiṃ sammodi. sammodanīyaṃ kathaṃ sāraṇīyaṃ vītisāretvā ekamantaṃ nisīdi. ekamantaṃ nisinno kho so bhikkhu āyasmantaṃ sāriputtaṃ etadavoca — “saddhivihāriko, āvuso sāriputta, bhikkhu sikkhaṃ paccakkhāya hīnāyāvatto”ti.

“evametaṃ, āvuso, hoti indriyesu aguttadvārassa, bhojane amattaññuno, jāgariyaṃ ananuyuttassa. ‘so vatāvuso, bhikkhu indriyesu aguttadvāro bhojane amattaññū jāgariyaṃ ananuyutto yāvajīvaṃ paripuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ santānessatī’ti netaṃ ṭhānaṃ vijjati. ‘so vatāvuso, bhikkhu indriyesu guttadvāro, bhojane mattaññū, jāgariyaṃ anuyutto yāvajīvaṃ paripuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ santānessatī’ti ṭhānametaṃ vijjati.

“kathañcāvuso, indriyesu guttadvāro hoti? idhāvuso, bhikkhu cakkhunā rūpaṃ disvā na nimittaggāhī hoti nānubyañjanaggāhī. yatvādhikaraṇamenaṃ cakkhundriyaṃ asaṃvutaṃ viharantaṃ abhijjhādomanassā pāpakā akusalā dhammā anvāssaveyyuṃ tassa saṃvarāya paṭipajjati, rakkhati cakkhundriyaṃ, cakkhundriye saṃvaraṃ āpajjati. sotena saddaṃ sutvā... ghānena gandhaṃ ghāyitvā... jivhāya rasaṃ sāyitvā... kāyena phoṭṭhabbaṃ phusitvā... manasā dhammaṃ viññāya na nimittaggāhī hoti nānubyañjanaggāhī. yatvādhikaraṇamenaṃ manindriyaṃ asaṃvutaṃ viharantaṃ abhijjhādomanassā pāpakā akusalā dhammā anvāssaveyyuṃ, tassa saṃvarāya paṭipajjati, rakkhati manindriyaṃ, manindriye saṃvaraṃ āpajjati. evaṃ kho, āvuso, indriyesu guttadvāro hoti.

“kathañcāvuso, bhojane mattaññū hoti? idhāvuso, bhikkhu paṭisaṅkhā yoniso āhāraṃ āhāreti — ‘neva davāya, na madāya, na maṇḍanāya, na vibhūsanāya, yāvadeva imassa kāyassa ṭhitiyā yāpanāya, vihiṃsūparatiyā, brahmacariyānuggahāya. iti purāṇañca vedanaṃ paṭihaṅkhāmi, navañca vedanaṃ na uppādessāmi, yātrā ca me bhavissati, anavajjatā ca phāsuvihāro cā’ti. evaṃ kho, āvuso, bhojane mattaññū hoti.

“kathañcāvuso, jāgariyaṃ anuyutto hoti? idhāvuso, bhikkhu divasaṃ caṅkamena nisajjāya āvaraṇīyehi dhammehi cittaṃ parisodheti. rattiyā paṭhamaṃ yāmaṃ caṅkamena nisajjāya āvaraṇīyehi dhammehi cittaṃ parisodheti . rattiyā majjhimaṃ yāmaṃ dakkhiṇena passena sīhaseyyaṃ kappeti pāde pādaṃ accādhāya sato sampajāno, uṭṭhānasaññaṃ manasi karitvā. rattiyā pacchimaṃ yāmaṃ paccuṭṭhāya caṅkamena nisajjāya āvaraṇīyehi dhammehi cittaṃ parisodheti. evaṃ kho, āvuso, jāgariyaṃ anuyutto hoti. tasmātihāvuso, evaṃ sikkhitabbaṃ — ‘indriyesu guttadvārā bhavissāma, bhojane mattaññuno, jāgariyaṃ anuyuttā’ti. evañhi vo, āvuso, sikkhitabban”ti. sattamaṃ.

8. rāhulovādasuttaṃ

121. ekaṃ samayaṃ bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme. atha kho bhagavato rahogatassa paṭisallīnassa evaṃ cetaso parivitakko udapādi — “paripakkā kho rāhulassa vimuttiparipācaniyā dhammā; yaṃnūnāhaṃ rāhulaṃ uttariṃ āsavānaṃ khaye vineyyan”ti. atha kho bhagavā pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaramādāya sāvatthiyaṃ piṇḍāya caritvā pacchābhattaṃ piṇḍapātapaṭikkanto āyasmantaṃ rāhulaṃ āmantesi — “gaṇhāhi, rāhula, nisīdanaṃ. yena andhavanaṃ tenupasaṅkamissāma divāvihārāyā”ti . “evaṃ, bhante”ti kho āyasmā rāhulo bhagavato paṭissutvā nisīdanaṃ ādāya bhagavantaṃ piṭṭhito piṭṭhito anubandhi.

tena kho pana samayena anekāni devatāsahassāni bhagavantaṃ anubandhāni honti — “ajja bhagavā āyasmantaṃ rāhulaṃ uttariṃ āsavānaṃ khaye vinessatī”ti. atha kho bhagavā andhavanaṃ ajjhogāhetvā aññatarasmiṃ rukkhamūle paññatte āsane nisīdi. āyasmāpi kho rāhulo bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. ekamantaṃ nisinnaṃ kho āyasmantaṃ rāhulaṃ bhagavā etadavoca —

“taṃ kiṃ maññasi, rāhula, cakkhu niccaṃ vā aniccaṃ vā”ti?

“aniccaṃ, bhante”.

“yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vā taṃ sukhaṃ vā”ti?

“dukkhaṃ, bhante”.

“yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vipariṇāmadhammaṃ, kallaṃ nu taṃ samanupassituṃ — ‘etaṃ mama, esohamasmi, eso me attā’”ti?

“no hetaṃ, bhante”. ( ) (taṃ kiṃ maññasi) evamitaresupi (ma. ni. 3.416-417)VAR

“rūpā niccā vā aniccā vā”ti?

“aniccā, bhante” ... pe ....

“cakkhuviññāṇaṃ niccaṃ vā aniccaṃ vā”ti?

“aniccaṃ, bhante” ... pe ....

“cakkhusamphasso nicco vā anicco vā”ti?

“anicco, bhante” ... pe ....

“yampidaṃ cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedanāgataṃ, saññāgataṃ, saṅkhāragataṃ, viññāṇagataṃ, tampi niccaṃ vā aniccaṃ vā”ti?

“aniccaṃ, bhante”.

“yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vā taṃ sukhaṃ vā”ti?

“dukkhaṃ, bhante”.

“yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vipariṇāmadhammaṃ, kallaṃ nu taṃ samanupassituṃ — ‘etaṃ mama, esohamasmi, eso me attā’”ti?

“no hetaṃ, bhante” ... pe ....

“jivhā niccā vā aniccā vā”ti?

“aniccā, bhante” ... pe ....

“jivhāviññāṇaṃ niccaṃ vā aniccaṃ vā”ti?

“aniccaṃ, bhante” ... pe ....

“jivhāsamphasso nicco vā anicco vā”ti?

“anicco, bhante” ... pe ....

“yampidaṃ jivhāsamphassapaccayā uppajjati vedanāgataṃ, saññāgataṃ, saṅkhāragataṃ, viññāṇagataṃ, tampi niccaṃ vā aniccaṃ vā”ti?

“aniccaṃ, bhante”.

“yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vā taṃ sukhaṃ vā”ti?

“dukkhaṃ, bhante”.

“yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vipariṇāmadhammaṃ, kallaṃ nu taṃ samanupassituṃ — ‘etaṃ mama, esohamasmi, eso me attā’”ti?

“no hetaṃ, bhante” ... pe ....

“mano nicco vā anicco vā”ti?

“anicco, bhante”.

“yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vā taṃ sukhaṃ vāti?

“dukkhaṃ, bhante”.

“yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vipariṇāmadhammaṃ, kallaṃ nu taṃ samanupassituṃ ‘etaṃ mama, esohamasmi, eso me attā’”ti?

“no hetaṃ, bhante”.

“dhammā niccā vā aniccā vā”ti?

“aniccā, bhante” ... pe ....

“manoviññāṇaṃ niccaṃ vā aniccaṃ vā”ti?

“aniccaṃ, bhante” ... pe ....

“manosamphasso nicco vā anicco vā”ti?

“anicco, bhante” ... pe ....

“yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedanāgataṃ, saññāgataṃ, saṅkhāragataṃ, viññāṇagataṃ, tampi niccaṃ vā aniccaṃ vā”ti?

“aniccaṃ, bhante”.

“yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vā taṃ sukhaṃ vā”ti?

“dukkhaṃ, bhante”.

“yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vipariṇāmadhammaṃ, kallaṃ nu taṃ samanupassituṃ — ‘etaṃ mama, esohamasmi, eso me attā’”ti?

“no hetaṃ, bhante”.

“evaṃ passaṃ, rāhula, sutavā ariyasāvako cakkhusmimpi nibbindati, rūpesupi nibbindati, cakkhuviññāṇepi nibbindati, cakkhusamphassepi nibbindati, yampidaṃ cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedanāgataṃ saññāgataṃ saṅkhāragataṃ viññāṇagataṃ tasmimpi nibbindati ... pe ... jivhāyapi nibbindati, rasesupi nibbindati, jivhāviññāṇepi nibbindati, jivhāsamphassepi nibbindati, yampidaṃ jivhāsamphassapaccayā uppajjati vedanāgataṃ saññāgataṃ saṅkhāragataṃ viññāṇagataṃ tasmimpi nibbindati ... pe ....

“manasmimpi nibbindati, dhammesupi nibbindati, manoviññāṇepi nibbindati, manosamphassepi nibbindati, yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedanāgataṃ saññāgataṃ saṅkhāragataṃ viññāṇagataṃ tasmimpi nibbindati. nibbindaṃ virajjati; virāgā vimuccati; vimuttasmiṃ vimuttamiti ñāṇaṃ hoti. ‘khīṇā jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ, nāparaṃ itthattāyā’ti pajānātī”ti.

idamavoca bhagavā. attamano āyasmā rāhulo bhagavato bhāsitaṃ abhinandi. imasmiñca pana veyyākaraṇasmiṃ bhaññamāne āyasmato rāhulassa anupādāya āsavehi cittaṃ vimucci. anekānañca devatāsahassānaṃ virajaṃ vītamalaṃ dhammacakkhuṃ udapādi — “yaṃ kiñci samudayadhammaṃ, sabbaṃ taṃ nirodhadhamman”ti. aṭṭhamaṃ.

9. saṃyojaniyadhammasuttaṃ

122. “saṃyojaniye ca, bhikkhave, dhamme desessāmi saṃyojanañca. taṃ suṇātha. katame ca, bhikkhave, saṃyojaniyā dhammā, katamañca saṃyojanaṃ? santi, bhikkhave, cakkhuviññeyyā rūpā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā. ime vuccanti, bhikkhave, saṃyojaniyā dhammā. yo tattha chandarāgo, taṃ tattha saṃyojanaṃ ... pe ... santi, bhikkhave, jivhāviññeyyā rasā ... pe ... santi, bhikkhave, manoviññeyyā dhammā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā. ime vuccanti, bhikkhave, saṃyojaniyā dhammā. yo tattha chandarāgo taṃ tattha saṃyojanan”ti. navamaṃ.

10. upādāniyadhammasuttaṃ

123. “upādāniye ca, bhikkhave, dhamme desessāmi upādānañca. taṃ suṇātha. katame ca, bhikkhave, upādāniyā dhammā, katamañca upādānaṃ? santi, bhikkhave, cakkhuviññeyyā rūpā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā. ime vuccanti, bhikkhave, upādāniyā dhammā. yo tattha chandarāgo, taṃ tattha upādānaṃ ... pe ... santi, bhikkhave, jivhāviññeyyā rasā ... pe ... santi, bhikkhave, manoviññeyyā dhammā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā. ime vuccanti, bhikkhave, upādāniyā dhammā. yo tattha chandarāgo taṃ tattha upādānan”ti. dasamaṃ.

lokakāmaguṇavaggo dvādasamo.

tassuddānaṃ —

mārapāsena dve vuttā, lokakāmaguṇena ca.

sakko pañcasikho ceva, sāriputto ca rāhulo.

saṃyojanaṃ upādānaṃ, vaggo tena pavuccatīti.

13. gahapativaggo

1. vesālīsuttaṃ

124. ekaṃ samayaṃ bhagavā vesāliyaṃ viharati mahāvane kūṭāgārasālāyaṃ. atha kho uggo gahapati vesāliko yena bhagavā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā ekamantaṃ nisīdi. ekamantaṃ nisinno kho uggo gahapati vesāliko bhagavantaṃ etadavoca — “ko nu kho, bhante, hetu, ko paccayo yena midhekacce sattā diṭṭheva dhamme no parinibbāyanti? ko pana, bhante, hetu, ko paccayo yena midhekacce sattā diṭṭheva dhamme parinibbāyantī”ti?

“santi kho, gahapati, cakkhuviññeyyā rūpā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā. tañce bhikkhu abhinandati abhivadati ajjhosāya tiṭṭhati. tassa taṃ abhinandato abhivadato ajjhosāya tiṭṭhato tannissitaṃ viññāṇaṃ hoti tadupādānaṃ. saupādāno, gahapati, bhikkhu no parinibbāyati ... pe ... santi kho, gahapati, jivhāviññeyyā rasā ... pe ... santi kho, gahapati, manoviññeyyā dhammā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā. tañce bhikkhu abhinandati abhivadati ajjhosāya tiṭṭhati. tassa taṃ abhinandato abhivadato ajjhosāya tiṭṭhato tannissitaṃ viññāṇaṃ hoti tadupādānaṃ. saupādāno, gahapati, bhikkhu no parinibbāyati. ayaṃ kho, gahapati, hetu, ayaṃ paccayo yena midhekacce sattā diṭṭheva dhamme no parinibbāyanti.

“santi ca kho, gahapati, cakkhuviññeyyā rūpā, iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā. tañce bhikkhu nābhinandati nābhivadati nājjhosāya tiṭṭhati. tassa taṃ anabhinandato anabhivadato anajjhosāya tiṭṭhato na tannissitaṃ viññāṇaṃ hoti, na tadupādānaṃ. anupādāno, gahapati, bhikkhu parinibbāyati ... pe ... santi kho, gahapati, jivhāviññeyyā rasā ... pe ... santi kho, gahapati, manoviññeyyā dhammā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā. tañce bhikkhu nābhinandati nābhivadati nājjhosāya tiṭṭhati, tassa taṃ anabhinandato anabhivadato anajjhosāya tiṭṭhato. na tannissitaṃ viññāṇaṃ hoti, na tadupādānaṃ. anupādāno, gahapati, bhikkhu parinibbāyati. ayaṃ kho, gahapati, hetu ayaṃ paccayo yena midhekacce sattā diṭṭheva dhamme parinibbāyantī”ti. paṭhamaṃ.

2. vajjīsuttaṃ

125. ekaṃ samayaṃ bhagavā vajjīsu viharati hatthigāme. atha kho uggo gahapati hatthigāmako yena bhagavā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā ekamantaṃ nisīdi. ekamantaṃ nisinno kho uggo gahapati hatthigāmako bhagavantaṃ etadavoca — “ko nu kho, bhante, hetu ko paccayo yena midhekacce sattā diṭṭheva dhamme no parinibbāyanti? ko pana, bhante hetu ko paccayo yena midhekacce sattā diṭṭheva dhamme parinibbāyantī”ti? (yathā purimasuttantaṃ, evaṃ vitthāretabbaṃ). ayaṃ kho, gahapati, hetu ayaṃ paccayo yena midhekacce sattā diṭṭheva dhamme parinibbāyantīti. dutiyaṃ.

3. nāḷandasuttaṃ

126. ekaṃ samayaṃ bhagavā nāḷandāyaṃ viharati pāvārikambavane. atha kho, upāli gahapati, yena bhagavā tenupasaṅkami ... pe ... ekamantaṃ nisinno kho, upāli gahapati, bhagavantaṃ etadavoca — “ko nu kho, bhante, hetu, ko paccayo yena midhekacce sattā diṭṭheva dhamme no parinibbāyanti? ko pana, bhante, hetu, ko paccayo yena midhekacce sattā diṭṭheva dhamme parinibbāyantī”ti? (yathā purimasuttantaṃ, evaṃ vitthāretabbaṃ). ayaṃ kho, gahapati, hetu ayaṃ paccayo yena midhekacce sattā diṭṭheva dhamme parinibbāyantīti. tatiyaṃ.

4. bhāradvājasuttaṃ

127. ekaṃ samayaṃ āyasmā piṇḍolabhāradvājo kosambiyaṃ viharati ghositārāme. atha kho rājā udeno yenāyasmā piṇḍolabhāradvājo tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā āyasmatā piṇḍolabhāradvājena saddhiṃ sammodi. sammodanīyaṃ kathaṃ sāraṇīyaṃ vītisāretvā ekamantaṃ nisīdi. ekamantaṃ nisinno kho rājā udeno āyasmantaṃ piṇḍolabhāradvājaṃ etadavoca — “ko nu kho, bho bhāradvāja, hetu ko paccayo yenime daharā bhikkhū susū VAR kāḷakesā bhadrena yobbanena samannāgatā paṭhamena vayasā anikīḷitāvino kāmesu yāvajīvaṃ paripuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ caranti, addhānañca āpādentī”ti? “vuttaṃ kho etaṃ, mahārāja, tena bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena — ‘etha tumhe, bhikkhave, mātumattīsu mātucittaṃ upaṭṭhapetha, bhaginimattīsu bhaginicittaṃ upaṭṭhapetha, dhītumattīsu dhītucittaṃ upaṭṭhapethā’ti. ayaṃ kho, mahārāja, hetu, ayaṃ paccayo yenime daharā bhikkhū susū kāḷakesā bhadrena yobbanena samannāgatā paṭhamena vayasā anikīḷitāvino kāmesu yāvajīvaṃ paripuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ caranti, addhānañca āpādentī”ti.

“lolaṃ loḷaṃ (syā. kaṃ.)VAR kho, bho bhāradvāja, cittaṃ. appekadā mātumattīsupi lobhadhammā uppajjanti, bhaginimattīsupi lobhadhammā uppajjanti, dhītumattīsupi lobhadhammā uppajjanti. atthi nu kho, bho bhāradvāja, añño ca hetu, añño ca paccayo yenime daharā bhikkhū susū kāḷakesā ... pe ... addhānañca āpādentī”ti?

“vuttaṃ kho etaṃ, mahārāja, tena bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena — ‘etha tumhe, bhikkhave, imameva kāyaṃ uddhaṃ pādatalā adho kesamatthakā tacapariyantaṃ pūraṃ nānappakārassa asucino paccavekkhatha — atthi imasmiṃ kāye kesā lomā nakhā dantā taco maṃsaṃ nhāru VAR aṭṭhi aṭṭhimiñjaṃ aṭṭhimiñjā (sī.)VAR vakkaṃ hadayaṃ yakanaṃ kilomakaṃ pihakaṃ papphāsaṃ antaṃ antaguṇaṃ udariyaṃ karīsaṃ pittaṃ semhaṃ pubbo lohitaṃ sedo medo assu vasā kheḷo siṅghāṇikā lasikā muttan’ti. ayampi kho, mahārāja, hetu, ayaṃ paccayo yenime daharā bhikkhū susū kāḷakesā ... pe ... addhānañca āpādentī”ti. “ye te, bho bhāradvāja, bhikkhū bhāvitakāyā bhāvitasīlā bhāvitacittā bhāvitapaññā, tesaṃ taṃ sukaraṃ hoti. ye ca kho te, bho bhāradvāja, bhikkhū abhāvitakāyā abhāvitasīlā abhāvitacittā abhāvitapaññā, tesaṃ taṃ dukkaraṃ hoti. appekadā, bho bhāradvāja, asubhato manasi karissāmīti manasi karissāmāti (sī. syā. kaṃ. pī.)VAR subhatova VAR āgacchati. atthi nu kho, bho bhāradvāja, añño ca kho hetu añño ca paccayo yenime daharā bhikkhū susū kāḷakesā ... pe ... addhānañca āpādentī”ti?

“vuttaṃ kho etaṃ, mahārāja, tena bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena — ‘etha tumhe, bhikkhave, indriyesu guttadvārā viharatha. cakkhunā rūpaṃ disvā mā nimittaggāhino ahuvattha, mānubyañjanaggāhino. yatvādhikaraṇamenaṃ cakkhundriyaṃ asaṃvutaṃ viharantaṃ abhijjhādomanassā pāpakā akusalā dhammā anvāssaveyyuṃ, tassa saṃvarāya paṭipajjatha. rakkhatha cakkhundriyaṃ; cakkhundriye saṃvaraṃ āpajjatha. sotena saddaṃ sutvā ... pe ... ghānena gandhaṃ ghāyitvā... jivhāya rasaṃ sāyitvā... kāyena phoṭṭhabbaṃ phusitvā... manasā dhammaṃ viññāya mā nimittaggāhino ahuvattha, mānubyañjanaggāhino. yatvādhikaraṇamenaṃ manindriyaṃ asaṃvutaṃ viharantaṃ abhijjhādomanassā pāpakā akusalā dhammā anvāssaveyyuṃ, tassa saṃvarāya paṭipajjatha . rakkhatha manindriyaṃ; manindriye saṃvaraṃ āpajjathā’ti. ayampi kho, mahārāja, hetu ayaṃ paccayo yenime daharā bhikkhū susū kāḷakesā bhadrena yobbanena samannāgatā paṭhamena vayasā anikīḷitāvino kāmesu yāvajīvaṃ paripuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ caranti, addhānañca āpādentī”ti.

“acchariyaṃ, bho bhāradvāja; abbhutaṃ, bho bhāradvāja! yāva subhāsitaṃ cidaṃ yāva subhāsitamidaṃ (sī.)VAR, bho bhāradvāja, tena bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena. esova kho, bho bhāradvāja, hetu, esa paccayo yenime daharā bhikkhū susū kāḷakesā bhadrena yobbanena samannāgatā paṭhamena vayasā anikīḷitāvino kāmesu yāvajīvaṃ paripuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ caranti, addhānañca āpādentīti. ahampi kho, bho ahampi bho (sī. pī.)VAR bhāradvāja, yasmiṃ samaye arakkhiteneva kāyena, arakkhitāya vācāya, arakkhitena cittena, anupaṭṭhitāya satiyā, asaṃvutehi indriyehi antepuraṃ pavisāmi, ativiya maṃ tasmiṃ samaye lobhadhammā parisahanti. yasmiñca khvāhaṃ, bho bhāradvāja, samaye rakkhiteneva kāyena, rakkhitāya vācāya, rakkhitena cittena, upaṭṭhitāya satiyā, saṃvutehi indriyehi antepuraṃ pavisāmi, na maṃ tathā tasmiṃ samaye lobhadhammā parisahanti. abhikkantaṃ, bho bhāradvāja; abhikkantaṃ, bho bhāradvāja! seyyathāpi, bho bhāradvāja, nikkujjitaṃ VAR vā ukkujjeyya, paṭicchannaṃ vā vivareyya, mūḷhassa vā maggaṃ ācikkheyya, andhakāre vā telapajjotaṃ dhāreyya, cakkhumanto rūpāni dakkhantīti; evamevaṃ bhotā bhāradvājena anekapariyāyena dhammo pakāsito. esāhaṃ, bho bhāradvāja, taṃ bhagavantaṃ saraṇaṃ gacchāmi, dhammañca, bhikkhusaṅghañca. upāsakaṃ maṃ bhavaṃ bhāradvājo dhāretu ajjatagge pāṇupetaṃ saraṇaṃ gatan”ti. catutthaṃ.

5. soṇasuttaṃ

128. ekaṃ samayaṃ bhagavā rājagahe viharati veḷuvane kalandakanivāpe. atha kho soṇo gahapatiputto yena bhagavā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. ekamantaṃ nisinno kho soṇo gahapatiputto bhagavantaṃ etadavoca — “ko nu kho, bhante, hetu, ko paccayo yena midhekacce sattā diṭṭheva dhamme no parinibbāyanti? ko pana, bhante, hetu, ko paccayo yena midhekacce sattā diṭṭheva dhamme parinibbāyantī”ti? (yathā purimasuttantaṃ, evaṃ vitthāretabbaṃ). ayaṃ kho, soṇa, hetu, ayaṃ paccayo yena midhekacce sattā diṭṭheva dhamme parinibbāyantīti. pañcamaṃ.

6. ghositasuttaṃ

129. ekaṃ samayaṃ āyasmā ānando kosambiyaṃ viharati ghositārāme. atha kho ghosito gahapati yenāyasmā ānando tenupasaṅkami ... pe ... ekamantaṃ nisinno kho ghosito gahapati āyasmantaṃ ānandaṃ etadavoca — “‘dhātunānattaṃ, dhātunānattan’ti, bhante ānanda, vuccati. kittāvatā nu kho, bhante, dhātunānattaṃ vuttaṃ bhagavatā”ti? “saṃvijjati kho, gahapati, cakkhudhātu, rūpā ca manāpā, cakkhuviññāṇañca sukhavedaniyaṃ. phassaṃ paṭicca uppajjati sukhā vedanā. saṃvijjati kho, gahapati, cakkhudhātu, rūpā ca amanāpā, cakkhuviññāṇañca dukkhavedaniyaṃ. phassaṃ paṭicca uppajjati dukkhā vedanā. saṃvijjati kho, gahapati, cakkhudhātu, rūpā ca manāpā upekkhāvedaniyā, cakkhuviññāṇañca adukkhamasukhavedaniyaṃ. phassaṃ paṭicca uppajjati adukkhamasukhā vedanā ... pe ... saṃvijjati kho, gahapati, jivhādhātu, rasā ca manāpā, jivhāviññāṇañca sukhavedaniyaṃ. phassaṃ paṭicca uppajjati sukhā vedanā. saṃvijjati kho, gahapati, jivhādhātu, rasā ca amanāpā, jivhāviññāṇañca dukkhavedaniyaṃ. phassaṃ paṭicca uppajjati dukkhā vedanā. saṃvijjati kho, gahapati, jivhādhātu, rasā ca upekkhāvedaniyā, jivhāviññāṇañca adukkhamasukhavedaniyaṃ. phassaṃ paṭicca uppajjati adukkhamasukhā vedanā ... pe ... saṃvijjati kho, gahapati, manodhātu, dhammā ca manāpā, manoviññāṇañca sukhavedaniyaṃ. phassaṃ paṭicca uppajjati sukhā vedanā. saṃvijjati kho, gahapati, manodhātu, dhammā ca amanāpā, manoviññāṇañca dukkhavedaniyaṃ. phassaṃ paṭicca uppajjati dukkhā vedanā. saṃvijjati kho, gahapati, manodhātu, dhammā ca upekkhāvedaniyā, manoviññāṇañca adukkhamasukhavedaniyaṃ. phassaṃ paṭicca uppajjati adukkhamasukhā vedanā. ettāvatā kho, gahapati, dhātunānattaṃ vuttaṃ bhagavatā”ti. chaṭṭhaṃ.

7. hāliddikānisuttaṃ

130. ekaṃ samayaṃ āyasmā mahākaccāno avantīsu viharati kuraraghare kulaghare (syā. ka.)VAR papāte pavatte (sī. pī.), sampavatte (syā. kaṃ. ka.) ettheva aṭṭhamapiṭṭhepiVAR pabbate. atha kho hāliddikāni hāliddakāni (sī. syā. kaṃ.)VAR gahapati yenāyasmā mahākaccāno tenupasaṅkami ... pe ... ekamantaṃ nisinno kho hāliddikāni gahapati āyasmantaṃ mahākaccānaṃ etadavoca — “vuttamidaṃ, bhante, bhagavatā — ‘dhātunānattaṃ paṭicca uppajjati phassanānattaṃ; phassanānattaṃ paṭicca uppajjati vedanānānattan’ti. kathaṃ nu kho, bhante, dhātunānattaṃ paṭicca uppajjati phassanānattaṃ; phassanānattaṃ paṭicca uppajjati vedanānānattan”ti? “idha, gahapati, bhikkhu cakkhunā rūpaṃ disvā ‘manāpaṃ itthetan’ti pajānāti cakkhuviññāṇaṃ sukhavedaniyañca VAR . phassaṃ paṭicca uppajjati sukhā vedanā. cakkhunā kho paneva panevaṃ (syā. kaṃ. ka.)VAR rūpaṃ disvā ‘amanāpaṃ itthetan’ti pajānāti cakkhuviññāṇaṃ dukkhavedaniyañca. phassaṃ paṭicca uppajjati dukkhā vedanā. cakkhunā kho paneva rūpaṃ disvā ‘upekkhāṭṭhāniyaṃ upekkhāvedaniyaṃ (ka.)VAR itthetan’ti pajānāti cakkhuviññāṇaṃ adukkhamasukhavedaniyañca. phassaṃ paṭicca uppajjati adukkhamasukhā vedanā.

“puna caparaṃ, gahapati, bhikkhu sotena saddaṃ sutvā ... pe ... ghānena gandhaṃ ghāyitvā ... pe ... jivhāya rasaṃ sāyitvā ... pe ... kāyena phoṭṭhabbaṃ phusitvā ... pe ... manasā dhammaṃ viññāya ‘manāpaṃ itthetan’ti pajānāti manoviññāṇaṃ sukhavedaniyañca . phassaṃ paṭicca uppajjati sukhā vedanā. manasā kho paneva dhammaṃ viññāya ‘amanāpaṃ itthetan’ti pajānāti manoviññāṇaṃ dukkhavedaniyañca. phassaṃ paṭicca uppajjati dukkhā vedanā. manasā kho paneva dhammaṃ viññāya ‘upekkhāṭṭhāniyaṃ itthetan’ti pajānāti manoviññāṇaṃ adukkhamasukhavedaniyañca. phassaṃ paṭicca uppajjati adukkhamasukhā vedanā. evaṃ kho, gahapati, dhātunānattaṃ paṭicca uppajjati phassanānattaṃ; phassanānattaṃ paṭicca uppajjati vedanānānattan”ti. sattamaṃ.

8. nakulapitusuttaṃ

131. ekaṃ samayaṃ bhagavā bhaggesu viharati susumāragire bhesakaḷāvane migadāye. atha kho nakulapitā gahapati yena bhagavā tenupasaṅkami ... pe ... ekamantaṃ nisinno kho nakulapitā gahapati bhagavantaṃ etadavoca — “ko nu kho, bhante, hetu, ko paccayo yena midhekacce sattā diṭṭheva dhamme no parinibbāyanti? ko pana, bhante, hetu, ko paccayo yena midhekacce sattā diṭṭheva dhamme parinibbāyantī”ti? “santi kho, gahapati, cakkhuviññeyyā rūpā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā. tañce bhikkhu abhinandati abhivadati ajjhosāya tiṭṭhati. tassa taṃ abhinandato abhivadato ajjhosāya tiṭṭhato tannissitaṃ viññāṇaṃ hoti tadupādānaṃ. saupādāno, gahapati, bhikkhu no parinibbāyati ... pe ... santi kho, gahapati, jivhāviññeyyā rasā ... pe ... santi kho, gahapati, manoviññeyyā dhammā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā . tañce bhikkhu abhinandati abhivadati ajjhosāya tiṭṭhati. tassa taṃ abhinandato abhivadato ajjhosāya tiṭṭhato tannissitaṃ viññāṇaṃ hoti tadupādānaṃ. saupādāno, gahapati, bhikkhu no parinibbāyati . ayaṃ kho, gahapati, hetu ayaṃ paccayo yena midhekacce sattā diṭṭheva dhamme no parinibbāyanti”.

“santi ca kho, gahapati, cakkhuviññeyyā rūpā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā. tañce bhikkhunābhinandati nābhivadati nājjhosāya tiṭṭhati. tassa taṃ anabhinandato anabhivadato anajjhosāya tiṭṭhato na tannissitaṃ viññāṇaṃ hoti, na tadupādānaṃ. anupādāno, gahapati, bhikkhu parinibbāyati ... pe ... santi kho, gahapati, jivhāviññeyyā rasā ... pe ... santi kho, gahapati, manoviññeyyā dhammā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā. tañce bhikkhu nābhinandati nābhivadati nājjhosāya tiṭṭhati. tassa taṃ nābhinandato nābhivadato anajjhosāya tiṭṭhato na tannissitaṃ viññāṇaṃ hoti na tadupādānaṃ. anupādāno, gahapati, bhikkhu parinibbāyati. ayaṃ kho, gahapati, hetu, ayaṃ paccayo yena midhekacce sattā diṭṭheva dhamme parinibbāyantī”ti. aṭṭhamaṃ.

9. lohiccasuttaṃ

132. ekaṃ samayaṃ āyasmā mahākaccāno avantīsu viharati makkarakate makkarakaṭe (sī. syā. kaṃ. pī.)VAR araññakuṭikāyaṃ. atha kho lohiccassa brāhmaṇassa sambahulā antevāsikā kaṭṭhahārakā māṇavakā yenāyasmato mahākaccānassa araññakuṭikā tenupasaṅkamiṃsu; upasaṅkamitvā parito parito kuṭikāya anucaṅkamanti anuvicaranti uccāsaddā mahāsaddā kānici kānici seleyyakāni karonti VAR — “ime pana muṇḍakā samaṇakā ibbhā kaṇhā kiṇhā (sī. pī.)VAR bandhupādāpaccā, imesaṃ bharatakānaṃ sakkatā garukatā mānitā pūjitā apacitā”ti. atha kho āyasmā mahākaccāno vihārā nikkhamitvā te māṇavake etadavoca — “mā māṇavakā saddamakattha; dhammaṃ vo bhāsissāmī”ti. evaṃ vutte, te māṇavakā tuṇhī ahesuṃ. atha kho āyasmā mahākaccāno te māṇavake gāthāhi ajjhabhāsi —

“sīluttamā pubbatarā ahesuṃ,

te brāhmaṇā ye purāṇaṃ saranti.

guttāni dvārāni surakkhitāni,

ahesuṃ tesaṃ abhibhuyya kodhaṃ.

“dhamme ca jhāne ca ratā ahesuṃ,

te brāhmaṇā ye purāṇaṃ saranti.

ime ca vokkamma japāmaseti,

gottena mattā visamaṃ caranti.

“kodhābhibhūtā puthuattadaṇḍā kodhābhibhūtāsuputhuttadaṇḍā (syā. kaṃ. ka.)VAR,

virajjamānā sataṇhātaṇhesu.

aguttadvārassa bhavanti moghā,

supineva laddhaṃ purisassa vittaṃ.

“anāsakā thaṇḍilasāyikā ca.

pāto sinānañca tayo ca vedā.

“kharājinaṃ jaṭāpaṅko, mantā sīlabbataṃ tapo.

kuhanā vaṅkadaṇḍā ca, udakācamanāni ca.

“vaṇṇā ete brāhmaṇānaṃ, katā kiñcikkhabhāvanā.

cittañca susamāhitaṃ, vippasannamanāvilaṃ.

akhilaṃ sabbabhūtesu, so maggo brahmapattiyā”ti.

atha kho te māṇavakā kupitā anattamanā yena lohicco brāhmaṇo tenupasaṅkamiṃsu; upasaṅkamitvā lohiccaṃ brāhmaṇaṃ etadavocuṃ — “yagghe! bhavaṃ jāneyya, samaṇo mahākaccāno brāhmaṇānaṃ mante mantaṃ (ka.)VAR ekaṃsena apavadati, paṭikkosatī”ti? evaṃ vutte, lohicco brāhmaṇo kupito ahosi anattamano. atha kho lohiccassa brāhmaṇassa etadahosi — “na kho pana metaṃ patirūpaṃ yohaṃ aññadatthu māṇavakānaṃyeva sutvā samaṇaṃ mahākaccānaṃ akkoseyyaṃ akkoseyyaṃ virujjheyyaṃ (syā. kaṃ. ka.)VAR paribhāseyyaṃ. yaṃnūnāhaṃ upasaṅkamitvā puccheyyan”ti.

atha kho lohicco brāhmaṇo tehi māṇavakehi saddhiṃ yenāyasmā mahākaccāno tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā āyasmatā mahākaccānena saddhiṃ sammodi. sammodanīyaṃ kathaṃ sāraṇīyaṃ vītisāretvā ekamantaṃ nisīdi. ekamantaṃ nisinno kho lohicco brāhmaṇo āyasmantaṃ mahākaccānaṃ etadavoca — “āgamaṃsu nu khvidha, bho kaccāna, amhākaṃ sambahulā antevāsikā kaṭṭhahārakā māṇavakā”ti? “āgamaṃsu khvidha te, brāhmaṇa, sambahulā antevāsikā kaṭṭhahārakā māṇavakā”ti. “ahu pana bhoto kaccānassa tehi māṇavakehi saddhiṃ kocideva kathāsallāpo”ti? “ahu kho me, brāhmaṇa, tehi māṇavakehi saddhiṃ kocideva kathāsallāpo”ti . “yathā kathaṃ pana bhoto kaccānassa tehi māṇavakehi saddhiṃ ahosi kathāsallāpo”ti? “evaṃ kho me, brāhmaṇa, tehi māṇavakehi saddhiṃ ahosi kathāsallāpo —

“sīluttamā pubbatarā ahesuṃ,

te brāhmaṇā ye purāṇaṃ saranti. ... pe ....

akhilaṃ sabbabhūtesu,

so maggo brahmapattiyā”ti.

“evaṃ kho me, brāhmaṇa, tehi māṇavakehi saddhiṃ ahosi kathāsallāpo”ti.

“‘aguttadvāro’ti aguttadvāro aguttadvāroti (ka.)VAR bhavaṃ kaccāno āha. kittāvatā nu kho, bho kaccāna, aguttadvāro hotī”ti? “idha, brāhmaṇa, ekacco cakkhunā rūpaṃ disvā piyarūpe rūpe adhimuccati, appiyarūpe rūpe byāpajjati, anupaṭṭhitakāyassati anupaṭṭhitāya satiyā (syā. kaṃ. pī. ka.) upari āsīvisavagge avassutasutte pana “anupaṭṭhitakāyassatī”tveva sabbattha dissatiVAR ca viharati, parittacetaso tañca cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ yathābhūtaṃ nappajānāti yatthassa te uppannā pāpakā akusalā dhammā aparisesā nirujjhanti. sotena saddaṃ sutvā... ghānena gandhaṃ ghāyitvā... jivhāya rasaṃ sāyitvā... kāyena phoṭṭhabbaṃ phusitvā... manasā dhammaṃ viññāya piyarūpe dhamme adhimuccati, appiyarūpe ca dhamme byāpajjati, anupaṭṭhitakāyassati ca viharati, parittacetaso tañca cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ yathābhūtaṃ nappajānāti yatthassa te uppannā pāpakā akusalā dhammā aparisesā nirujjhanti. evaṃ kho, brāhmaṇa, aguttadvāro hotī”ti. “acchariyaṃ, bho kaccāna; abbhutaṃ, bho kaccāna! yāvañcidaṃ bhotā kaccānena aguttadvārova samāno aguttadvāroti akkhāto.

“‘guttadvāro’ti bhavaṃ kaccāno āha. kittāvatā nu kho, bho kaccāna, guttadvāro hotī”ti? “idha, brāhmaṇa, bhikkhu cakkhunā rūpaṃ disvā piyarūpe rūpe nādhimuccati, appiyarūpe rūpe na byāpajjati, upaṭṭhitakāyassati ca viharati, appamāṇacetaso tañca cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ yathābhūtaṃ pajānāti yatthassa te uppannā pāpakā akusalā dhammā aparisesā nirujjhanti. sotena saddaṃ sutvā... ghānena gandhaṃ ghāyitvā... jivhāya rasaṃ sāyitvā... kāyena phoṭṭhabbaṃ phusitvā... manasā dhammaṃ viññāya piyarūpe dhamme nādhimuccati, appiyarūpe dhamme na byāpajjati, upaṭṭhitakāyassati ca viharati, appamāṇacetaso tañca cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ yathābhūtaṃ pajānāti, yatthassa te uppannā pāpakā akusalā dhammā aparisesā nirujjhanti. evaṃ kho, brāhmaṇa, guttadvāro hotī”ti.

“acchariyaṃ, bho kaccāna; abbhutaṃ, bho kaccāna! yāvañcidaṃ bhotā kaccānena guttadvārova samāno guttadvāroti akkhāto. abhikkantaṃ, bho kaccāna; abhikkantaṃ, bho kaccāna! seyyathāpi, bho kaccāna, nikkujjitaṃ vā ukkujjeyya, paṭicchannaṃ vā vivareyya, mūḷhassa vā maggaṃ ācikkheyya, andhakāre vā telapajjotaṃ dhāreyya, cakkhumanto rūpāni dakkhantīti; evamevaṃ bhotā kaccānena anekapariyāyena dhammo pakāsito. esāhaṃ, bho kaccāna, taṃ bhagavantaṃ saraṇaṃ gacchāmi, dhammañca, bhikkhusaṅghañca. upāsakaṃ maṃ bhavaṃ kaccāno dhāretu ajjatagge pāṇupetaṃ saraṇaṃ gataṃ. yathā ca bhavaṃ kaccāno makkarakate upāsakakulāni upasaṅkamati; evameva lohiccakulaṃ upasaṅkamatu. tattha ye māṇavakā vā māṇavikā vā bhavantaṃ kaccānaṃ abhivādessanti paccuṭṭhissanti āsanaṃ vā udakaṃ vā dassanti, tesaṃ taṃ bhavissati dīgharattaṃ hitāya sukhāyā”ti. navamaṃ.

10. verahaccānisuttaṃ

133. ekaṃ samayaṃ āyasmā udāyī kāmaṇḍāyaṃ viharati todeyyassa brāhmaṇassa ambavane. atha kho verahaccānigottāya brāhmaṇiyā antevāsī māṇavako yenāyasmā udāyī tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā āyasmatā udāyinā saddhiṃ sammodi. sammodanīyaṃ kathaṃ sāraṇīyaṃ vītisāretvā ekamantaṃ nisīdi. ekamantaṃ nisinnaṃ kho taṃ māṇavakaṃ āyasmā udāyī dhammiyā kathāya sandassesi samādapesi samuttejesi sampahaṃsesi. atha kho so māṇavako āyasmatā udāyinā dhammiyā kathāya sandassito samādapito samuttejito sampahaṃsito uṭṭhāyāsanā yena verahaccānigottā brāhmaṇī tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā verahaccānigottaṃ brāhmaṇiṃ etadavoca — “yagghe, bhoti, jāneyyāsi bhoti jāneyya (sī. pī. ka.), bhotī jāneyya (syā. kaṃ.)VAR ! samaṇo udāyī dhammaṃ deseti ādikalyāṇaṃ majjhekalyāṇaṃ pariyosānakalyāṇaṃ, sātthaṃ sabyañjanaṃ kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ pakāsetī”ti.

“tena hi tvaṃ, māṇavaka, mama vacanena samaṇaṃ udāyiṃ nimantehi svātanāya bhattenā”ti . “evaṃ bhotī”ti kho so māṇavako verahaccānigottāya brāhmaṇiyā paṭissutvā yenāyasmā udāyī tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā āyasmantaṃ udāyiṃ etadavoca — “adhivāsetu kira, bhavaṃ, udāyi, amhākaṃ ācariyabhariyāya verahaccānigottāya brāhmaṇiyā svātanāya bhattan”ti. adhivāsesi kho āyasmā udāyī tuṇhībhāvena. atha kho āyasmā udāyī tassā rattiyā accayena pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaramādāya yena verahaccānigottāya brāhmaṇiyā nivesanaṃ tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā paññatte āsane nisīdi. atha kho verahaccānigottā brāhmaṇī āyasmantaṃ udāyiṃ paṇītena khādanīyena bhojanīyena sahatthā santappesi sampavāresi. atha kho verahaccānigottā brāhmaṇī āyasmantaṃ udāyiṃ bhuttāviṃ onītapattapāṇiṃ pādukā ārohitvā ucce āsane nisīditvā sīsaṃ oguṇṭhitvā āyasmantaṃ udāyiṃ etadavoca — “bhaṇa, samaṇa, dhamman”ti. “bhavissati, bhagini, samayo”ti vatvā uṭṭhāyāsanā pakkami pakkāmi (syā. kaṃ. pī.)VAR .

dutiyampi kho so māṇavako yenāyasmā udāyī tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā āyasmatā udāyinā saddhiṃ sammodi. sammodanīyaṃ kathaṃ sāraṇīyaṃ vītisāretvā ekamantaṃ nisīdi. ekamantaṃ nisinnaṃ kho taṃ māṇavakaṃ āyasmā udāyī dhammiyā kathāya sandassesi samādapesi samuttejesi sampahaṃsesi. dutiyampi kho so māṇavako āyasmatā udāyinā dhammiyā kathāya sandassito samādapito samuttejito sampahaṃsito uṭṭhāyāsanā yena verahaccānigottā brāhmaṇī tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā verahaccānigottaṃ brāhmaṇiṃ etadavoca — “yagghe, bhoti, jāneyyāsi! samaṇo udāyī dhammaṃ deseti ādikalyāṇaṃ majjhekalyāṇaṃ pariyosānakalyāṇaṃ, sātthaṃ sabyañjanaṃ kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ pakāsetī”ti.

“evamevaṃ pana tvaṃ, māṇavaka, samaṇassa udāyissa vaṇṇaṃ bhāsasi. samaṇo panudāyī ‘bhaṇa, samaṇa, dhamman’ti vutto samāno ‘bhavissati, bhagini, samayo’ti vatvā uṭṭhāyāsanā pakkanto”ti. “tathā hi pana tvaṃ, bhoti, pādukā ārohitvā ucce āsane nisīditvā sīsaṃ oguṇṭhitvā etadavoca — ‘bhaṇa, samaṇa, dhamman’ti. dhammagaruno hi te bhavanto dhammagāravā”ti. “tena hi tvaṃ, māṇavaka, mama vacanena samaṇaṃ udāyiṃ nimantehi svātanāya bhattenā”ti. “evaṃ, bhotī”ti kho so māṇavako verahaccānigottāya brāhmaṇiyā paṭissutvā yenāyasmā udāyī tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā āyasmantaṃ udāyiṃ etadavoca — “adhivāsetu kira bhavaṃ udāyī amhākaṃ ācariyabhariyāya verahaccānigottāya brāhmaṇiyā svātanāya bhattan”ti. adhivāsesi kho āyasmā udāyī tuṇhībhāvena.

atha kho āyasmā udāyī tassā rattiyā accayena pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaramādāya yena verahaccānigottāya brāhmaṇiyā nivesanaṃ tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā paññatte āsane nisīdi. atha kho verahaccānigottā brāhmaṇī āyasmantaṃ udāyiṃ paṇītena khādanīyena bhojanīyena sahatthā santappesi sampavāresi. atha kho verahaccānigottā brāhmaṇī āyasmantaṃ udāyiṃ bhuttāviṃ onītapattapāṇiṃ pādukā orohitvā nīce āsane nisīditvā sīsaṃ vivaritvā āyasmantaṃ udāyiṃ etadavoca — “kismiṃ nu kho, bhante, sati arahanto sukhadukkhaṃ paññapenti, kismiṃ asati arahanto sukhadukkhaṃ na paññapentī”ti?

“cakkhusmiṃ kho, bhagini, sati arahanto sukhadukkhaṃ paññapenti, cakkhusmiṃ asati arahanto sukhadukkhaṃ na paññapenti ... pe ... jivhāya sati arahanto sukhadukkhaṃ paññapenti, jivhāya asati arahanto sukhadukkhaṃ na paññapenti ... pe .... manasmiṃ sati arahanto sukhadukkhaṃ paññapenti, manasmiṃ asati arahanto sukhadukkhaṃ na paññapentī”ti.

evaṃ vutte, verahaccānigottā brāhmaṇī āyasmantaṃ udāyiṃ etadavoca — “abhikkantaṃ, bhante; abhikkantaṃ, bhante! seyyathāpi, bhante, nikkujjitaṃ vā ukkujjeyya, paṭicchannaṃ vā vivareyya, mūḷhassa vā maggaṃ ācikkheyya, andhakāre vā telapajjotaṃ dhāreyya, cakkhumanto rūpāni dakkhantīti; evamevaṃ ayyena udāyinā anekapariyāyena dhammo pakāsito. esāhaṃ, ayya udāyi, taṃ bhagavantaṃ saraṇaṃ gacchāmi, dhammañca, bhikkhusaṅghañca. upāsikaṃ maṃ ayyo udāyī dhāretu ajjatagge pāṇupetaṃ saraṇaṃ gatan”ti. dasamaṃ.

gahapativaggo terasamo.

tassuddānaṃ —

vesālī vajji nāḷandā, bhāradvāja soṇo ca ghosito.

hāliddiko nakulapitā, lohicco verahaccānīti.

14. devadahavaggo

1. devadahasuttaṃ

134. ekaṃ samayaṃ bhagavā sakkesu viharati devadahaṃ nāma sakyānaṃ nigamo. tatra kho bhagavā bhikkhū āmantesi — “nāhaṃ, bhikkhave, sabbesaṃyeva bhikkhūnaṃ chasu phassāyatanesu appamādena karaṇīyanti vadāmi, na ca panāhaṃ, bhikkhave, sabbesaṃyeva bhikkhūnaṃ chasu phassāyatanesu nāppamādena karaṇīyanti vadāmi. ye te, bhikkhave, bhikkhū arahanto khīṇāsavā vusitavanto katakaraṇīyā ohitabhārā anuppattasadatthā parikkhīṇabhavasaṃyojanā sammadaññā vimuttā, tesāhaṃ, bhikkhave, bhikkhūnaṃ chasu phassāyatanesu nāppamādena karaṇīyanti vadāmi. taṃ kissa hetu? kataṃ tesaṃ appamādena, abhabbā te pamajjituṃ. ye ca kho te, bhikkhave, bhikkhū sekkhā VAR appattamānasā anuttaraṃ yogakkhemaṃ patthayamānā viharanti, tesāhaṃ, bhikkhave, bhikkhūnaṃ chasu phassāyatanesu appamādena karaṇīyanti vadāmi. taṃ kissa hetu? santi, bhikkhave, cakkhuviññeyyā rūpā manoramāpi, amanoramāpi. tyāssa phussa phussa cittaṃ na pariyādāya tiṭṭhanti. cetaso apariyādānā āraddhaṃ hoti vīriyaṃ asallīnaṃ, upaṭṭhitā sati asammuṭṭhā apammuṭṭhā (sī.), appamuṭṭhā (syā. kaṃ.)VAR, passaddho kāyo asāraddho, samāhitaṃ cittaṃ ekaggaṃ. imaṃ khvāhaṃ, bhikkhave, appamādaphalaṃ sampassamāno tesaṃ bhikkhūnaṃ chasu phassāyatanesu appamādena karaṇīyanti vadāmi ... pe ... santi, bhikkhave, manoviññeyyā dhammā manoramāpi amanoramāpi. tyāssa phussa phussa cittaṃ na pariyādāya tiṭṭhanti. cetaso apariyādānā āraddhaṃ hoti vīriyaṃ asallīnaṃ, upaṭṭhitā sati asammuṭṭhā, passaddho kāyo asāraddho, samāhitaṃ cittaṃ ekaggaṃ. imaṃ khvāhaṃ, bhikkhave, appamādaphalaṃ sampassamāno tesaṃ bhikkhūnaṃ chasu chassu (sī.)VAR phassāyatanesu appamādena karaṇīyanti vadāmī”ti. paṭhamaṃ.

2. khaṇasuttaṃ

135. “lābhā vo, bhikkhave, suladdhaṃ vo, bhikkhave, khaṇo vo paṭiladdho brahmacariyavāsāya. diṭṭhā mayā, bhikkhave, chaphassāyatanikā nāma nirayā. tattha yaṃ kiñci cakkhunā rūpaṃ passati aniṭṭharūpaṃyeva passati, no iṭṭharūpaṃ; akantarūpaṃyeva passati, no kantarūpaṃ; amanāparūpaṃyeva passati, no manāparūpaṃ. yaṃ kiñci sotena saddaṃ suṇāti ... pe ... yaṃ kiñci ghānena gandhaṃ ghāyati ... pe ... yaṃ kiñci jivhāya rasaṃ sāyati ... pe ... yaṃ kiñci kāyena phoṭṭhabbaṃ phusati ... pe ... yaṃ kiñci manasā dhammaṃ vijānāti aniṭṭharūpaṃyeva vijānāti, no iṭṭharūpaṃ; akantarūpaṃyeva vijānāti, no kantarūpaṃ; amanāparūpaṃyeva vijānāti, no manāparūpaṃ. lābhā vo, bhikkhave, suladdhaṃ vo, bhikkhave, khaṇo vo paṭiladdho brahmacariyavāsāya. diṭṭhā mayā, bhikkhave, chaphassāyatanikā nāma saggā. tattha yaṃ kiñci cakkhunā rūpaṃ passati iṭṭharūpaṃyeva passati, no aniṭṭharūpaṃ; kantarūpaṃyeva passati, no akantarūpaṃ; manāparūpaṃyeva passati, no amanāparūpaṃ ... pe ... yaṃ kiñci jivhāya rasaṃ sāyati ... pe ... yaṃ kiñci manasā dhammaṃ vijānāti iṭṭharūpaṃyeva vijānāti, no aniṭṭharūpaṃ; kantarūpaṃyeva vijānāti, no akantarūpaṃ; manāparūpaṃyeva vijānāti, no amanāparūpaṃ. lābhā vo, bhikkhave, suladdhaṃ vo, bhikkhave, khaṇo vo paṭiladdho brahmacariyavāsāyā”ti. dutiyaṃ.

3. paṭhamarūpārāmasuttaṃ

136. “rūpārāmā, bhikkhave, devamanussā rūparatā rūpasammuditā. rūpavipariṇāmavirāganirodhā dukkhā, bhikkhave, devamanussā viharanti. saddārāmā, bhikkhave, devamanussā saddaratā saddasammuditā. saddavipariṇāmavirāganirodhā dukkhā, bhikkhave, devamanussā viharanti. gandhārāmā... rasārāmā... phoṭṭhabbārāmā... dhammārāmā, bhikkhave, devamanussā dhammaratā dhammasammuditā. dhammavipariṇāmavirāganirodhā dukkhā, bhikkhave, devamanussā viharanti. tathāgato ca kho, bhikkhave, arahaṃ sammāsambuddho rūpānaṃ samudayañca atthaṅgamañca assādañca ādīnavaṃ ca nissaraṇañca yathābhūtaṃ viditvā na rūpārāmo na rūparato na rūpasammudito. rūpavipariṇāmavirāganirodhā sukho, bhikkhave, tathāgato viharati. saddānaṃ... gandhānaṃ... rasānaṃ... phoṭṭhabbānaṃ... dhammānaṃ samudayañca atthaṅgamañca assādañca ādīnavañca nissaraṇañca yathābhūtaṃ viditvā na dhammārāmo, na dhammarato, na dhammasammudito. dhammavipariṇāmavirāganirodhā sukho, bhikkhave, tathāgato viharati”. idamavoca bhagavā. idaṃ vatvāna sugato athāparaṃ etadavoca satthā —

“rūpā saddā rasā gandhā, phassā dhammā ca kevalā.

iṭṭhā kantā manāpā ca, yāvatatthīti vuccati.

“sadevakassa lokassa, ete vo sukhasammatā.

yattha cete nirujjhanti, taṃ tesaṃ dukkhasammataṃ.

“sukhaṃ VAR diṭṭhamariyebhi, sakkāyassa nirodhanaṃ.

paccanīkamidaṃ hoti, sabbalokena passataṃ.

“yaṃ pare sukhato āhu, tadariyā āhu dukkhato.

yaṃ pare dukkhato āhu, tadariyā sukhato vidū.

“passa dhammaṃ durājānaṃ, sammūḷhettha aviddasu.

nivutānaṃ tamo hoti, andhakāro apassataṃ.

“satañca vivaṭaṃ hoti, āloko passatāmi.

santike na vijānanti, maggā magā (sī.)VAR dhammassa akovidā.

“bhavarāgaparetebhi, bhavarāgānusārībhi bhavasotānusāribhi (syā. kaṃ. pī.), bhavasotānusārihi (sī.)VAR .

māradheyyānupannehi, nāyaṃ dhammo susambudho.

“ko nu aññatra mariyebhi, padaṃ sambuddhumarahati.

yaṃ padaṃ sammadaññāya, parinibbanti anāsavā”ti. tatiyaṃ.

4. dutiyarūpārāmasuttaṃ

137. “rūpārāmā, bhikkhave, devamanussā rūparatā rūpasammuditā. rūpavipariṇāmavirāganirodhā dukkhā, bhikkhave, devamanussā viharanti. saddārāmā... gandhārāmā... rasārāmā ... phoṭṭhabbārāmā... dhammārāmā, bhikkhave, devamanussā dhammaratā dhammasammuditā. dhammavipariṇāmavirāganirodhā dukkhā, bhikkhave, devamanussā viharanti. tathāgato ca, bhikkhave, arahaṃ sammāsambuddho rūpānaṃ samudayañca atthaṅgamañca assādañca ādīnavañca nissaraṇañca yathābhūtaṃ viditvā na rūpārāmo na rūparato na rūpasammudito. rūpavipariṇāmavirāganirodhā sukho, bhikkhave, tathāgato viharati. saddānaṃ... gandhānaṃ... rasānaṃ... phoṭṭhabbānaṃ... dhammānaṃ samudayañca atthaṅgamañca assādañca ādīnavañca nissaraṇañca yathābhūtaṃ viditvā na dhammārāmo na dhammarato na dhammasammudito. dhammavipariṇāmavirāganirodhā sukho, bhikkhave, tathāgato viharatī”ti. catutthaṃ.

5. paṭhamanatumhākaṃsuttaṃ

138. “yaṃ, bhikkhave, na tumhākaṃ taṃ pajahatha. taṃ vo pahīnaṃ hitāya sukhāya bhavissati. kiñca, bhikkhave, na tumhākaṃ? cakkhu, bhikkhave, na tumhākaṃ; taṃ pajahatha. taṃ vo pahīnaṃ hitāya sukhāya bhavissati ... pe ... jivhā na tumhākaṃ; taṃ pajahatha. sā vo pahīnā hitāya sukhāya bhavissati ... pe ... mano na tumhākaṃ; taṃ pajahatha. so vo pahīno hitāya sukhāya bhavissati. seyyathāpi, bhikkhave, yaṃ imasmiṃ jetavane tiṇakaṭṭhasākhāpalāsaṃ taṃ jano hareyya vā ḍaheyya vā yathāpaccayaṃ vā kareyya, api nu tumhākaṃ evamassa — ‘amhe jano harati vā ḍahati vā yathāpaccayaṃ vā karotī’”ti? “no hetaṃ, bhante”. “taṃ kissa hetu”? “na hi no etaṃ, bhante, attā vā attaniyaṃ vā”ti. “evameva kho, bhikkhave, cakkhu na tumhākaṃ; taṃ pajahatha. taṃ vo pahīnaṃ hitāya sukhāya bhavissati ... pe ... jivhā na tumhākaṃ; taṃ pajahatha. sā vo pahīnā hitāya sukhāya bhavissati ... pe ... mano na tumhākaṃ; taṃ pajahatha. so vo pahīno hitāya sukhāya bhavissatī”ti. pañcamaṃ.

6. dutiyanatumhākaṃsuttaṃ

139. “yaṃ, bhikkhave, na tumhākaṃ, taṃ pajahatha. taṃ vo pahīnaṃ hitāya sukhāya bhavissati . kiñca, bhikkhave, na tumhākaṃ? rūpā, bhikkhave, na tumhākaṃ; te pajahatha. te vo pahīnā hitāya sukhāya bhavissanti. saddā... gandhā... rasā... phoṭṭhabbā... dhammā na tumhākaṃ; te pajahatha. te vo pahīnā hitāya sukhāya bhavissanti. seyyathāpi, bhikkhave, yaṃ imasmiṃ jetavane ... pe ... evameva kho, bhikkhave, rūpā na tumhākaṃ; te pajahatha. te vo pahīnā hitāya sukhāya bhavissantī”ti. chaṭṭhaṃ.

7. ajjhattāniccahetusuttaṃ

140. “cakkhuṃ, bhikkhave, aniccaṃ. yopi hetu, yopi paccayo cakkhussa uppādāya, sopi anicco. aniccasambhūtaṃ, bhikkhave, cakkhu kuto niccaṃ bhavissati ... pe ... jivhā aniccā. yopi hetu, yopi paccayo jivhāya uppādāya sopi anicco. aniccasambhūtā, bhikkhave, jivhā kuto niccā bhavissati ... pe ... mano anicco. yopi, bhikkhave, hetu yopi paccayo manassa uppādāya, sopi anicco. aniccasambhūto, bhikkhave, mano kuto nicco bhavissati! evaṃ passaṃ, bhikkhave, sutavā ariyasāvako cakkhusmimpi nibbindati ... pe ... jivhāyapi nibbindati ... pe ... nibbindaṃ virajjati; virāgā vimuccati; vimuttasmiṃ vimuttamiti ñāṇaṃ hoti. ‘khīṇā jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ, nāparaṃ itthattāyā’ti pajānātī”ti. sattamaṃ.

8. ajjhattadukkhahetusuttaṃ

141. “cakkhuṃ, bhikkhave, dukkhaṃ. yopi hetu yopi paccayo cakkhussa uppādāya, sopi dukkho. dukkhasambhūtaṃ, bhikkhave, cakkhu kuto sukhaṃ bhavissati ... pe ... jivhā dukkhā. yopi hetu, yopi paccayo jivhāya uppādāya, sopi dukkho. dukkhasambhūtā, bhikkhave, jivhā kuto sukhā bhavissati ... pe ... mano dukkho. yopi hetu yopi paccayo manassa uppādāya, sopi dukkho. dukkhasambhūto, bhikkhave, mano kuto sukho bhavissati! evaṃ passaṃ ... pe ... ‘khīṇā jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ, nāparaṃ itthattāyā’ti pajānātī”ti. aṭṭhamaṃ.

9. ajjhattānattahetusuttaṃ

142. “cakkhuṃ, bhikkhave, anattā. yopi hetu, yopi paccayo cakkhussa uppādāya, sopi anattā. anattasambhūtaṃ, bhikkhave, cakkhu kuto attā bhavissati ... pe ... jivhā anattā. yopi hetu yopi paccayo jivhāya uppādāya, sopi anattā. anattasambhūtā, bhikkhave, jivhā kuto attā bhavissati ... pe ... mano anattā. yopi hetu yopi paccayo manassa uppādāya, sopi anattā. anattasambhūto, bhikkhave, mano kuto attā bhavissati! evaṃ passaṃ ... pe ... ‘khīṇā jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ, nāparaṃ itthattāyā’ti pajānātī”ti. navamaṃ.

10. bāhirāniccahetusuttaṃ

143. “rūpā, bhikkhave, aniccā. yopi hetu, yopi paccayo rūpānaṃ uppādāya, sopi anicco. aniccasambhūtā, bhikkhave, rūpā kuto niccā bhavissanti! saddā... gandhā... rasā... phoṭṭhabbā... dhammā aniccā. yopi hetu, yopi paccayo dhammānaṃ uppādāya, sopi anicco. aniccasambhūtā, bhikkhave, dhammā kuto niccā bhavissanti! evaṃ passaṃ ... pe ... ‘khīṇā jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ, nāparaṃ itthattāyā’ti pajānātī”ti. dasamaṃ.

11. bāhiradukkhahetusuttaṃ

144. “rūpā, bhikkhave, dukkhā. yopi hetu, yopi paccayo rūpānaṃ uppādāya, sopi dukkho. dukkhasambhūtā, bhikkhave, rūpā kuto sukhā bhavissanti! saddā... gandhā... rasā... phoṭṭhabbā... dhammā dukkhā. yopi hetu, yopi paccayo dhammānaṃ uppādāya, sopi dukkho. dukkhasambhūtā, bhikkhave, dhammā kuto sukhā bhavissanti! evaṃ passaṃ ... pe ... ‘khīṇā jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ, nāparaṃ itthattāyā’ti pajānātī”ti. ekādasamaṃ.

12. bāhirānattahetusuttaṃ

145. “rūpā, bhikkhave, anattā. yopi hetu, yopi paccayo rūpānaṃ uppādāya, sopi anattā. anattasambhūtā, bhikkhave, rūpā kuto attā bhavissanti! saddā... gandhā... rasā... phoṭṭhabbā... dhammā anattā. yopi hetu, yopi paccayo dhammānaṃ uppādāya, sopi anattā. anattasambhūtā, bhikkhave, dhammā kuto attā bhavissanti! evaṃ passaṃ, bhikkhave, sutavā ariyasāvako rūpesupi nibbindati, saddesupi... gandhesupi... rasesupi... phoṭṭhabbesupi... dhammesupi nibbindati. nibbindaṃ virajjati; virāgā vimuccati; vimuttasmiṃ vimuttamiti ñāṇaṃ hoti. ‘khīṇā jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ, nāparaṃ itthattāyā’ti pajānātī”ti. dvādasamaṃ.

devadahavaggo cuddasamo.

tassuddānaṃ —

devadaho khaṇo rūpā, dve natumhākameva ca.

hetunāpi tayo vuttā, duve ajjhattabāhirāti.

15. navapurāṇavaggo

1. kammanirodhasuttaṃ

146. “navapurāṇāni, bhikkhave, kammāni desessāmi kammanirodhaṃ kammanirodhagāminiñca paṭipadaṃ. taṃ suṇātha, sādhukaṃ manasi karotha; bhāsissāmīti. katamañca, bhikkhave, purāṇakammaṃ? cakkhu, bhikkhave, purāṇakammaṃ abhisaṅkhataṃ abhisañcetayitaṃ vedaniyaṃ daṭṭhabbaṃ ... pe ... jivhā purāṇakammā abhisaṅkhatā abhisañcetayitā vedaniyā daṭṭhabbā ... pe ... mano purāṇakammo abhisaṅkhato abhisañcetayito vedaniyo daṭṭhabbo. idaṃ vuccati, bhikkhave, purāṇakammaṃ. katamañca, bhikkhave, navakammaṃ? yaṃ kho, bhikkhave, etarahi kammaṃ karoti kāyena vācāya manasā, idaṃ vuccati, bhikkhave, navakammaṃ. katamo ca, bhikkhave, kammanirodho? yo kho, bhikkhave, kāyakammavacīkammamanokammassa nirodhā vimuttiṃ phusati, ayaṃ vuccati, bhikkhave, kammanirodho. katamā ca, bhikkhave, kammanirodhagāminī paṭipadā? ayameva ariyo aṭṭhaṅgiko maggo, seyyathidaṃ — sammādiṭṭhi, sammāsaṅkappo, sammāvācā, sammākammanto, sammāājīvo, sammāvāyāmo, sammāsati, sammāsamādhi — ayaṃ vuccati, bhikkhave, kammanirodhagāminī paṭipadā. iti kho, bhikkhave, desitaṃ mayā purāṇakammaṃ, desitaṃ navakammaṃ, desito kammanirodho, desitā kammanirodhagāminī paṭipadā. yaṃ kho, bhikkhave, satthārā karaṇīyaṃ sāvakānaṃ hitesinā anukampakena anukampaṃ upādāya, kataṃ vo taṃ mayā. etāni, bhikkhave, rukkhamūlāni, etāni suññāgārāni. jhāyatha, bhikkhave, mā pamādattha; mā pacchāvippaṭisārino ahuvattha. ayaṃ vo amhākaṃ anusāsanī”ti. paṭhamaṃ.

2. aniccanibbānasappāyasuttaṃ

147. “nibbānasappāyaṃ vo, bhikkhave, paṭipadaṃ desessāmi. taṃ suṇātha ... pe ... katamā ca sā, bhikkhave, nibbānasappāyā paṭipadā? idha, bhikkhave, bhikkhu cakkhuṃ aniccanti passati, rūpā aniccāti passati, cakkhuviññāṇaṃ aniccanti passati, cakkhusamphasso aniccoti passati. yampidaṃ cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi aniccanti passati ... pe ... jivhā aniccāti passati, rasā aniccāti passati, jivhāviññāṇaṃ aniccanti passati, jivhāsamphasso aniccoti passati, yampidaṃ jivhāsamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi aniccanti passati ... pe ... mano aniccoti passati, dhammā aniccāti passati, manoviññāṇaṃ aniccanti passati, manosamphasso aniccoti passati, yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi aniccanti passati. ayaṃ kho sā, bhikkhave, nibbānasappāyā paṭipadā”ti. dutiyaṃ.

3. dukkhanibbānasappāyasuttaṃ

148. “nibbānasappāyaṃ vo, bhikkhave, paṭipadaṃ desessāmi. taṃ suṇātha ... pe ... katamā ca sā, bhikkhave, nibbānasappāyā paṭipadā? idha, bhikkhave, cakkhuṃ dukkhanti passati, rūpā dukkhāti passati, cakkhuviññāṇaṃ dukkhanti passati, cakkhusamphasso dukkhoti passati, yampidaṃ cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi dukkhanti passati ... pe ... jivhā dukkhāti passati ... pe ... mano dukkhoti passati, dhammā dukkhāti passati, manoviññāṇaṃ dukkhanti passati, manosamphasso dukkhoti passati, yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi dukkhanti passati. ayaṃ kho sā, bhikkhave, nibbānasappāyā paṭipadā”ti. tatiyaṃ.

4. anattanibbānasappāyasuttaṃ

149. “nibbānasappāyaṃ vo, bhikkhave, paṭipadaṃ desessāmi. taṃ suṇātha ... pe ... katamā ca sā, bhikkhave, nibbānasappāyā paṭipadā? idha, bhikkhave, bhikkhu cakkhuṃ anattāti passati, rūpā anattāti passati, cakkhuviññāṇaṃ anattāti passati, cakkhusamphasso anattāti passati, yampidaṃ cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi anattāti passati ... pe ... mano anattāti passati, dhammā anattāti passati, manoviññāṇaṃ anattāti passati, manosamphasso anattāti passati, yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi anattāti passati. ayaṃ kho sā, bhikkhave, nibbānasappāyā paṭipadā”ti. catutthaṃ.

5. nibbānasappāyapaṭipadāsuttaṃ

150. “nibbānasappāyaṃ vo, bhikkhave, paṭipadaṃ desessāmi. taṃ suṇātha ... pe ... katamā ca sā, bhikkhave, nibbānasappāyā paṭipadā? taṃ kiṃ maññatha, bhikkhave, cakkhu niccaṃ vā aniccaṃ vā”ti?

“aniccaṃ, bhante”.

“yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vā taṃ sukhaṃ vā”ti?

“dukkhaṃ, bhante”.

“yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vipariṇāmadhammaṃ, kallaṃ nu taṃ samanupassituṃ — ‘etaṃ mama, esohamasmi, eso me attā’”ti?

“no hetaṃ, bhante”.

“rūpā niccā vā aniccā vā”ti?

“aniccā, bhante” ... pe ....

“cakkhuviññāṇaṃ... cakkhusamphasso ... pe ... yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi niccaṃ vā aniccaṃ vā”ti?

“aniccaṃ, bhante”.

“yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vā taṃ sukhaṃ vā”ti?

“dukkhaṃ, bhante”.

“yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vipariṇāmadhammaṃ, kallaṃ nu taṃ samanupassituṃ — ‘etaṃ mama, esohamasmi, eso me attā’”ti?

“no hetaṃ, bhante”.

“evaṃ passaṃ, bhikkhave, sutavā ariyasāvako cakkhusmimpi nibbindati, rūpesupi nibbindati, cakkhuviññāṇepi nibbindati, cakkhusamphassepi nibbindati ... pe ... yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tasmimpi nibbindati . nibbindaṃ virajjati; virāgā vimuccati ... pe ... nāparaṃ itthattāyāti pajānāti. ayaṃ kho sā, bhikkhave, nibbānasappāyā paṭipadā”ti . pañcamaṃ.

6. antevāsikasuttaṃ

151. “anantevāsikamidaṃ, bhikkhave, brahmacariyaṃ vussati anācariyakaṃ. santevāsiko, bhikkhave, bhikkhu sācariyako dukkhaṃ na phāsu phāsuṃ (sī. pī.)VAR viharati. anantevāsiko, bhikkhave, bhikkhu anācariyako sukhaṃ phāsu viharati. kathañca, bhikkhu, santevāsiko sācariyako dukkhaṃ na phāsu viharati? idha, bhikkhave, bhikkhuno cakkhunā rūpaṃ disvā uppajjanti pāpakā akusalā dhammā sarasaṅkappā saṃyojaniyā. tyāssa anto vasanti, antassa vasanti pāpakā akusalā dhammāti. tasmā santevāsikoti vuccati. te naṃ samudācaranti, samudācaranti naṃ pāpakā akusalā dhammāti. tasmā sācariyakoti vuccati ... pe ....

“puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhuno jivhāya rasaṃ sāyitvā uppajjanti pāpakā akusalā dhammā sarasaṅkappā saṃyojaniyā. tyāssa anto vasanti, antassa vasanti pāpakā akusalā dhammāti. tasmā santevāsikoti vuccati. te naṃ samudācaranti, samudācaranti naṃ pāpakā akusalā dhammāti. tasmā sācariyakoti vuccati ... pe ....

“puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhuno manasā dhammaṃ viññāya uppajjanti pāpakā akusalā dhammā sarasaṅkappā saṃyojaniyā. tyāssa anto vasanti, antassa vasanti pāpakā akusalā dhammāti. tasmā santevāsikoti vuccati. te naṃ samudācaranti, samudācaranti naṃ pāpakā akusalā dhammāti. tasmā sācariyakoti vuccati. evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu santevāsiko sācariyako dukkhaṃ, na phāsu viharati.

“kathañca, bhikkhave, bhikkhu anantevāsiko anācariyako sukhaṃ phāsu viharati? idha, bhikkhave, bhikkhuno cakkhunā rūpaṃ disvā na uppajjanti pāpakā akusalā dhammā sarasaṅkappā saṃyojaniyā. tyāssa na anto vasanti, nāssa anto vasanti pāpakā akusalā dhammāti . tasmā anantevāsikoti vuccati. te naṃ na samudācaranti, na samudācaranti naṃ pāpakā akusalā dhammāti. tasmā anācariyakoti vuccati ... pe ....

“puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhuno jivhāya rasaṃ sāyitvā na uppajjanti pāpakā akusalā dhammā sarasaṅkappā saṃyojaniyā. tyāssa na anto vasanti, nāssa anto vasanti pāpakā akusalā dhammāti. tasmā anantevāsikoti vuccati. te naṃ na samudācaranti, na samudācaranti naṃ pāpakā akusalā dhammāti. tasmā anācariyakoti vuccati ... pe ....

“puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhuno manasā dhammaṃ viññāya na uppajjanti pāpakā akusalā dhammā sarasaṅkappā saṃyojaniyā. tyāssa na anto vasanti, nāssa anto vasanti pāpakā akusalā dhammāti. tasmā anantevāsikoti vuccati. te naṃ na samudācaranti, na samudācaranti naṃ pāpakā akusalā dhammāti. tasmā anācariyakoti vuccati. evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu anantevāsiko anācariyako sukhaṃ phāsu viharati. anantevāsikamidaṃ, bhikkhave, brahmacariyaṃ vussati . anācariyakaṃ santevāsiko, bhikkhave, bhikkhu sācariyako dukkhaṃ, na phāsu viharati. anantevāsiko, bhikkhave, bhikkhu anācariyako sukhaṃ phāsu viharatī”ti. chaṭṭhaṃ.

7. kimatthiyabrahmacariyasuttaṃ

152. “sace vo, bhikkhave, aññatitthiyā paribbājakā evaṃ puccheyyuṃ — ‘kimatthiyaṃ, āvuso, samaṇe gotame brahmacariyaṃ vussatī’ti? evaṃ puṭṭhā tumhe, bhikkhave, tesaṃ aññatitthiyānaṃ paribbājakānaṃ evaṃ byākareyyātha — ‘dukkhassa kho, āvuso, pariññāya bhagavati brahmacariyaṃ vussatī’ti. sace pana vo, bhikkhave, aññatitthiyā paribbājakā evaṃ puccheyyuṃ — ‘katamaṃ panāvuso, dukkhaṃ, yassa pariññāya samaṇe gotame brahmacariyaṃ vussatī’ti? evaṃ puṭṭhā tumhe, bhikkhave, tesaṃ aññatitthiyānaṃ paribbājakānaṃ evaṃ byākareyyātha --

“cakkhu kho, āvuso, dukkhaṃ; tassa pariññāya bhagavati brahmacariyaṃ vussati. rūpā dukkhā; tesaṃ pariññāya bhagavati brahmacariyaṃ vussati. cakkhuviññāṇaṃ dukkhaṃ; tassa pariññāya bhagavati brahmacariyaṃ vussati. cakkhusamphasso dukkho; tassa pariññāya bhagavati brahmacariyaṃ vussati. yampidaṃ cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi dukkhaṃ; tassa pariññāya bhagavati brahmacariyaṃ vussati ... pe ... jivhā dukkhā... mano dukkho; tassa pariññāya bhagavati brahmacariyaṃ vussati ... pe ... yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi dukkhaṃ; tassa pariññāya bhagavati brahmacariyaṃ vussati. idaṃ kho, āvuso, dukkhaṃ; yassa pariññāya bhagavati brahmacariyaṃ vussatī’ti. evaṃ puṭṭhā tumhe, bhikkhave, tesaṃ aññatitthiyānaṃ paribbājakānaṃ evaṃ byākareyyāthā”ti. sattamaṃ.

8. atthinukhopariyāyasuttaṃ

153. “atthi nu kho, bhikkhave, pariyāyo yaṃ pariyāyaṃ āgamma bhikkhu aññatreva saddhāya, aññatra ruciyā, aññatra anussavā, aññatra ākāraparivitakkā, aññatra diṭṭhinijjhānakkhantiyā aññaṃ byākareyya — ‘khīṇā jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ, nāparaṃ itthattāyā’ti pajānāmī”ti pajānātīti (syā. kaṃ. pī. ka.)VAR ? “bhagavaṃmūlakā no, bhante, dhammā, bhagavaṃnettikā bhagavaṃpaṭisaraṇā. sādhu vata, bhante, bhagavantaṃyeva paṭibhātu etassa bhāsitassa attho. bhagavato sutvā bhikkhū dhāressantī”ti. “tena hi, bhikkhave, suṇātha, sādhukaṃ manasi karotha; bhāsissāmī”ti. “evaṃ, bhante”ti kho te bhikkhū bhagavato paccassosuṃ. bhagavā etadavoca — “atthi, bhikkhave, pariyāyo yaṃ pariyāyaṃ āgamma bhikkhu aññatreva saddhāya, aññatra ruciyā, aññatra anussavā, aññatra ākāraparivitakkā, aññatra diṭṭhinijjhānakkhantiyā aññaṃ byākareyya — ‘khīṇā jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ, nāparaṃ itthattāyā’ti pajānāmī”ti.

“katamo ca, bhikkhave, pariyāyo, yaṃ pariyāyaṃ āgamma bhikkhu aññatreva saddhāya ... pe ... aññatra diṭṭhinijjhānakkhantiyā aññaṃ byākaroti — ‘khīṇā jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ, nāparaṃ itthattāyāti pajānāmī’ti? idha, bhikkhave, bhikkhu cakkhunā rūpaṃ disvā santaṃ vā ajjhattaṃ rāgadosamohaṃ, atthi me ajjhattaṃ rāgadosamohoti pajānāti; asantaṃ vā ajjhattaṃ rāgadosamohaṃ, natthi me ajjhattaṃ rāgadosamohoti pajānāti. yaṃ taṃ, bhikkhave, bhikkhu cakkhunā rūpaṃ disvā santaṃ vā ajjhattaṃ rāgadosamohaṃ, atthi me ajjhattaṃ rāgadosamohoti pajānāti; asantaṃ vā ajjhattaṃ rāgadosamohaṃ, natthi me ajjhattaṃ rāgadosamohoti pajānāti. api nume, bhikkhave, dhammā saddhāya vā veditabbā, ruciyā vā veditabbā, anussavena vā veditabbā, ākāraparivitakkena vā veditabbā, diṭṭhinijjhānakkhantiyā vā veditabbā”ti? “no hetaṃ, bhante”. “nanume, bhikkhave, dhammā paññāya disvā veditabbā”ti? “evaṃ, bhante”. “ayaṃ kho, bhikkhave, pariyāyo yaṃ pariyāyaṃ āgamma bhikkhu aññatreva saddhāya, aññatra ruciyā, aññatra anussavā, aññatra ākāraparivitakkā, aññatra diṭṭhinijjhānakkhantiyā aññaṃ byākaroti — ‘khīṇā jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ, nāparaṃ itthattāyā’ti pajānāmī”ti ... pe ....

“puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhu jivhāya rasaṃ sāyitvā santaṃ vā ajjhattaṃ ... pe ... rāgadosamohoti pajānāti; asantaṃ vā ajjhattaṃ rāgadosamohaṃ, natthi me ajjhattaṃ rāgadosamohoti pajānāti . yaṃ taṃ, bhikkhave, jivhāya rasaṃ sāyitvā santaṃ vā ajjhattaṃ rāgadosamohaṃ, atthi me ajjhattaṃ rāgadosamohoti pajānāti; asantaṃ vā ajjhattaṃ rāgadosamohaṃ, natthi me ajjhattaṃ rāgadosamohoti pajānāti; api nume, bhikkhave, dhammā saddhāya vā veditabbā, ruciyā vā veditabbā, anussavena vā veditabbā, ākāraparivitakkena vā veditabbā, diṭṭhinijjhānakkhantiyā vā veditabbā”ti? “no hetaṃ, bhante”. “nanume, bhikkhave, dhammā paññāya disvā veditabbā”ti? “evaṃ, bhante”. “ayampi kho, bhikkhave, pariyāyo yaṃ pariyāyaṃ āgamma bhikkhu aññatreva saddhāya, aññatra ruciyā, aññatra anussavā, aññatra ākāraparivitakkā, aññatra diṭṭhinijjhānakkhantiyā aññaṃ byākaroti — ‘khīṇā jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ, nāparaṃ itthattāyā’ti pajānāmī”ti pajānātīti (syā. kaṃ. pī. ka.)VAR ... pe ....

“puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhu manasā dhammaṃ viññāya santaṃ vā ajjhattaṃ rāgadosamohaṃ, atthi me ajjhattaṃ rāgadosamohoti pajānāti; asantaṃ vā ajjhattaṃ rāgadosamohaṃ, natthi me ajjhattaṃ rāgadosamohoti pajānāti. yaṃ taṃ, bhikkhave, bhikkhu manasā dhammaṃ viññāya santaṃ vā ajjhattaṃ rāgadosamohaṃ, atthi me ajjhattaṃ rāgadosamohoti pajānāti; asantaṃ vā ajjhattaṃ rāgadosamohaṃ, natthi me ajjhattaṃ rāgadosamohoti pajānāti; api nume, bhikkhave, dhammā saddhāya vā veditabbā, ruciyā vā veditabbā, anussavena vā veditabbā, ākāraparivitakkena vā veditabbā, diṭṭhinijjhānakkhantiyā vā veditabbā”ti? “no hetaṃ, bhante”. “nanume, bhikkhave, dhammā paññāya disvā veditabbā”ti? “evaṃ, bhante”. “ayampi kho, bhikkhave, pariyāyo yaṃ pariyāyaṃ āgamma bhikkhu aññatreva saddhāya, aññatra ruciyā, aññatra anussavā, aññatra ākāraparivitakkā, aññatra diṭṭhinijjhānakkhantiyā aññaṃ byākaroti — ‘khīṇā jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ, nāparaṃ itthattāyā’ti pajānāmī”ti. aṭṭhamaṃ.

9. indriyasampannasuttaṃ

154. atha kho aññataro bhikkhu yena bhagavā tenupasaṅkami ... pe ... ekamantaṃ nisinno kho so bhikkhu bhagavantaṃ etadavoca — “‘indriyasampanno, indriyasampanno’ti, bhante, vuccati. kittāvatā nu kho, bhante, indriyasampanno hotī”ti?

“cakkhundriye ce, bhikkhu, udayabbayānupassī viharanto cakkhundriye nibbindati ... pe ... jivhindriye ce, bhikkhu, udayabbayānupassī viharanto jivhindriye nibbindati ... pe ... manindriye ce, bhikkhu, udayabbayānupassī viharanto manindriye nibbindati. nibbindaṃ virajjati ... pe ... vimuttasmiṃ vimuttamiti ñāṇaṃ hoti. ‘khīṇā jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ, nāparaṃ itthattāyā’ti pajānāti. ettāvatā kho, bhikkhu, indriyasampanno hotī”ti. navamaṃ.

10. dhammakathikapucchasuttaṃ

155. atha kho aññataro bhikkhu yena bhagavā tenupasaṅkami ... pe ... ekamantaṃ nisinno kho so bhikkhu bhagavantaṃ etadavoca — “‘dhammakathiko, dhammakathiko’ti, bhante, vuccati. kittāvatā nu kho, bhante, dhammakathiko hotī”ti?

“cakkhussa ce, bhikkhu nibbidāya virāgāya nirodhāya dhammaṃ deseti, ‘dhammakathiko bhikkhū’ti alaṃvacanāya. cakkhussa ce, bhikkhu, nibbidāya virāgāya nirodhāya paṭipanno hoti, ‘dhammānudhammappaṭipanno bhikkhū’ti alaṃvacanāya. cakkhussa ce, bhikkhu, nibbidā virāgā nirodhā anupādāvimutto hoti, ‘diṭṭhadhammanibbānappatto bhikkhū’ti alaṃvacanāya ... pe ... jivhāya ce, bhikkhu, nibbidāya virāgāya nirodhāya dhammaṃ deseti, ‘dhammakathiko bhikkhū’ti alaṃvacanāya ... pe ... manassa ce, bhikkhu, nibbidāya virāgāya nirodhāya dhammaṃ deseti, ‘dhammakathiko bhikkhū’ti alaṃvacanāya. manassa ce, bhikkhu, nibbidāya virāgāya nirodhāya paṭipanno hoti, ‘dhammānudhammappaṭipanno bhikkhū’ti alaṃvacanāya. manassa ce, bhikkhu, nibbidā virāgā nirodhā anupādāvimutto hoti, ‘diṭṭhadhammanibbānappatto bhikkhū’ti alaṃvacanāyā”ti. dasamaṃ.

navapurāṇavaggo pañcadasamo.

tassuddānaṃ —

kammaṃ cattāri sappāyā, anantevāsi kimatthiyā.

atthi nu kho pariyāyo, indriyakathikena cāti.

saḷāyatanavagge tatiyapaṇṇāsako samatto.

tassa vagguddānaṃ —

yogakkhemi ca loko ca, gahapati devadahena ca.

navapurāṇena paṇṇāso, tatiyo tena vuccatīti.

16. nandikkhayavaggo

1. ajjhattanandikkhayasuttaṃ

156. “aniccaṃyeva, bhikkhave, bhikkhu cakkhuṃ aniccanti passati, sāssa VAR hoti sammādiṭṭhi . sammā passaṃ nibbindati. nandikkhayā rāgakkhayo; rāgakkhayā nandikkhayo. nandirāgakkhayā cittaṃ suvimuttanti vuccati ... pe ... aniccaṃyeva, bhikkhave, bhikkhu jivhaṃ aniccanti passati, sāssa hoti sammādiṭṭhi. sammā passaṃ nibbindati. nandikkhayā rāgakkhayo; rāgakkhayā ... pe ... cittaṃ suvimuttanti vuccati ... pe ... aniccaṃyeva, bhikkhave, bhikkhu manaṃ aniccanti passati, sāssa hoti sammādiṭṭhi. sammā passaṃ nibbindati. nandikkhayā rāgakkhayo; rāgakkhayā nandikkhayo. nandirāgakkhayā cittaṃ suvimuttanti vuccatī”ti. paṭhamaṃ.

2. bāhiranandikkhayasuttaṃ

157. “anicceyeva, bhikkhave, bhikkhu rūpe aniccāti passati, sāssa hoti sammādiṭṭhi. sammā passaṃ nibbindati. nandikkhayā rāgakkhayo; rāgakkhayā nandikkhayo . nandirāgakkhayā cittaṃ suvimuttanti vuccati. anicceyeva, bhikkhave, bhikkhu sadde... gandhe... rase... phoṭṭhabbe... dhamme aniccāti passati, sāssa hoti sammādiṭṭhi. sammā passaṃ nibbindati. nandikkhayā rāgakkhayo; rāgakkhayā nandikkhayo. nandirāgakkhayā cittaṃ suvimuttanti vuccatī”ti. dutiyaṃ.

3. ajjhattāniccanandikkhayasuttaṃ

158. “cakkhuṃ, bhikkhave, yoniso manasi karotha; cakkhāniccatañca yathābhūtaṃ samanupassatha. cakkhuṃ, bhikkhave, bhikkhu yoniso manasikaronto, cakkhāniccatañca yathābhūtaṃ samanupassanto cakkhusmimpi nibbindati. nandikkhayā rāgakkhayo; rāgakkhayā nandikkhayo. nandirāgakkhayā cittaṃ suvimuttanti vuccati. sotaṃ, bhikkhave, yoniso manasi karotha... ghānaṃ... jivhaṃ, bhikkhave, yoniso manasi karotha; jivhāniccatañca yathābhūtaṃ samanupassatha. jivhaṃ, bhikkhave, bhikkhu yoniso manasikaronto, jivhāniccatañca yathābhūtaṃ samanupassanto jivhāyapi nibbindati. nandikkhayā rāgakkhayo; rāgakkhayā nandikkhayo. nandirāgakkhayā cittaṃ suvimuttanti vuccati. kāyaṃ... manaṃ, bhikkhave, yoniso manasi karotha; manāniccatañca yathābhūtaṃ samanupassatha. manaṃ, bhikkhave, bhikkhu yoniso manasikaronto, manāniccatañca yathābhūtaṃ samanupassanto manasmimpi nibbindati. nandikkhayā rāgakkhayo; rāgakkhayā nandikkhayo. nandirāgakkhayā cittaṃ suvimuttanti vuccatī”ti. tatiyaṃ.

4. bāhirāniccanandikkhayasuttaṃ

159. “rūpe, bhikkhave, yoniso manasi karotha; rūpāniccatañca yathābhūtaṃ samanupassatha. rūpe, bhikkhave, bhikkhu yoniso manasikaronto, rūpāniccatañca yathābhūtaṃ samanupassanto rūpesupi nibbindati. nandikkhayā rāgakkhayo; rāgakkhayā nandikkhayo. nandirāgakkhayā cittaṃ suvimuttanti vuccati. sadde... gandhe... rase... phoṭṭhabbe... dhamme, bhikkhave, yoniso manasi karotha; dhammāniccatañca yathābhūtaṃ samanupassatha. dhamme, bhikkhave, bhikkhu yoniso manasikaronto, dhammāniccatañca yathābhūtaṃ samanupassanto dhammesupi nibbindati. nandikkhayā rāgakkhayo; rāgakkhayā nandikkhayo . nandirāgakkhayā cittaṃ suvimuttanti vuccatī”ti. catutthaṃ.

5. jīvakambavanasamādhisuttaṃ

160. ekaṃ samayaṃ bhagavā rājagahe viharati jīvakambavane. tatra kho bhagavā bhikkhū āmantesi — “bhikkhavo”ti ... pe ... “samādhiṃ, bhikkhave, bhāvetha. samāhitassa, bhikkhave, bhikkhuno yathābhūtaṃ okkhāyati. kiñca yathābhūtaṃ okkhāyati? cakkhuṃ aniccanti yathābhūtaṃ okkhāyati, rūpā aniccāti yathābhūtaṃ okkhāyati, cakkhuviññāṇaṃ aniccanti yathābhūtaṃ okkhāyati, cakkhusamphasso aniccoti yathābhūtaṃ okkhāyati, yampidaṃ cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi aniccanti yathābhūtaṃ okkhāyati ... pe ... jivhā aniccāti yathābhūtaṃ okkhāyati ... pe ... mano aniccoti yathābhūtaṃ okkhāyati, dhammā aniccāti yathābhūtaṃ okkhāyati ... pe ... yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi aniccanti yathābhūtaṃ okkhāyati. samādhiṃ, bhikkhave, bhāvetha. samāhitassa, bhikkhave, bhikkhuno yathābhūtaṃ okkhāyatī”ti. pañcamaṃ.

6. jīvakambavanapaṭisallānasuttaṃ

161. ekaṃ samayaṃ bhagavā rājagahe viharati jīvakambavane. tatra kho bhagavā bhikkhū āmantesi ... pe ... “paṭisallāne, bhikkhave, yogamāpajjatha. paṭisallīnassa, bhikkhave, bhikkhuno yathābhūtaṃ okkhāyati. kiñca yathābhūtaṃ okkhāyati? cakkhuṃ aniccanti yathābhūtaṃ okkhāyati, rūpā aniccāti yathābhūtaṃ okkhāyati, cakkhuviññāṇaṃ aniccanti yathābhūtaṃ okkhāyati, cakkhusamphasso aniccoti yathābhūtaṃ okkhāyati, yampidaṃ cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi aniccanti yathābhūtaṃ okkhāyati ... pe ... mano aniccoti yathābhūtaṃ okkhāyati, dhammā... manoviññāṇaṃ... manosamphasso... yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi aniccanti yathābhūtaṃ okkhāyati. paṭisallāne bhikkhave, yogamāpajjatha. paṭisallīnassa, bhikkhave, bhikkhuno yathābhūtaṃ okkhāyatī”ti. chaṭṭhaṃ.

7. koṭṭhikāniccasuttaṃ

162. atha kho āyasmā mahākoṭṭhiko yena bhagavā tenupasaṅkami ... pe ... ekamantaṃ nisinno kho āyasmā koṭṭhiko bhagavantaṃ etadavoca — “sādhu me, bhante, bhagavā saṃkhittena dhammaṃ desetu, yamahaṃ bhagavato dhammaṃ sutvā eko vūpakaṭṭho appamatto ātāpī pahitatto vihareyyan”ti.

“yaṃ kho, koṭṭhika, aniccaṃ tatra te chando pahātabbo. kiñca, koṭṭhika, aniccaṃ? cakkhu kho, koṭṭhika, aniccaṃ; tatra te chando pahātabbo. rūpā aniccā; tatra te chando pahātabbo. cakkhuviññāṇaṃ aniccaṃ; tatra te chando pahātabbo. cakkhusamphasso anicco; tatra te chando pahātabbo. yampidaṃ cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi aniccaṃ; tatra te chando pahātabbo ... pe ... jivhā aniccā; tatra te chando pahātabbo. rasā aniccā; tatra te chando pahātabbo. jivhāviññāṇaṃ aniccaṃ; tatra te chando pahātabbo. jivhāsamphasso anicco; tatra te chando pahātabbo. yampidaṃ jivhāsamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi aniccaṃ; tatra te chando pahātabbo ... pe ... mano anicco; tatra te chando pahātabbo. dhammā aniccā; tatra te chando pahātabbo. manoviññāṇaṃ aniccaṃ; tatra te chando pahātabbo. manosamphasso anicco; tatra te chando pahātabbo. yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi aniccaṃ; tatra te chando pahātabbo. yaṃ kho, koṭṭhika, aniccaṃ tatra te chando pahātabbo”ti. sattamaṃ.

8. koṭṭhikadukkhasuttaṃ

163. atha kho āyasmā mahākoṭṭhiko ... pe ... bhagavantaṃ etadavoca — “sādhu me, bhante ... pe ... vihareyyan”ti. “yaṃ kho, koṭṭhika, dukkhaṃ tatra te chando pahātabbo. kiñca, koṭṭhika, dukkhaṃ? cakkhu kho, koṭṭhika, dukkhaṃ; tatra te chando pahātabbo. rūpā dukkhā; tatra te chando pahātabbo. cakkhuviññāṇaṃ dukkhaṃ; tatra te chando pahātabbo. cakkhusamphasso dukkho; tatra te chando pahātabbo. yampidaṃ cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi dukkhaṃ; tatra te chando pahātabbo ... pe ... jivhā dukkhā; tatra te chando pahātabbo ... pe ... mano dukkho; tatra te chando pahātabbo. dhammā dukkhā; tatra te chando pahātabbo . manoviññāṇaṃ dukkhaṃ; tatra te chando pahātabbo. manosamphasso dukkho; tatra te chando pahātabbo. yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi dukkhaṃ; tatra te chando pahātabbo. yaṃ kho, koṭṭhika, dukkhaṃ tatra te chando pahātabbo”ti. aṭṭhamaṃ.

9. koṭṭhikānattasuttaṃ

164. ekamantaṃ ... pe ... vihareyyanti. “yo kho, koṭṭhika, anattā tatra te chando pahātabbo. ko ca, koṭṭhika, anattā? cakkhu kho, koṭṭhika, anattā; tatra te chando pahātabbo. rūpā anattā; tatra te chando pahātabbo. cakkhuviññāṇaṃ anattā; tatra te chando pahātabbo. cakkhusamphasso anattā; tatra te chando pahātabbo. yampidaṃ cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi anattā; tatra te chando pahātabbo ... pe ... jivhā anattā; tatra te chando pahātabbo ... pe ... mano anattā; tatra te chando pahātabbo. dhammā anattā; tatra te chando pahātabbo. manoviññāṇaṃ... manosamphasso... yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi anattā; tatra te chando pahātabbo. yo kho, koṭṭhika, anattā, tatra te chando pahātabbo”ti. navamaṃ.

10. micchādiṭṭhipahānasuttaṃ

165. atha kho aññataro bhikkhu yena bhagavā tenupasaṅkami ... pe ... ekamantaṃ nisinno so bhikkhu bhagavantaṃ etadavoca — “kathaṃ nu kho, bhante, jānato kathaṃ passato micchādiṭṭhi pahīyatī”ti?

“cakkhuṃ kho, bhikkhu, aniccato jānato passato micchādiṭṭhi pahīyati. rūpe aniccato jānato passato micchādiṭṭhi pahīyati. cakkhuviññāṇaṃ aniccato jānato passato micchādiṭṭhi pahīyati. cakkhusamphassaṃ aniccato jānato passato micchādiṭṭhi pahīyati ... pe ... yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi aniccato jānato passato micchādiṭṭhi pahīyati. evaṃ kho, bhikkhu, jānato evaṃ passato micchādiṭṭhi pahīyatī”ti. dasamaṃ.

11. sakkāyadiṭṭhipahānasuttaṃ

166. atha kho aññataro bhikkhu ... pe ... etadavoca — “kathaṃ nu kho, bhante, jānato kathaṃ passato sakkāyadiṭṭhi pahīyatī”ti? “cakkhuṃ kho, bhikkhu, dukkhato jānato passato sakkāyadiṭṭhi pahīyati. rūpe dukkhato jānato passato sakkāyadiṭṭhi pahīyati. cakkhuviññāṇaṃ dukkhato jānato passato sakkāyadiṭṭhi pahīyati. cakkhusamphassaṃ dukkhato jānato passato sakkāyadiṭṭhi pahīyati ... pe ... yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi dukkhato jānato passato sakkāyadiṭṭhi pahīyati. evaṃ kho, bhikkhu, jānato evaṃ passato sakkāyadiṭṭhi pahīyatī”ti. ekādasamaṃ.

12. attānudiṭṭhipahānasuttaṃ

167. atha kho aññataro bhikkhu ... pe ... etadavoca — “kathaṃ nu kho, bhante, jānato kathaṃ passato attānudiṭṭhi pahīyatī”ti? “cakkhuṃ kho, bhikkhu, anattato jānato passato attānudiṭṭhi pahīyati. rūpe anattato jānato passato attānudiṭṭhi pahīyati. cakkhuviññāṇaṃ anattato jānato passato attānudiṭṭhi pahīyati. cakkhusamphassaṃ anattato jānato passato attānudiṭṭhi pahīyati. yampidaṃ cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi anattato jānato passato attānudiṭṭhi pahīyati ... pe ... jivhaṃ anattato jānato passato attānudiṭṭhi pahīyati ... pe ... manaṃ anattato jānato passato attānudiṭṭhi pahīyati. dhamme... manoviññāṇaṃ... manosamphassaṃ... yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi anattato jānato passato attānudiṭṭhi pahīyatī”ti. dvādasamaṃ.

nandikkhayavaggo soḷasamo.

tassuddānaṃ —

nandikkhayena cattāro, jīvakambavane duve.

koṭṭhikena tayo vuttā, micchā sakkāya attanoti.

17. saṭṭhipeyyālavaggo

1. ajjhattāniccachandasuttaṃ

168. “yaṃ, bhikkhave, aniccaṃ, tatra vo chando pahātabbo. kiñca, bhikkhave, aniccaṃ? cakkhu, bhikkhave, aniccaṃ; tatra vo chando pahātabbo ... pe ... jivhā aniccā; tatra vo chando pahātabbo ... pe ... mano anicco; tatra vo chando pahātabbo. yaṃ, bhikkhave, aniccaṃ, tatra vo chando pahātabbo”ti.

2. ajjhattāniccarāgasuttaṃ

169. “yaṃ, bhikkhave, aniccaṃ, tatra vo rāgo pahātabbo. kiñca, bhikkhave, aniccaṃ? cakkhu, bhikkhave, aniccaṃ; tatra vo rāgo pahātabbo ... pe ... jivhā aniccā; tatra vo rāgo pahātabbo ... pe ... mano anicco; tatra vo rāgo pahātabbo. yaṃ, bhikkhave, aniccaṃ, tatra vo rāgo pahātabbo”ti.

3. ajjhattāniccachandarāgasuttaṃ

170. “yaṃ, bhikkhave, aniccaṃ, tatra vo chandarāgo pahātabbo. kiñca, bhikkhave, aniccaṃ? cakkhu, bhikkhave, aniccaṃ; tatra vo chandarāgo pahātabbo ... pe ... jivhā aniccā; tatra vo chandarāgo pahātabbo ... pe ... mano anicco; tatra vo chandarāgo pahātabbo. yaṃ, bhikkhave, aniccaṃ, tatra vo chandarāgo pahātabbo”ti.

4-6. dukkhachandādisuttaṃ

171-173. “yaṃ, bhikkhave, dukkhaṃ, tatra vo chando pahātabbo, rāgo pahātabbo, chandarāgo pahātabbo. kiñca, bhikkhave, dukkhaṃ? cakkhu, bhikkhave, dukkhaṃ; tatra vo chando pahātabbo, rāgo pahātabbo, chandarāgo pahātabbo ... pe ... jivhā dukkhā ... pe ... mano dukkho; tatra vo chando pahātabbo, rāgo pahātabbo, chandarāgo pahātabbo. yaṃ, bhikkhave, dukkhaṃ tatra vo chando pahātabbo, rāgo pahātabbo, chandarāgo pahātabbo”ti.

7-9. anattachandādisuttaṃ

174-176. “yo, bhikkhave, anattā, tatra vo chando pahātabbo, rāgo pahātabbo, chandarāgo pahātabbo. ko ca, bhikkhave, anattā? cakkhu, bhikkhave, anattā; tatra vo chando pahātabbo, rāgo pahātabbo, chandarāgo pahātabbo ... pe ... jivhā anattā; tatra vo chando pahātabbo, rāgo pahātabbo, chandarāgo pahātabbo ... pe ... mano anattā; tatra vo chando pahātabbo, rāgo pahātabbo, chandarāgo pahātabbo. yo, bhikkhave, anattā tatra vo chando pahātabbo, rāgo pahātabbo, chandarāgo pahātabbo”ti.

10-12. bāhirāniccachandādisuttaṃ

177-179. “yaṃ, bhikkhave, aniccaṃ, tatra vo chando pahātabbo, rāgo pahātabbo, chandarāgo pahātabbo. kiñca, bhikkhave, aniccaṃ? rūpā, bhikkhave, aniccā; tatra vo chando pahātabbo, rāgo pahātabbo, chandarāgo pahātabbo. saddā aniccā; tatra vo chando pahātabbo, rāgo pahātabbo, chandarāgo pahātabbo. gandhā aniccā; tatra vo chando pahātabbo, rāgo pahātabbo, chandarāgo pahātabbo. rasā aniccā; tatra vo chando pahātabbo, rāgo pahātabbo, chandarāgo pahātabbo. phoṭṭhabbā aniccā; tatra vo chando pahātabbo, rāgo pahātabbo, chandarāgo pahātabbo. dhammā aniccā; tatra vo chando pahātabbo, rāgo pahātabbo, chandarāgo pahātabbo. yaṃ, bhikkhave, aniccaṃ tatra vo chando pahātabbo, rāgo pahātabbo, chandarāgo pahātabbo”ti.

13-15. bāhiradukkhachandādisuttaṃ

180-182. “yaṃ, bhikkhave, dukkhaṃ, tatra vo chando pahātabbo, rāgo pahātabbo, chandarāgo pahātabbo. kiñca, bhikkhave, dukkhaṃ? rūpā, bhikkhave, dukkhā; tatra vo chando pahātabbo, rāgo pahātabbo, chandarāgo pahātabbo. saddā... gandhā... rasā... phoṭṭhabbā... dhammā dukkhā; tatra vo chando pahātabbo, rāgo pahātabbo, chandarāgo pahātabbo. yaṃ, bhikkhave, dukkhaṃ, tatra vo chando pahātabbo, rāgo pahātabbo, chandarāgo pahātabbo”ti.

16-18. bāhirānattachandādisuttaṃ

183-185. “yo, bhikkhave, anattā, tatra vo chando pahātabbo, rāgo pahātabbo, chandarāgo pahātabbo. ko ca, bhikkhave, anattā? rūpā, bhikkhave, anattā; tatra vo chando pahātabbo, rāgo pahātabbo, chandarāgo pahātabbo. saddā... gandhā... rasā... phoṭṭhabbā... dhammā anattā; tatra vo chando pahātabbo, rāgo pahātabbo, chandarāgo pahātabbo. yo, bhikkhave, anattā tatra vo chando pahātabbo, rāgo pahātabbo, chandarāgo pahātabbo”ti.

19. ajjhattātītāniccasuttaṃ

186. “cakkhu, bhikkhave, aniccaṃ atītaṃ ... pe ... jivhā aniccā atītā ... pe ... mano anicco atīto. evaṃ passaṃ, bhikkhave, sutavā ariyasāvako cakkhusmimpi nibbindati ... pe ... jivhāyapi nibbindati ... pe ... manasmimpi nibbindati. nibbindaṃ virajjati; virāgā vimuccati; vimuttasmiṃ vimuttamiti ñāṇaṃ hoti. ‘khīṇā jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ, nāparaṃ itthattāyā’ti pajānātī”ti.

20. ajjhattānāgatāniccasuttaṃ

187. “cakkhu, bhikkhave, aniccaṃ anāgataṃ ... pe ... jivhā aniccā anāgatā ... pe ... mano anicco anāgato. evaṃ passaṃ ... pe ... nāparaṃ itthattāyāti pajānātī”ti.

21. ajjhattapaccuppannāniccasuttaṃ

188. “cakkhu, bhikkhave, aniccaṃ paccuppannaṃ ... pe ... jivhā aniccā paccuppannā ... pe ... mano anicco paccuppanno. evaṃ passaṃ ... pe ... nāparaṃ itthattāyāti pajānātī”ti.

22-24. ajjhattātītādidukkhasuttaṃ

189-191. “cakkhu, bhikkhave, dukkhaṃ atītaṃ anāgataṃ paccuppannaṃ ... pe ... jivhā dukkhā atītā anāgatā paccuppannā ... pe ... mano dukkho atīto anāgato paccuppanno. evaṃ passaṃ, bhikkhave ... pe ... nāparaṃ itthattāyāti pajānātī”ti.

25-27. ajjhattātītādianattasuttaṃ

192-194. “cakkhu, bhikkhave, anattā atītaṃ anāgataṃ paccuppannaṃ ... pe ... jivhā anattā ... pe ... mano anattā atīto anāgato paccuppanno . evaṃ passaṃ ... pe ... nāparaṃ itthattāyāti pajānātī”ti.

28-30. bāhirātītādianiccasuttaṃ

195-197. “rūpā, bhikkhave, aniccā atītā anāgatā paccuppannā. saddā... gandhā... rasā... phoṭṭhabbā... dhammā aniccā atītā anāgatā paccuppannā. evaṃ passaṃ ... pe ... nāparaṃ itthattāyāti pajānātī”ti.

31-33. bāhirātītādidukkhasuttaṃ

198-200. “rūpā, bhikkhave, dukkhā atītā anāgatā paccuppannā. saddā... gandhā... rasā... phoṭṭhabbā... dhammā dukkhā atītā anāgatā paccuppannā. evaṃ passaṃ ... pe ... nāparaṃ itthattāyāti pajānātī”ti.

34-36. bāhirātītādianattasuttaṃ

201-203. “rūpā, bhikkhave, anattā atītā anāgatā paccuppannā. saddā... gandhā... rasā... phoṭṭhabbā... dhammā anattā atītā anāgatā paccuppannā. evaṃ passaṃ ... pe ... nāparaṃ itthattāyāti pajānātī”ti.

37. ajjhattātītayadaniccasuttaṃ

204. “cakkhu, bhikkhave, aniccaṃ atītaṃ. yadaniccaṃ, taṃ dukkhaṃ. yaṃ dukkhaṃ, tadanattā. yadanattā, taṃ ‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’ti evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya daṭṭhabbaṃ ... pe ... jivhā aniccā atītā. yadaniccaṃ, taṃ dukkhaṃ. yaṃ dukkhaṃ, tadanattā. yadanattā, taṃ ‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’ti evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya daṭṭhabbaṃ ... pe ... mano anicco atīto. yadaniccaṃ, taṃ dukkhaṃ. yaṃ dukkhaṃ, tadanattā. yadanattā, taṃ ‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’ti evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya daṭṭhabbaṃ. evaṃ passaṃ ... pe ... nāparaṃ itthattāyāti pajānātī”ti.

38. ajjhattānāgatayadaniccasuttaṃ

205. “cakkhu, bhikkhave, aniccaṃ anāgataṃ. yadaniccaṃ, taṃ dukkhaṃ. yaṃ dukkhaṃ, tadanattā. yadanattā taṃ ‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’ti evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya daṭṭhabbaṃ ... pe ... jivhā aniccā anāgatā. yadaniccaṃ, taṃ dukkhaṃ. yaṃ dukkhaṃ, tadanattā. yadanattā, taṃ ‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’ti evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya daṭṭhabbaṃ ... pe ... mano anicco anāgato. yadaniccaṃ, taṃ dukkhaṃ. yaṃ dukkhaṃ, tadanattā . yadanattā, taṃ ‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’ti evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya daṭṭhabbaṃ. evaṃ passaṃ, bhikkhave ... pe ... nāparaṃ itthattāyāti pajānātī”ti.

39. ajjhattapaccuppannayadaniccasuttaṃ

206. “cakkhu, bhikkhave, aniccaṃ paccuppannaṃ. yadaniccaṃ, taṃ dukkhaṃ. yaṃ dukkhaṃ, tadanattā. yadanattā taṃ ‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’ti evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya daṭṭhabbaṃ ... pe ... jivhā aniccā paccuppannā. yadaniccaṃ, taṃ dukkhaṃ. yaṃ dukkhaṃ, tadanattā. yadanattā, taṃ ‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’ti evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya daṭṭhabbaṃ ... pe ... mano anicco paccuppanno. yadaniccaṃ taṃ dukkhaṃ. yaṃ dukkhaṃ tadanattā. yadanattā, taṃ ‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’ti evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya daṭṭhabbaṃ. evaṃ passaṃ ... pe ... nāparaṃ itthattāyāti pajānātī”ti.

40-42. ajjhattātītādiyaṃdukkhasuttaṃ

207-209. “cakkhu, bhikkhave, dukkhaṃ atītaṃ anāgataṃ paccuppannaṃ. yaṃ dukkhaṃ, tadanattā. yadanattā, taṃ ‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’ti evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya daṭṭhabbaṃ ... pe ... jivhā dukkhā ... pe ... mano dukkho atīto anāgato paccuppanno. yaṃ dukkhaṃ, tadanattā. yadanattā, taṃ ‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’ti evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya daṭṭhabbaṃ. evaṃ passaṃ ... pe ... nāparaṃ itthattāyāti pajānātī”ti.

43-45. ajjhattātītādiyadanattasuttaṃ

210-212. “cakkhu, bhikkhave, anattā atītaṃ anāgataṃ paccuppannaṃ. yadanattā, taṃ ‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’ti evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya daṭṭhabbaṃ ... pe ... jivhā anattā ... pe ... mano anattā atīto anāgato paccuppanno. yadanattā taṃ ‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’ti evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya daṭṭhabbaṃ. evaṃ passaṃ ... pe ... nāparaṃ itthattāyāti pajānātī”ti.

46-48. bāhirātītādiyadaniccasuttaṃ

213-215. “rūpā, bhikkhave, aniccā atītā anāgatā paccuppannā. yadaniccaṃ, taṃ dukkhaṃ. yaṃ dukkhaṃ, tadanattā. yadanattā, taṃ ‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’ti evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya daṭṭhabbaṃ. saddā... gandhā... rasā... phoṭṭhabbā... dhammā aniccā atītā anāgatā paccuppannā. yadaniccaṃ taṃ dukkhaṃ. yaṃ dukkhaṃ tadanattā. yadanattā taṃ ‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’ti evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya daṭṭhabbaṃ. evaṃ passaṃ ... pe ... nāparaṃ itthattāyāti pajānātī”ti.

49-51. bāhirātītādiyaṃdukkhasuttaṃ

216-218. “rūpā, bhikkhave, dukkhā atītā anāgatā paccuppannā. yaṃ dukkhaṃ, tadanattā . yadanattā, taṃ ‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’ti evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya daṭṭhabbaṃ. saddā... gandhā... rasā... phoṭṭhabbā... dhammā dukkhā atītā anāgatā paccuppannā. yaṃ dukkhaṃ, tadanattā. yadanattā, taṃ ‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’ti evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya daṭṭhabbaṃ. evaṃ passaṃ ... pe ... nāparaṃ itthattāyāti pajānātī”ti.

52-54. bāhirātītādiyadanattasuttaṃ

219-221. “rūpā, bhikkhave, anattā atītā anāgatā paccuppannā. yadanattā, taṃ ‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’ti evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya daṭṭhabbaṃ. saddā... gandhā... rasā... phoṭṭhabbā... dhammā anattā atītā anāgatā paccuppannā. yadanattā, taṃ ‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’ti evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya daṭṭhabbaṃ. evaṃ passaṃ ... pe ... nāparaṃ itthattāyāti pajānātī”ti.

55. ajjhattāyatanāniccasuttaṃ

222. “cakkhu, bhikkhave, aniccaṃ ... pe ... jivhā aniccā ... pe ... mano anicco. evaṃ passaṃ ... pe ... nāparaṃ itthattāyāti pajānātī”ti.

56. ajjhattāyatanadukkhasuttaṃ

223. “cakkhu, bhikkhave, dukkhaṃ ... pe ... jivhā dukkhā ... pe ... mano dukkho. evaṃ passaṃ ... pe ... nāparaṃ itthattāyāti pajānātī”ti.

57. ajjhattāyatanānattasuttaṃ

224. “cakkhu, bhikkhave, anattā ... pe ... jivhā anattā ... pe ... mano anattā. evaṃ passaṃ ... pe ... nāparaṃ itthattāyāti pajānātī”ti.

58. bāhirāyatanāniccasuttaṃ

225. “rūpā, bhikkhave, aniccā. saddā... gandhā... rasā... phoṭṭhabbā... dhammā aniccā. evaṃ passaṃ ... pe ... nāparaṃ itthattāyāti pajānātī”ti.

59. bāhirāyatanadukkhasuttaṃ

226. “rūpā, bhikkhave, dukkhā. saddā... gandhā... rasā... phoṭṭhabbā... dhammā dukkhā. evaṃ passaṃ ... pe ... nāparaṃ itthattāyāti pajānātī”ti.

60. bāhirāyatanānattasuttaṃ

227. “rūpā, bhikkhave, anattā. saddā... gandhā... rasā... phoṭṭhabbā... dhammā anattā. evaṃ passaṃ ... pe ... nāparaṃ itthattāyāti pajānātī”ti.

saṭṭhipeyyālavaggo sattarasamo.

tassuddānaṃ —

chandenaṭṭhārasa honti, atītena ca dve nava.

yadaniccāṭṭhārasa vuttā, tayo ajjhattabāhirā.

peyyālo saṭṭhiko vutto, buddhenādiccabandhunāti.

suttantāni saṭṭhi.

18. samuddavaggo

1. paṭhamasamuddasuttaṃ

228. “‘samuddo, samuddo’ti, bhikkhave, assutavā puthujjano bhāsati. neso, bhikkhave, ariyassa vinaye samuddo. mahā eso, bhikkhave, udakarāsi mahāudakaṇṇavo. cakkhu, bhikkhave, purisassa samuddo; tassa rūpamayo vego. yo taṃ rūpamayaṃ vegaṃ sahati, ayaṃ vuccati, bhikkhave, atari cakkhusamuddaṃ saūmiṃ sāvaṭṭaṃ sagāhaṃ sarakkhasaṃ; tiṇṇo pāraṅgato thale tiṭṭhati brāhmaṇo ... pe ... jivhā, bhikkhave, purisassa samuddo; tassa rasamayo vego. yo taṃ rasamayaṃ vegaṃ sahati, ayaṃ vuccati, bhikkhave, atari jivhāsamuddaṃ saūmiṃ sāvaṭṭaṃ sagāhaṃ sarakkhasaṃ; tiṇṇo pāraṅgato thale tiṭṭhati brāhmaṇo ... pe ... mano, bhikkhave, purisassa samuddo; tassa dhammamayo vego. yo taṃ dhammamayaṃ vegaṃ sahati, ayaṃ vuccati, bhikkhave, atari manosamuddaṃ saūmiṃ sāvaṭṭaṃ sagāhaṃ sarakkhasaṃ; tiṇṇo pāraṅgato thale tiṭṭhati brāhmaṇo”ti. idamavoca ... pe ... satthā —

“yo imaṃ samuddaṃ sagāhaṃ sarakkhasaṃ,

saūmiṃ sāvaṭṭaṃ sabhayaṃ duttaraṃ accatari.

sa vedagū vusitabrahmacariyo,

lokantagū pāragatoti vuccatī”ti. paṭhamaṃ.

2. dutiyasamuddasuttaṃ

229. “samuddo, samuddo’ti, bhikkhave, assutavā puthujjano bhāsati . neso, bhikkhave, ariyassa vinaye samuddo. mahā eso, bhikkhave, udakarāsi mahāudakaṇṇavo. santi, bhikkhave, cakkhuviññeyyā rūpā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā. ayaṃ vuccati, bhikkhave, ariyassa vinaye samuddo. etthāyaṃ sadevako loko samārako sabrahmako sassamaṇabrāhmaṇī pajā sadevamanussā yebhuyyena samunnā tantākulakajātā kulagaṇṭhikajātā guḷāguṇṭhikajātā (sī.), kulaguṇḍikajātā (syā. kaṃ.), guṇaguṇikajātā (pī.), kulāguṇḍikajātā (ka.)VAR muñjapabbajabhūtā, apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ saṃsāraṃ nātivattati ... pe ....

“santi, bhikkhave, jivhāviññeyyā rasā ... pe ... santi, bhikkhave, manoviññeyyā dhammā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā. ayaṃ vuccati, bhikkhave, ariyassa vinaye samuddo. etthāyaṃ sadevako loko samārako sabrahmako sassamaṇabrāhmaṇī pajā sadevamanussā yebhuyyena samunnā tantākulakajātā kulagaṇṭhikajātā muñjapabbajabhūtā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ saṃsāraṃ nātivattatī”ti.

“yassa rāgo ca doso ca, avijjā ca virājitā.

so imaṃ samuddaṃ sagāhaṃ sarakkhasaṃ, saūmibhayaṃ duttaraṃ accatari.

“saṅgātigo maccujaho nirupadhi, pahāsi dukkhaṃ apunabbhavāya.

atthaṅgato so na puneti VAR, amohayī, maccurājanti brūmī”ti. dutiyaṃ.

3. bāḷisikopamasuttaṃ

230. “seyyathāpi, bhikkhave, bāḷisiko āmisagatabaḷisaṃ gambhīre udakarahade pakkhipeyya. tamenaṃ aññataro āmisacakkhu maccho gileyya. evañhi so, bhikkhave, maccho gilitabaḷiso bāḷisikassa anayaṃ āpanno byasanaṃ āpanno yathākāmakaraṇīyo bāḷisikassa.

evameva kho, bhikkhave, chayime baḷisā lokasmiṃ anayāya sattānaṃ vadhāya byābādhāya (sī. pī.)VAR pāṇinaṃ. katame cha? santi, bhikkhave, cakkhuviññeyyā rūpā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā. tañce, bhikkhu, abhinandati abhivadati ajjhosāya tiṭṭhati. ayaṃ vuccati, bhikkhave, bhikkhu gilitabaḷiso, mārassa anayaṃ āpanno byasanaṃ āpanno yathākāmakaraṇīyo pāpimato ... pe ... santi, bhikkhave, jivhāviññeyyā rasā ... pe ....

santi, bhikkhave, manoviññeyyā dhammā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā. tañce, bhikkhu, abhinandati abhivadati ajjhosāya tiṭṭhati. ayaṃ vuccati, bhikkhave, bhikkhu gilitabaḷiso mārassa anayaṃ āpanno byasanaṃ āpanno yathākāmakaraṇīyo pāpimato.

“santi ca, bhikkhave, cakkhuviññeyyā rūpā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā. tañce bhikkhu nābhinandati nābhivadati nājjhosāya tiṭṭhati. ayaṃ vuccati, bhikkhave, bhikkhu na gilitabaḷiso mārassa abhedi baḷisaṃ paribhedi baḷisaṃ na anayaṃ āpanno na byasanaṃ āpanno na yathākāmakaraṇīyo pāpimato ... pe ....

“santi, bhikkhave, jivhāviññeyyā rasā ... pe .... santi, bhikkhave, manoviññeyyā dhammā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā. tañce bhikkhu nābhinandati nābhivadati nājjhosāya tiṭṭhati, ayaṃ vuccati, bhikkhave, bhikkhu na gilitabaḷiso mārassa abhedi baḷisaṃ paribhedi baḷisaṃ na anayaṃ āpanno na byasanaṃ āpanno na yathākāmakaraṇīyo pāpimato”ti. tatiyaṃ.

4. khīrarukkhopamasuttaṃ

231. “yassa kassaci, bhikkhave, bhikkhussa vā bhikkhuniyā vā cakkhuviññeyyesu rūpesu yo rāgo so atthi, yo doso so atthi, yo moho so atthi, yo rāgo so appahīno, yo doso so appahīno, yo moho so appahīno tassa parittā cepi cakkhuviññeyyā rūpā cakkhussa āpāthaṃ āgacchanti pariyādiyantevassa cittaṃ; ko pana vādo adhimattānaṃ! taṃ kissa hetu? yo, bhikkhave, rāgo, so atthi, yo doso so atthi, yo moho so atthi, yo rāgo so appahīno, yo doso so appahīno, yo moho so appahīno ... pe ....

“yassa kassaci, bhikkhave, bhikkhussa vā bhikkhuniyā vā jivhāviññeyyesu rasesu yo rāgo so atthi ... pe ....

“yassa kassaci, bhikkhave, bhikkhussa vā bhikkhuniyā vā manoviññeyyesu dhammesu yo rāgo so atthi, yo doso so atthi, yo moho so atthi, yo rāgo so appahīno, yo doso so appahīno, yo moho so appahīno, tassa parittā cepi manoviññeyyā dhammā manassa āpāthaṃ āgacchanti pariyādiyantevassa cittaṃ; ko pana vādo adhimattānaṃ! taṃ kissa hetu? yo, bhikkhave, rāgo, so atthi, yo doso so atthi, yo moho so atthi, yo rāgo so appahīno, yo doso so appahīno, yo moho so appahīno.

“seyyathāpi, bhikkhave, khīrarukkho assattho vā nigrodho vā pilakkho vā udumbaro vā daharo taruṇo komārako. tamenaṃ puriso tiṇhāya kuṭhāriyā yato yato ābhindeyya bhindeyya (syā. kaṃ. sī. aṭṭha.), abhindeyya (katthaci)VAR āgaccheyya khīran”ti? “evaṃ, bhante”. “taṃ kissa hetu”? “yañhi, bhante, khīraṃ taṃ atthī”ti.

“evameva kho, bhikkhave, yassa kassaci bhikkhussa vā bhikkhuniyā vā cakkhuviññeyyesu rūpesu yo rāgo so atthi, yo doso so atthi, yo moho so atthi, yo rāgo so appahīno, yo doso so appahīno, yo moho so appahīno, tassa parittā cepi cakkhuviññeyyā rūpā cakkhussa āpāthaṃ āgacchanti pariyādiyantevassa cittaṃ; ko pana vādo adhimattānaṃ! taṃ kissa hetu? yo, bhikkhave, rāgo so atthi, yo doso so atthi, yo moho so atthi, yo rāgo so appahīno, yo doso so appahīno, yo moho so appahīno ... pe ....

“yassa kassaci, bhikkhave, bhikkhussa vā bhikkhuniyā vā jivhāviññeyyesu rasesu yo rāgo so atthi ... pe ....

“yassa kassaci, bhikkhave, bhikkhussa vā bhikkhuniyā vā manoviññeyyesu dhammesu yo rāgo so atthi, yo doso so atthi, yo moho so atthi, yo rāgo so appahīno, yo doso so appahīno, yo moho so appahīno, tassa parittā cepi manoviññeyyā dhammā manassa āpāthaṃ āgacchanti pariyādiyantevassa cittaṃ; ko pana vādo adhimattānaṃ! taṃ kissa hetu? yo, bhikkhave, rāgo so atthi, yo doso so atthi, yo moho so atthi, yo rāgo so appahīno, yo doso so appahīno, yo moho so appahīno.

“yassa kassaci, bhikkhave, bhikkhussa vā bhikkhuniyā vā cakkhuviññeyyesu rūpesu yo rāgo so natthi, yo doso so natthi, yo moho so natthi, yo rāgo so pahīno, yo doso so pahīno, yo moho so pahīno, tassa adhimattā cepi cakkhuviññeyyā rūpā cakkhussa āpāthaṃ āgacchanti nevassa cittaṃ pariyādiyanti; ko pana vādo parittānaṃ! taṃ kissa hetu? yo, bhikkhave, rāgo so natthi, yo doso so natthi, yo moho so natthi, yo rāgo so pahīno, yo doso so pahīno, yo moho so pahīno ... pe ....

“yassa kassaci, bhikkhave, bhikkhussa vā bhikkhuniyā vā jivhāviññeyyesu rasesu ... pe ... manoviññeyyesu dhammesu yo rāgo so natthi, yo doso so natthi, yo moho so natthi, yo rāgo so pahīno, yo doso so pahīno, yo moho so pahīno, tassa adhimattā cepi manoviññeyyā dhammā manassa āpāthaṃ āgacchanti nevassa cittaṃ pariyādiyanti; ko pana vādo parittānaṃ! taṃ kissa hetu? yo, bhikkhave, rāgo so natthi, yo doso so natthi, yo moho so natthi, yo rāgo so pahīno, yo doso so pahīno, yo moho so pahīno. seyyathāpi, bhikkhave, khīrarukkho assattho vā nigrodho vā pilakkho vā udumbaro vā sukkho kolāpo terovassiko. tamenaṃ puriso tiṇhāya kuṭhāriyā yato yato ābhindeyya āgaccheyya khīran”ti? “no hetaṃ, bhante”. “taṃ kissa hetu”? “yañhi, bhante, khīraṃ taṃ natthī”ti.

“evameva kho, bhikkhave, yassa kassaci bhikkhussa vā bhikkhuniyā vā cakkhuviññeyyesu rūpesu yo rāgo so natthi, yo doso so natthi, yo moho so natthi, yo rāgo so pahīno, yo doso so pahīno, yo moho so pahīno, tassa adhimattā cepi cakkhuviññeyyā rūpā cakkhussa āpāthaṃ āgacchanti nevassa cittaṃ pariyādiyanti; ko pana vādo parittānaṃ! taṃ kissa hetu? yo, bhikkhave, rāgo so natthi, yo doso so natthi, yo moho so natthi, yo rāgo so pahīno, yo doso so pahīno, yo moho so pahīno ... pe ....

“yassa kassaci, bhikkhave, bhikkhussa vā bhikkhuniyā vā jivhāviññeyyesu rasesu ... pe ....

“yassa kassaci, bhikkhave, bhikkhussa vā bhikkhuniyā vā manoviññeyyesu dhammesu yo rāgo so natthi, yo doso so natthi, yo moho so natthi, yo rāgo so pahīno, yo doso so pahīno, yo moho so pahīno, tassa adhimattā cepi manoviññeyyā dhammā manassa āpāthaṃ āgacchanti, nevassa cittaṃ pariyādiyanti; ko pana vādo parittānaṃ! taṃ kissa hetu? yo, bhikkhave, rāgo so natthi, yo doso so natthi, yo moho so natthi, yo rāgo so pahīno, yo doso so pahīno, yo moho so pahīno”ti. catutthaṃ.

5. koṭṭhikasuttaṃ

232. ekaṃ samayaṃ āyasmā ca sāriputto āyasmā ca mahākoṭṭhiko bārāṇasiyaṃ viharanti isipatane migadāye. atha kho āyasmā mahākoṭṭhiko sāyanhasamayaṃ paṭisallānā vuṭṭhito yenāyasmā sāriputto tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā āyasmatā sāriputtena saddhiṃ sammodi. sammodanīyaṃ kathaṃ sāraṇīyaṃ vītisāretvā ekamantaṃ nisīdi. ekamantaṃ nisinno kho āyasmā mahākoṭṭhiko āyasmantaṃ sāriputtaṃ etadavoca --

“kiṃ nu kho, āvuso sāriputta, cakkhu rūpānaṃ saṃyojanaṃ, rūpā cakkhussa saṃyojanaṃ ... pe ... jivhā rasānaṃ saṃyojanaṃ, rasā jivhāya saṃyojanaṃ ... pe ... mano dhammānaṃ saṃyojanaṃ, dhammā manassa saṃyojanan”ti?

“na kho, āvuso koṭṭhika, cakkhu rūpānaṃ saṃyojanaṃ, na rūpā cakkhussa saṃyojanaṃ. yañca tattha tadubhayaṃ paṭicca uppajjati chandarāgo taṃ tattha saṃyojanaṃ ... pe ... na jivhā rasānaṃ saṃyojanaṃ, na rasā jivhāya saṃyojanaṃ. yañca tattha tadubhayaṃ paṭicca uppajjati chandarāgo taṃ tattha saṃyojanaṃ ... pe ... na mano dhammānaṃ saṃyojanaṃ, na dhammā manassa saṃyojanaṃ. yañca tattha tadubhayaṃ paṭicca uppajjati chandarāgo taṃ tattha saṃyojanaṃ.

“seyyathāpi, āvuso, kāḷo ca balībaddo balivaddo (sī. pī.), balibaddo (syā. kaṃ. ka.)VAR odāto ca balībaddo ekena dāmena vā yottena vā saṃyuttā assu. yo nu kho evaṃ vadeyya — ‘kāḷo balībaddo odātassa balībaddassa saṃyojanaṃ, odāto balībaddo kāḷassa balībaddassa saṃyojanan’ti, sammā nu kho so vadamāno vadeyyā”ti? “no hetaṃ, āvuso”. “na kho, āvuso, kāḷo balībaddo odātassa balībaddassa saṃyojanaṃ, na odāto balībaddo kāḷassa balībaddassa saṃyojanaṃ. yena ca kho te ekena dāmena vā yottena vā saṃyuttā taṃ tattha saṃyojanaṃ.

“evameva kho, āvuso, na cakkhu rūpānaṃ saṃyojanaṃ, na rūpā cakkhussa saṃyojanaṃ. yañca tattha tadubhayaṃ paṭicca uppajjati chandarāgo taṃ tattha saṃyojanaṃ ... pe ... na jivhā rasānaṃ saṃyojanaṃ ... pe ... na mano dhammānaṃ saṃyojanaṃ, na dhammā manassa saṃyojanaṃ. yañca tattha tadubhayaṃ paṭicca uppajjati chandarāgo, taṃ tattha saṃyojanaṃ.

“cakkhu vā, āvuso, rūpānaṃ saṃyojanaṃ abhavissa, rūpā vā cakkhussa saṃyojanaṃ, nayidaṃ brahmacariyavāso paññāyetha paññāyati (ka.)VAR sammā dukkhakkhayāya. yasmā ca kho, āvuso, na cakkhu rūpānaṃ saṃyojanaṃ, na rūpā cakkhussa saṃyojanaṃ; yañca tattha tadubhayaṃ paṭicca uppajjati chandarāgo, taṃ tattha saṃyojanaṃ, tasmā brahmacariyavāso paññāyati sammā dukkhakkhayāya ... pe ....

“jivhā, āvuso, rasānaṃ saṃyojanaṃ abhavissa, rasā vā jivhāya saṃyojanaṃ, nayidaṃ brahmacariyavāso paññāyetha sammā dukkhakkhayāya. yasmā ca kho, āvuso, na jivhā rasānaṃ saṃyojanaṃ, na rasā jivhāya saṃyojanaṃ; yañca tattha tadubhayaṃ paṭicca uppajjati chandarāgo, taṃ tattha saṃyojanaṃ, tasmā brahmacariyavāso paññāyati sammā dukkhakkhayāya ... pe ....

“mano vā, āvuso, dhammānaṃ saṃyojanaṃ abhavissa, dhammā vā manassa saṃyojanaṃ, nayidaṃ brahmacariyavāso paññāyetha sammā dukkhakkhayāya. yasmā ca kho, āvuso, na mano dhammānaṃ saṃyojanaṃ, na dhammā manassa saṃyojanaṃ; yañca tattha tadubhayaṃ paṭicca uppajjati chandarāgo, taṃ tattha saṃyojanaṃ, tasmā brahmacariyavāso paññāyati sammā dukkhakkhayāya.

“imināpetaṃ, āvuso, pariyāyena veditabbaṃ yathā na cakkhu rūpānaṃ saṃyojanaṃ, na rūpā cakkhussa saṃyojanaṃ. yañca tattha tadubhayaṃ paṭicca uppajjati chandarāgo, taṃ tattha saṃyojanaṃ ... pe ... na jivhā rasānaṃ saṃyojanaṃ ... pe ... na mano dhammānaṃ saṃyojanaṃ, na dhammā manassa saṃyojanaṃ. yañca tattha tadubhayaṃ paṭicca uppajjati chandarāgo, taṃ tattha saṃyojanaṃ.

“saṃvijjati kho, āvuso, bhagavato cakkhu. passati bhagavā cakkhunā rūpaṃ. chandarāgo bhagavato natthi. suvimuttacitto bhagavā. saṃvijjati kho, āvuso, bhagavato sotaṃ. suṇāti bhagavā sotena saddaṃ. chandarāgo bhagavato natthi. suvimuttacitto bhagavā. saṃvijjati kho, āvuso, bhagavato ghānaṃ. ghāyati bhagavā ghānena gandhaṃ. chandarāgo bhagavato natthi. suvimuttacitto bhagavā. saṃvijjati kho, āvuso, bhagavato jivhā. sāyati bhagavā jivhāya rasaṃ. chandarāgo bhagavato natthi. suvimuttacitto bhagavā. saṃvijjati kho, āvuso, bhagavato kāyo. phusati bhagavā kāyena phoṭṭhabbaṃ. chandarāgo bhagavato natthi. suvimuttacitto bhagavā. saṃvijjati kho, āvuso, bhagavato mano. vijānāti bhagavā manasā dhammaṃ. chandarāgo bhagavato natthi. suvimuttacitto bhagavā.

“iminā kho etaṃ, āvuso, pariyāyena veditabbaṃ yathā na cakkhu rūpānaṃ saṃyojanaṃ, na rūpā cakkhussa saṃyojanaṃ; yañca tattha tadubhayaṃ paṭicca uppajjati chandarāgo, taṃ tattha saṃyojanaṃ. na sotaṃ... na ghānaṃ... na jivhā rasānaṃ saṃyojanaṃ, na rasā jivhāya saṃyojanaṃ; yañca tattha tadubhayaṃ paṭicca uppajjati chandarāgo taṃ tattha saṃyojanaṃ. na kāyo... na mano dhammānaṃ saṃyojanaṃ, na dhammā manassa saṃyojanaṃ; yañca tattha tadubhayaṃ paṭicca uppajjati chandarāgo, taṃ tattha saṃyojanan”ti. pañcamaṃ.

6. kāmabhūsuttaṃ

233. ekaṃ samayaṃ āyasmā ca ānando āyasmā ca kāmabhū kosambiyaṃ viharanti ghositārāme. atha kho āyasmā kāmabhū sāyanhasamayaṃ paṭisallānā vuṭṭhito yenāyasmā ānando tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā āyasmatā ānandena saddhiṃ sammodi. sammodanīyaṃ kathaṃ sāraṇīyaṃ vītisāretvā ekamantaṃ nisīdi. ekamantaṃ nisinno kho āyasmā kāmabhū āyasmantaṃ ānandaṃ etadavoca --

“kiṃ nu kho, āvuso ānanda, cakkhu rūpānaṃ saṃyojanaṃ, rūpā cakkhussa saṃyojanaṃ ... pe ... jivhā rasānaṃ saṃyojanaṃ, rasā jivhāya saṃyojanaṃ ... pe ... mano dhammānaṃ saṃyojanaṃ, dhammā manassa saṃyojanan”ti?

“na kho, āvuso kāmabhū kāmabhu (sī.) moggallāne 65-ge vāti suttaṃ passitabbaṃVAR, cakkhu rūpānaṃ saṃyojanaṃ, na rūpā cakkhussa saṃyojanaṃ. yañca tattha tadubhayaṃ paṭicca uppajjati chandarāgo, taṃ tattha saṃyojanaṃ ... pe ... na jivhā rasānaṃ saṃyojanaṃ, na rasā jivhāya saṃyojanaṃ ... pe ... na mano dhammānaṃ saṃyojanaṃ, na dhammā manassa saṃyojanaṃ. yañca tattha tadubhayaṃ paṭicca uppajjati chandarāgo taṃ tattha saṃyojanaṃ.

“seyyathāpi, āvuso, kāḷo ca balībaddo odāto ca balībaddo ekena dāmena vā yottena vā saṃyuttā assu. yo nu kho evaṃ vadeyya — ‘kāḷo balībaddo odātassa balībaddassa saṃyojanaṃ, odāto balībaddo kāḷassa balībaddassa saṃyojanan’ti, sammā nu kho so vadamāno vadeyyā”ti? “no hetaṃ, āvuso”. “na kho, āvuso, kāḷo balībaddo odātassa balībaddassa saṃyojanaṃ, napi odāto balībaddo kāḷassa balībaddassa saṃyojanaṃ. yena ca kho te ekena dāmena vā yottena vā saṃyuttā, taṃ tattha saṃyojanaṃ. evameva kho, āvuso, na cakkhu rūpānaṃ saṃyojanaṃ, na rūpā cakkhussa saṃyojanaṃ ... pe ... na jivhā ... pe ... na mano ... pe ... yañca tattha tadubhayaṃ paṭicca uppajjati chandarāgo, taṃ tattha saṃyojanan”ti. chaṭṭhaṃ.

7. udāyīsuttaṃ

234. ekaṃ samayaṃ āyasmā ca ānando āyasmā ca udāyī kosambiyaṃ viharanti ghositārāme. atha kho āyasmā udāyī sāyanhasamayaṃ paṭisallānā vuṭṭhito yenāyasmā ānando tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā āyasmatā ānandena saddhiṃ sammodi. sammodanīyaṃ kathaṃ sāraṇīyaṃ vītisāretvā ekamantaṃ nisīdi. ekamantaṃ nisinno kho āyasmā udāyī āyasmantaṃ ānandaṃ etadavoca --

“yatheva nu kho, āvuso ānanda, ayaṃ kāyo bhagavatā anekapariyāyena akkhāto vivaṭo pakāsito — ‘itipāyaṃ kāyo anattā’ti, sakkā evameva viññāṇaṃ pidaṃ ācikkhituṃ desetuṃ paññapetuṃ paṭṭhapetuṃ vivarituṃ vibhajituṃ uttānīkātuṃ — ‘itipidaṃ viññāṇaṃ anattā’”ti?

“yatheva kho, āvuso udāyī, ayaṃ kāyo bhagavatā anekapariyāyena akkhāto vivaṭo pakāsito — ‘itipāyaṃ kāyo anattā’ti, sakkā evameva viññāṇaṃ pidaṃ ācikkhituṃ desetuṃ paññapetuṃ paṭṭhapetuṃ vivarituṃ vibhajituṃ uttānīkātuṃ — ‘itipidaṃ viññāṇaṃ anattā’”ti.

“cakkhuñca, āvuso, paṭicca rūpe ca uppajjati cakkhuviññāṇan”ti? “evamāvuso”ti . “yo cāvuso, hetu, yo ca paccayo cakkhuviññāṇassa uppādāya, so ca hetu, so ca paccayo sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ aparisesaṃ nirujjheyya. api nu kho cakkhuviññāṇaṃ paññāyethā”ti? “no hetaṃ, āvuso”. “imināpi kho etaṃ, āvuso, pariyāyena bhagavatā akkhātaṃ vivaṭaṃ pakāsitaṃ — ‘itipidaṃ viññāṇaṃ anattā’”ti ... pe ....

“jivhañcāvuso, paṭicca rase ca uppajjati jivhāviññāṇan”ti? “evamāvuso”ti. “yo cāvuso, hetu yo ca paccayo jivhāviññāṇassa uppādāya, so ca hetu, so ca paccayo sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ aparisesaṃ nirujjheyya, api nu kho jivhāviññāṇaṃ paññāyethā”ti? “no hetaṃ, āvuso”. “imināpi kho etaṃ, āvuso, pariyāyena bhagavatā akkhātaṃ vivaṭaṃ pakāsitaṃ — ‘itipidaṃ viññāṇaṃ anattā’”ti ... pe ....

“manañcāvuso, paṭicca dhamme ca uppajjati manoviññāṇan”ti? “evamāvuso”ti. “yo cāvuso, hetu, yo ca paccayo manoviññāṇassa uppādāya, so ca hetu, so ca paccayo sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ aparisesaṃ nirujjheyya, api nu kho manoviññāṇaṃ paññāyethā”ti? “no hetaṃ, āvuso”. “imināpi kho etaṃ, āvuso, pariyāyena bhagavatā akkhātaṃ vivaṭaṃ pakāsitaṃ — ‘itipidaṃ viññāṇaṃ anattā’”ti.

“seyyathāpi, āvuso, puriso sāratthiko sāragavesī sārapariyesanaṃ caramāno tiṇhaṃ kuṭhāriṃ ādāya vanaṃ paviseyya. so tattha passeyya mahantaṃ kadalikkhandhaṃ ujuṃ navaṃ akukkukajātaṃ akukkuṭakajātaṃ (syā. kaṃ.), akukkajaṭajātaṃ (ka.)VAR . tamenaṃ mūle chindeyya; mūle chetvā agge chindeyya; agge chetvā pattavaṭṭiṃ vinibbhujeyya vinibbhujjeyya (pī.), vinibbhajjeyya (syā. kaṃ.)VAR . so tattha pheggumpi nādhigaccheyya, kuto sāraṃ! evameva kho, āvuso, bhikkhu chasu phassāyatanesu nevattānaṃ na attaniyaṃ samanupassati. so evaṃ asamanupassanto evaṃ samanupassanto (syā. kaṃ. ka.)VAR na kiñci loke upādiyati. anupādiyaṃ na paritassati. aparitassaṃ paccattaññeva parinibbāyati. ‘khīṇā jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ, nāparaṃ itthattāyā’ti pajānātī”ti. sattamaṃ.

8. ādittapariyāyasuttaṃ

235. “ādittapariyāyaṃ vo, bhikkhave, dhammapariyāyaṃ desessāmi. taṃ suṇātha. katamo ca, bhikkhave, ādittapariyāyo, dhammapariyāyo? varaṃ, bhikkhave, tattāya ayosalākāya ādittāya sampajjalitāya sajotibhūtāya VAR cakkhundriyaṃ sampalimaṭṭhaṃ, na tveva cakkhuviññeyyesu rūpesu anubyañjanaso nimittaggāho. nimittassādagathitaṃ VAR vā, bhikkhave, viññāṇaṃ tiṭṭhamānaṃ tiṭṭheyya, anubyañjanassādagathitaṃ vā tasmiñce samaye kālaṃ kareyya, ṭhānametaṃ vijjati, yaṃ dvinnaṃ gatīnaṃ aññataraṃ gatiṃ gaccheyya — nirayaṃ vā, tiracchānayoniṃ vā. imaṃ khvāhaṃ, bhikkhave, ādīnavaṃ disvā evaṃ vadāmi.

“varaṃ, bhikkhave, tiṇhena ayosaṅkunā ādittena sampajjalitena sajotibhūtena sotindriyaṃ sampalimaṭṭhaṃ, na tveva sotaviññeyyesu saddesu anubyañjanaso nimittaggāho. nimittassādagathitaṃ vā, bhikkhave, viññāṇaṃ tiṭṭhamānaṃ tiṭṭheyya, anubyañjanassādagathitaṃ vā tasmiñce samaye kālaṅkareyya, ṭhānametaṃ vijjati, yaṃ dvinnaṃ gatīnaṃ aññataraṃ gatiṃ gaccheyya — nirayaṃ vā tiracchānayoniṃ vā. imaṃ khvāhaṃ, bhikkhave, ādīnavaṃ disvā evaṃ vadāmi .

“varaṃ, bhikkhave, tiṇhena nakhacchedanena ādittena sampajjalitena sajotibhūtena ghānindriyaṃ sampalimaṭṭhaṃ, na tveva ghānaviññeyyesu gandhesu anubyañjanaso nimittaggāho. nimittassādagathitaṃ vā, bhikkhave, viññāṇaṃ tiṭṭhamānaṃ tiṭṭheyya, anubyañjanassādagathitaṃ vā tasmiñce samaye kālaṃ kareyya. ṭhānametaṃ vijjati, yaṃ dvinnaṃ gatīnaṃ aññataraṃ gatiṃ gaccheyya — nirayaṃ vā tiracchānayoniṃ vā. imaṃ khvāhaṃ, bhikkhave, ādīnavaṃ disvā evaṃ vadāmi.

“varaṃ, bhikkhave, tiṇhena khurena ādittena sampajjalitena sajotibhūtena jivhindriyaṃ sampalimaṭṭhaṃ, na tveva jivhāviññeyyesu rasesu anubyañjanaso nimittaggāho. nimittassādagathitaṃ vā, bhikkhave, viññāṇaṃ tiṭṭhamānaṃ tiṭṭheyya, anubyañjanassādagathitaṃ vā tasmiñce samaye kālaṃ kareyya. ṭhānametaṃ vijjati, yaṃ dvinnaṃ gatīnaṃ aññataraṃ gatiṃ gaccheyya — nirayaṃ vā tiracchānayoniṃ vā. imaṃ khvāhaṃ, bhikkhave, ādīnavaṃ disvā evaṃ vadāmi.

“varaṃ, bhikkhave, tiṇhāya sattiyā ādittāya sampajjalitāya sajotibhūtāya kāyindriyaṃ sampalimaṭṭhaṃ, na tveva kāyaviññeyyesu phoṭṭhabbesu anubyañjanaso nimittaggāho. nimittassādagathitaṃ vā, bhikkhave, viññāṇaṃ tiṭṭhamānaṃ tiṭṭheyya, anubyañjanassādagathitaṃ vā tasmiñce samaye kālaṃ kareyya. ṭhānametaṃ vijjati, yaṃ dvinnaṃ gatīnaṃ aññataraṃ gatiṃ gaccheyya — nirayaṃ vā tiracchānayoniṃ vā. imaṃ khvāhaṃ, bhikkhave, ādīnavaṃ disvā evaṃ vadāmi.

“varaṃ, bhikkhave, sottaṃ. sottaṃ kho panāhaṃ, bhikkhave, vañjhaṃ jīvitānaṃ vadāmi, aphalaṃ jīvitānaṃ vadāmi, momūhaṃ jīvitānaṃ vadāmi, na tveva tathārūpe vitakke vitakkeyya yathārūpānaṃ vitakkānaṃ vasaṃ gato saṅghaṃ bhindeyya. imaṃ khvāhaṃ, bhikkhave, vañjhaṃ jīvitānaṃ ādīnavaṃ disvā evaṃ vadāmi.

“tattha, bhikkhave, sutavā ariyasāvako iti paṭisañcikkhati — ‘tiṭṭhatu tāva tattāya ayosalākāya ādittāya sampajjalitāya sajotibhūtāya cakkhundriyaṃ sampalimaṭṭhaṃ. handāhaṃ idameva manasi karomi — iti cakkhu aniccaṃ, rūpā aniccā, cakkhuviññāṇaṃ aniccaṃ, cakkhusamphasso anicco, yampidaṃ cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi aniccaṃ’” aniccan””ti (?)VAR .

“tiṭṭhatu tāva tiṇhena ayosaṅkunā ādittena sampajjalitena sajotibhūtena sotindriyaṃ sampalimaṭṭhaṃ. handāhaṃ idameva manasi karomi — iti sotaṃ aniccaṃ, saddā aniccā, sotaviññāṇaṃ aniccaṃ, sotasamphasso anicco, yampidaṃ sotasamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi aniccaṃ.

“tiṭṭhatu tāva tiṇhena nakhacchedanena ādittena sampajjalitena sajotibhūtena ghānindriyaṃ sampalimaṭṭhaṃ. handāhaṃ idameva manasi karomi — iti ghānaṃ aniccaṃ, gandhā aniccā, ghānaviññāṇaṃ aniccaṃ, ghānasamphasso anicco, yampidaṃ ghānasamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ ... pe ... tampi aniccaṃ.

“tiṭṭhatu tāva tiṇhena khurena ādittena sampajjalitena sajotibhūtena jivhindriyaṃ sampalimaṭṭhaṃ. handāhaṃ idameva manasi karomi — iti jivhā aniccā, rasā aniccā, jivhāviññāṇaṃ aniccaṃ, jivhāsamphasso anicco, yampidaṃ jivhāsamphassapaccayā uppajjati ... pe ... tampi aniccaṃ.

“tiṭṭhatu tāva tiṇhāya sattiyā ādittāya sampajjalitāya sajotibhūtāya kāyindriyaṃ sampalimaṭṭhaṃ. handāhaṃ idameva manasi karomi — iti kāyo anicco, phoṭṭhabbā aniccā, kāyaviññāṇaṃ aniccaṃ, kāyasamphasso anicco, yampidaṃ kāyasamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ ... pe ... tampi aniccaṃ.

“tiṭṭhatu tāva sottaṃ. handāhaṃ idameva manasi karomi — iti mano anicco, dhammā aniccā, manoviññāṇaṃ aniccaṃ, manosamphasso anicco, yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi aniccaṃ”.

“evaṃ passaṃ, bhikkhave, sutavā ariyasāvako cakkhusmimpi nibbindati, rūpesupi nibbindati, cakkhuviññāṇepi nibbindati, cakkhusamphassepi nibbindati ... pe ... yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tasmimpi nibbindati. nibbindaṃ virajjati; virāgā vimuccati; vimuttasmiṃ vimuttamiti ñāṇaṃ hoti. ‘khīṇā jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ, nāparaṃ itthattāyā’ti pajānāti. ayaṃ kho, bhikkhave, ādittapariyāyo, dhammapariyāyo”ti. aṭṭhamaṃ.

9. paṭhamahatthapādopamasuttaṃ

236. “hatthesu, bhikkhave, sati ādānanikkhepanaṃ paññāyati; pādesu sati abhikkamapaṭikkamo paññāyati; pabbesu sati samiñjanapasāraṇaṃ paññāyati; kucchismiṃ sati jighacchā pipāsā paññāyati. evameva kho, bhikkhave, cakkhusmiṃ sati cakkhusamphassapaccayā uppajjati ajjhattaṃ sukhaṃ dukkhaṃ ... pe ... jivhāya sati jivhāsamphassapaccayā uppajjati ajjhattaṃ sukhaṃ dukkhaṃ ... pe ... manasmiṃ sati manosamphassapaccayā uppajjati ajjhattaṃ sukhaṃ dukkhaṃ ... pe ....

“hatthesu, bhikkhave, asati ādānanikkhepanaṃ na paññāyati; pādesu asati abhikkamapaṭikkamo na paññāyati; pabbesu asati samiñjanapasāraṇaṃ na paññāyati; kucchismiṃ asati jighacchā pipāsā na paññāyati. evameva kho, bhikkhave, cakkhusmiṃ asati cakkhusamphassapaccayā nuppajjati ajjhattaṃ sukhaṃ dukkhaṃ ... pe ... jivhāya asati jivhāsamphassapaccayā nuppajjati ... pe ... manasmiṃ asati manosamphassapaccayā nuppajjati ajjhattaṃ sukhaṃ dukkhan”ti. navamaṃ.

10. dutiyahatthapādopamasuttaṃ

237. “hatthesu, bhikkhave, sati ādānanikkhepanaṃ hoti; pādesu sati abhikkamapaṭikkamo hoti; pabbesu sati samiñjanapasāraṇaṃ hoti; kucchismiṃ sati jighacchā pipāsā hoti. evameva kho, bhikkhave, cakkhusmiṃ sati cakkhusamphassapaccayā uppajjati ajjhattaṃ sukhaṃ dukkhaṃ ... pe ... jivhāya sati ... pe ... manasmiṃ sati manosamphassapaccayā uppajjati ajjhattaṃ sukhaṃ dukkhaṃ ... pe ....

“hatthesu, bhikkhave, asati ādānanikkhepanaṃ na hoti; pādesu asati abhikkamapaṭikkamo na hoti; pabbesu asati samiñjanapasāraṇaṃ na hoti; kucchismiṃ asati jighacchā pipāsā na hoti. evameva kho, bhikkhave, cakkhusmiṃ asati cakkhusamphassapaccayā nuppajjati ajjhattaṃ sukhaṃ dukkhaṃ ... pe ... jivhāya asati jivhāsamphassapaccayā nuppajjati ... pe ... manasmiṃ asati manosamphassapaccayā nuppajjati ajjhattaṃ sukhaṃ dukkhan”ti. dasamaṃ.

samuddavaggo aṭṭharasamo.

tassuddānaṃ —

dve samuddā bāḷisiko, khīrarukkhena koṭṭhiko.

kāmabhū udāyī ceva, ādittena ca aṭṭhamaṃ.

hatthapādūpamā dveti, vaggo tena pavuccatīti.

19. āsīvisavaggo

1. āsīvisopamasuttaṃ

238. “seyyathāpi, bhikkhave, cattāro āsīvisā uggatejā ghoravisā. atha puriso āgaccheyya jīvitukāmo amaritukāmo sukhakāmo dukkhappaṭikūlo. tamenaṃ evaṃ vadeyyuṃ — ‘ime te, ambho purisa, cattāro āsīvisā uggatejā ghoravisā kālena kālaṃ vuṭṭhāpetabbā, kālena kālaṃ nhāpetabbā, kālena kālaṃ bhojetabbā, kālena kālaṃ saṃvesetabbā pavesetabbā (syā. kaṃ. pī. ka.)VAR . yadā ca kho te, ambho purisa, imesaṃ catunnaṃ āsīvisānaṃ uggatejānaṃ ghoravisānaṃ aññataro vā aññataro vā kuppissati, tato tvaṃ, ambho purisa, maraṇaṃ vā nigacchasi, maraṇamattaṃ vā dukkhaṃ. yaṃ te, ambho purisa, karaṇīyaṃ taṃ karohī’”ti.

“atha kho so, bhikkhave, puriso bhīto catunnaṃ āsīvisānaṃ uggatejānaṃ ghoravisānaṃ yena vā tena vā palāyetha. tamenaṃ evaṃ vadeyyuṃ — ‘ime kho, ambho purisa, pañca vadhakā paccatthikā piṭṭhito piṭṭhito anubandhā, yattheva naṃ passissāma tattheva jīvitā voropessāmāti. yaṃ te, ambho purisa, karaṇīyaṃ taṃ karohī’”ti.

“atha kho so, bhikkhave, puriso bhīto catunnaṃ āsīvisānaṃ uggatejānaṃ ghoravisānaṃ, bhīto pañcannaṃ vadhakānaṃ paccatthikānaṃ yena vā tena vā palāyetha. tamenaṃ evaṃ vadeyyuṃ — ‘ayaṃ te, ambho purisa, chaṭṭho antaracaro vadhako ukkhittāsiko piṭṭhito piṭṭhito anubandho yattheva naṃ passissāmi tattheva siro pātessāmīti. yaṃ te, ambho purisa, karaṇīyaṃ taṃ karohī’”ti.

“atha kho so, bhikkhave, puriso bhīto catunnaṃ āsīvisānaṃ uggatejānaṃ ghoravisānaṃ, bhīto pañcannaṃ vadhakānaṃ paccatthikānaṃ, bhīto chaṭṭhassa antaracarassa vadhakassa ukkhittāsikassa yena vā tena vā palāyetha. so passeyya suññaṃ gāmaṃ. yaññadeva gharaṃ paviseyya rittakaññeva paviseyya tucchakaññeva paviseyya suññakaññeva paviseyya. yaññadeva bhājanaṃ parimaseyya rittakaññeva parimaseyya tucchakaññeva parimaseyya suññakaññeva parimaseyya. tamenaṃ evaṃ vadeyyuṃ — ‘idāni, ambho purisa, imaṃ suññaṃ gāmaṃ corā gāmaghātakā pavisanti vadhissanti (sī. pī.)VAR . yaṃ te, ambho purisa, karaṇīyaṃ taṃ karohī’”ti.

“atha kho so, bhikkhave, puriso bhīto catunnaṃ āsīvisānaṃ uggatejānaṃ ghoravisānaṃ, bhīto pañcannaṃ vadhakānaṃ paccatthikānaṃ, bhīto chaṭṭhassa antaracarassa vadhakassa ukkhittāsikassa, bhīto corānaṃ gāmaghātakānaṃ yena vā tena vā palāyetha. so passeyya mahantaṃ udakaṇṇavaṃ orimaṃ tīraṃ sāsaṅkaṃ sappaṭibhayaṃ, pārimaṃ tīraṃ khemaṃ appaṭibhayaṃ. na cassa nāvā santāraṇī uttarasetu vā apārā pāraṃ gamanāya. atha kho, bhikkhave, tassa purisassa evamassa — ‘ayaṃ kho mahāudakaṇṇavo orimaṃ tīraṃ sāsaṅkaṃ sappaṭibhayaṃ, pārimaṃ tīraṃ khemaṃ appaṭibhayaṃ, natthi ca VAR nāvā santāraṇī uttarasetu vā apārā pāraṃ gamanāya. yaṃnūnāhaṃ tiṇakaṭṭhasākhāpalāsaṃ saṃkaḍḍhitvā kullaṃ bandhitvā taṃ kullaṃ nissāya hatthehi ca pādehi ca vāyamamāno sotthinā pāraṃ gaccheyyan’”ti.

“atha kho so, bhikkhave, puriso tiṇakaṭṭhasākhāpalāsaṃ saṃkaḍḍhitvā kullaṃ bandhitvā taṃ kullaṃ nissāya hatthehi ca pādehi ca vāyamamāno sotthinā pāraṃ gaccheyya, tiṇṇo pāraṅgato pāragato (sī. syā. kaṃ.)VAR thale tiṭṭhati brāhmaṇo.

“upamā kho myāyaṃ, bhikkhave, katā atthassa viññāpanāya. ayañcettha ayaṃ cevettha (sī.)VAR attho — cattāro āsīvisā uggatejā ghoravisāti kho, bhikkhave, catunnetaṃ mahābhūtānaṃ adhivacanaṃ — pathavīdhātuyā, āpodhātuyā, tejodhātuyā, vāyodhātuyā.

“pañca vadhakā paccatthikāti kho, bhikkhave, pañcannetaṃ upādānakkhandhānaṃ adhivacanaṃ, seyyathidaṃ — rūpupādānakkhandhassa, vedanupādānakkhandhassa, saññupādānakkhandhassa, saṅkhārupādānakkhandhassa, viññāṇupādānakkhandhassa.

“chaṭṭho antaracaro vadhako ukkhittāsikoti kho, bhikkhave, nandīrāgassetaṃ adhivacanaṃ.

“suñño gāmoti kho, bhikkhave, channetaṃ ajjhattikānaṃ āyatanānaṃ adhivacanaṃ. cakkhuto cepi naṃ, bhikkhave, paṇḍito byatto medhāvī upaparikkhati rittakaññeva khāyati, tucchakaññeva khāyati, suññakaññeva khāyati ... pe ... jivhāto cepi naṃ, bhikkhave ... pe ... manato cepi naṃ, bhikkhave, paṇḍito byatto medhāvī upaparikkhati rittakaññeva khāyati, tucchakaññeva khāyati, suññakaññeva khāyati.

“corā gāmaghātakāti kho, bhikkhave, channetaṃ bāhirānaṃ āyatanānaṃ adhivacanaṃ. cakkhu, bhikkhave, haññati manāpāmanāpesu rūpesu; sotaṃ, bhikkhave ... pe ... ghānaṃ, bhikkhave ... pe ... jivhā, bhikkhave, haññati manāpāmanāpesu rasesu; kāyo, bhikkhave ... pe ... mano, bhikkhave, haññati manāpāmanāpesu dhammesu.

“mahā udakaṇṇavoti kho, bhikkhave, catunnetaṃ oghānaṃ adhivacanaṃ — kāmoghassa, bhavoghassa, diṭṭhoghassa, avijjoghassa.

“orimaṃ tīraṃ sāsaṅkaṃ sappaṭibhayanti kho, bhikkhave, sakkāyassetaṃ adhivacanaṃ.

“pārimaṃ tīraṃ khemaṃ appaṭibhayanti kho, bhikkhave, nibbānassetaṃ adhivacanaṃ.

“kullanti kho, bhikkhave, ariyassetaṃ aṭṭhaṅgikassa maggassa adhivacanaṃ, seyyathidaṃ — sammādiṭṭhi ... pe ... sammāsamādhi.

“tassa hatthehi ca pādehi ca vāyāmoti kho, bhikkhave, vīriyārambhassetaṃ adhivacanaṃ.

“tiṇṇo pāraṅgato thale tiṭṭhati brāhmaṇoti kho, bhikkhave, arahato etaṃ adhivacanan”ti. paṭhamaṃ.

2. rathopamasuttaṃ

239. “tīhi, bhikkhave, dhammehi samannāgato bhikkhu diṭṭheva dhamme sukhasomanassabahulo viharati, yoni cassa āraddhā hoti āsavānaṃ khayāya. katamehi tīhi? indriyesu guttadvāro hoti, bhojane mattaññū, jāgariyaṃ anuyutto.

“kathañca, bhikkhave, bhikkhu indriyesu guttadvāro hoti? idha, bhikkhave, bhikkhu cakkhunā rūpaṃ disvā na nimittaggāhī hoti, nānubyañjanaggāhī; yatvādhikaraṇamenaṃ cakkhundriyaṃ asaṃvutaṃ viharantaṃ abhijjhādomanassā pāpakā akusalā dhammā anvāssaveyyuṃ. tassa saṃvarāya paṭipajjati; rakkhati cakkhundriyaṃ; cakkhundriye saṃvaraṃ āpajjati. sotena saddaṃ sutvā... ghānena gandhaṃ ghāyitvā... jivhāya rasaṃ sāyitvā... kāyena phoṭṭhabbaṃ phusitvā... manasā dhammaṃ viññāya na nimittaggāhī hoti nānubyañjanaggāhī; yatvādhikaraṇamenaṃ manindriyaṃ asaṃvutaṃ viharantaṃ abhijjhādomanassā pāpakā akusalā dhammā anvāssaveyyuṃ, tassa saṃvarāya paṭipajjati; rakkhati manindriyaṃ; manindriye saṃvaraṃ āpajjati. seyyathāpi, bhikkhave, subhūmiyaṃ cātumahāpathe ājaññaratho yutto assa ṭhito odhastapatodo odhatapatodo (syā. kaṃ.), odhasatapatodo (pī.)VAR . tamenaṃ dakkho yoggācariyo assadammasārathi abhiruhitvā vāmena hatthena rasmiyo gahetvā, dakkhiṇena hatthena patodaṃ gahetvā, yenicchakaṃ yadicchakaṃ sāreyyapi paccāsāreyyapi. evameva kho, bhikkhave, bhikkhu imesaṃ channaṃ indriyānaṃ ārakkhāya sikkhati, saṃyamāya sikkhati, damāya sikkhati, upasamāya sikkhati. evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu indriyesu guttadvāro hoti.

“kathañca, bhikkhave, bhikkhu bhojane mattaññū hoti? idha, bhikkhave, bhikkhu paṭisaṅkhā yoniso āhāraṃ āhāreti — ‘neva davāya, na madāya, na maṇḍanāya, na vibhūsanāya, yāvadeva imassa kāyassa ṭhitiyā, yāpanāya, vihiṃsūparatiyā, brahmacariyānuggahāya, iti purāṇañca vedanaṃ paṭihaṅkhāmi, navañca vedanaṃ na uppādessāmi, yātrā ca me bhavissati, anavajjatā ca phāsuvihāro cā’ti. seyyathāpi, bhikkhave, puriso vaṇaṃ ālimpeyya yāvadeva rohanatthāya ropanatthāya (sī. pī.), sevanatthāya (syā. kaṃ.), gopanatthāya (ka.)VAR, seyyathā vā pana akkhaṃ abbhañjeyya yāvadeva bhārassa nittharaṇatthāya; evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu paṭisaṅkhā yoniso āhāraṃ āhāreti — ‘neva davāya, na madāya, na maṇḍanāya, na vibhūsanāya, yāvadeva imassa kāyassa ṭhitiyā, yāpanāya, vihiṃsūparatiyā, brahmacariyānuggahāya, iti purāṇañca vedanaṃ paṭihaṅkhāmi, navañca vedanaṃ na uppādessāmi, yātrā ca me bhavissati, anavajjatā ca phāsuvihāro cā’ti. evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu bhojane mattaññū hoti.

“kathañca, bhikkhave, bhikkhu jāgariyaṃ anuyutto hoti? idha, bhikkhave, bhikkhu divasaṃ caṅkamena nisajjāya āvaraṇīyehi dhammehi cittaṃ parisodheti. rattiyā paṭhamaṃ yāmaṃ caṅkamena nisajjāya āvaraṇīyehi dhammehi cittaṃ parisodheti. rattiyā majjhimaṃ yāmaṃ dakkhiṇena passena sīhaseyyaṃ kappeti pāde pādaṃ accādhāya sato sampajāno uṭṭhānasaññaṃ manasi karitvā. rattiyā pacchimaṃ yāmaṃ paccuṭṭhāya caṅkamena nisajjāya āvaraṇīyehi dhammehi cittaṃ parisodheti. evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu jāgariyaṃ anuyutto hoti. imehi kho, bhikkhave, tīhi dhammehi samannāgato bhikkhu diṭṭheva dhamme sukhasomanassabahulo viharati, yoni cassa āraddhā hoti āsavānaṃ khayāyā”ti. dutiyaṃ.

3. kummopamasuttaṃ

240. “bhūtapubbaṃ, bhikkhave, kummo kacchapo sāyanhasamayaṃ anunadītīre gocarapasuto ahosi. siṅgālopi VAR kho, bhikkhave, sāyanhasamayaṃ anunadītīre gocarapasuto ahosi. addasā kho, bhikkhave, kummo kacchapo siṅgālaṃ dūratova gocarapasutaṃ. disvāna soṇḍipañcamāni aṅgāni sake kapāle samodahitvā appossukko tuṇhībhūto saṅkasāyati. siṅgālopi kho, bhikkhave, addasa kummaṃ kacchapaṃ dūratova gocarapasutaṃ. disvāna yena kummo kacchapo tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā kummaṃ kacchapaṃ paccupaṭṭhito ahosi — ‘yadāyaṃ kummo kacchapo soṇḍipañcamānaṃ aṅgānaṃ aññataraṃ vā aññataraṃ vā aṅgaṃ abhininnāmessati, tattheva naṃ gahetvā uddālitvā khādissāmī’ti. yadā kho, bhikkhave, kummo kacchapo soṇḍipañcamānaṃ aṅgānaṃ aññataraṃ vā aññataraṃ vā aṅgaṃ na abhininnāmi, atha siṅgālo kummamhā nibbijja pakkāmi, otāraṃ alabhamāno.

“evameva kho, bhikkhave, tumhepi māro pāpimā satataṃ samitaṃ paccupaṭṭhito — ‘appeva nāmāhaṃ imesaṃ cakkhuto vā otāraṃ labheyyaṃ ... pe ... jivhāto vā otāraṃ labheyyaṃ ... pe ... manato vā otāraṃ labheyyan’ti. tasmātiha, bhikkhave, indriyesu guttadvārā viharatha. cakkhunā rūpaṃ disvā mā nimittaggāhino ahuvattha, mā anubyañjanaggāhino. yatvādhikaraṇamenaṃ cakkhundriyaṃ asaṃvutaṃ viharantaṃ abhijjhādomanassā pāpakā akusalā dhammā anvāssaveyyuṃ, tassa saṃvarāya paṭipajjatha, rakkhatha cakkhundriyaṃ, cakkhundriye saṃvaraṃ āpajjatha. sotena saddaṃ sutvā... ghānena gandhaṃ ghāyitvā... jivhāya rasaṃ sāyitvā... kāyena phoṭṭhabbaṃ phusitvā... manasā dhammaṃ viññāya mā nimittaggāhino ahuvattha, mā anubyañjanaggāhino. yatvādhikaraṇamenaṃ manindriyaṃ asaṃvutaṃ viharantaṃ abhijjhādomanassā pāpakā akusalā dhammā anvāssaveyyuṃ, tassa saṃvarāya paṭipajjatha, rakkhatha manindriyaṃ, manindriye saṃvaraṃ āpajjatha. yato tumhe, bhikkhave, indriyesu guttadvārā viharissatha, atha tumhehipi māro pāpimā nibbijja pakkamissati, otāraṃ alabhamāno — kummamhāva siṅgālo”ti.

“kummo aṅgāni sake kapāle,

samodahaṃ bhikkhu manovitakke.

anissito aññamaheṭhayāno,

parinibbuto nūpavadeyya kañcī”ti. tatiyaṃ.

4. paṭhamadārukkhandhopamasuttaṃ

241. ekaṃ samayaṃ bhagavā kosambiyaṃ viharati gaṅgāya nadiyā tīre. addasā kho bhagavā mahantaṃ dārukkhandhaṃ gaṅgāya nadiyā sotena vuyhamānaṃ. disvāna bhikkhū āmantesi — “passatha no tumhe, bhikkhave, amuṃ mahantaṃ dārukkhandhaṃ gaṅgāya nadiyā sotena vuyhamānan”ti? “evaṃ, bhante”. “sace so, bhikkhave, dārukkhandho na orimaṃ tīraṃ upagacchati, na pārimaṃ tīraṃ upagacchati, na majjhe saṃsīdissati, na thale ussīdissati, na manussaggāho gahessati, na amanussaggāho gahessati, na āvaṭṭaggāho gahessati, na antopūti bhavissati; evañhi so, bhikkhave, dārukkhandho samuddaninno bhavissati samuddapoṇo samuddapabbhāro. taṃ kissa hetu? samuddaninno, bhikkhave, gaṅgāya nadiyā soto samuddapoṇo samuddapabbhāro.

“evameva kho, bhikkhave, sace tumhepi na orimaṃ tīraṃ upagacchatha, na pārimaṃ tīraṃ upagacchatha; na majjhe saṃsīdissatha, na thale ussīdissatha, na manussaggāho gahessati, na amanussaggāho gahessati, na āvaṭṭaggāho gahessati, na antopūtī bhavissatha; evaṃ tumhe, bhikkhave, nibbānaninnā bhavissatha nibbānapoṇā nibbānapabbhārā. taṃ kissa hetu? nibbānaninnā, bhikkhave, sammādiṭṭhi nibbānapoṇā nibbānapabbhārā”ti. evaṃ vutte, aññataro bhikkhu bhagavantaṃ etadavoca — “kiṃ nu kho, bhante, orimaṃ tīraṃ, kiṃ pārimaṃ tīraṃ, ko majjhe saṃsādo VAR, ko thale ussādo, ko manussaggāho, ko amanussaggāho, ko āvaṭṭaggāho, ko antopūtibhāvo”ti?

“‘orimaṃ tīran’ti kho, bhikkhu, channetaṃ ajjhattikānaṃ āyatanānaṃ adhivacanaṃ. ‘pārimaṃ tīran’ti kho, bhikkhu, channetaṃ bāhirānaṃ āyatanānaṃ adhivacanaṃ. ‘majjhe saṃsādo’ti kho, bhikkhu, nandīrāgassetaṃ adhivacanaṃ. ‘thale ussādo’ti kho, bhikkhu, asmimānassetaṃ adhivacanaṃ.

“katamo ca, bhikkhu, manussaggāho? idha, bhikkhu, gihīhi saṃsaṭṭho gihisaṃsaṭṭho (ka.)VAR viharati, sahanandī sahasokī, sukhitesu sukhito, dukkhitesu dukkhito, uppannesu kiccakaraṇīyesu attanā tesu yogaṃ āpajjati. ayaṃ vuccati, bhikkhu, manussaggāho.

“katamo ca, bhikkhu, amanussaggāho? idha, bhikkhu, ekacco aññataraṃ devanikāyaṃ paṇidhāya brahmacariyaṃ carati — ‘imināhaṃ sīlena vā vatena vā tapena vā brahmacariyena vā devo vā bhavissāmi devaññataro vā’ti. ayaṃ vuccati, bhikkhu, amanussaggāho. ‘āvaṭṭaggāho’ti kho, bhikkhu, pañcannetaṃ kāmaguṇānaṃ adhivacanaṃ.

“katamo ca, bhikkhu, antopūtibhāvo? idha, bhikkhu, ekacco dussīlo hoti pāpadhammo asucisaṅkassarasamācāro paṭicchannakammanto assamaṇo samaṇapaṭiñño abrahmacārī brahmacāripaṭiñño antopūti avassuto kasambujāto. ayaṃ vuccati, bhikkhu, ‘antopūtibhāvo’”ti.

tena kho pana samayena nando gopālako bhagavato avidūre ṭhito hoti. atha kho nando gopālako bhagavantaṃ etadavoca — “ahaṃ kho, bhante, na orimaṃ tīraṃ upagacchāmi, na pārimaṃ tīraṃ upagacchāmi, na majjhe saṃsīdissāmi, na thale ussīdissāmi, na maṃ manussaggāho gahessati, na amanussaggāho gahessati, na āvaṭṭaggāho gahessati, na antopūti bhavissāmi. labheyyāhaṃ, bhante, bhagavato santike pabbajjaṃ, labheyyaṃ upasampadan”ti. “tena hi tvaṃ, nanda, sāmikānaṃ gāvo niyyātehī”ti VAR . “gamissanti, bhante, gāvo vacchagiddhiniyo”ti. “niyyāteheva tvaṃ, nanda, sāmikānaṃ gāvo”ti. atha kho nando gopālako sāmikānaṃ gāvo niyyātetvā yena bhagavā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā bhagavantaṃ etadavoca — “niyyātitā VAR, bhante, sāmikānaṃ gāvo. labheyyāhaṃ, bhante, bhagavato santike pabbajjaṃ, labheyyaṃ upasampadan”ti. alattha kho nando gopālako bhagavato santike pabbajjaṃ, alattha upasampadaṃ. acirūpasampanno ca panāyasmā nando eko vūpakaṭṭho ... pe ... aññataro ca panāyasmā nando arahataṃ ahosīti. catutthaṃ.

5. dutiyadārukkhandhopamasuttaṃ

242. ekaṃ samayaṃ bhagavā kimilāyaṃ kimbilāyaṃ (sī. pī.), kimmilāyaṃ (syā. kaṃ.)VAR viharati gaṅgāya nadiyā tīre. addasā kho bhagavā mahantaṃ dārukkhandhaṃ gaṅgāya nadiyā sotena vuyhamānaṃ. disvāna bhikkhū āmantesi — “passatha no tumhe, bhikkhave, amuṃ mahantaṃ dārukkhandhaṃ gaṅgāya nadiyā sotena vuyhamānan”ti? “evaṃ bhante” ... pe ... evaṃ vutte, āyasmā kimilo bhagavantaṃ etadavoca — kiṃ nu kho, bhante, orimaṃ tīraṃ ... pe ... katamo ca, kimila, antopūtibhāvo. idha, kimila, bhikkhu aññataraṃ saṃkiliṭṭhaṃ āpattiṃ āpanno hoti yathārūpāya āpattiyā na vuṭṭhānaṃ paññāyati. ayaṃ vuccati, kimila, antopūtibhāvoti. pañcamaṃ.

6. avassutapariyāyasuttaṃ

243. ekaṃ samayaṃ bhagavā sakkesu viharati kapilavatthusmiṃ nigrodhārāme. tena kho pana samayena kāpilavatthavānaṃ sakyānaṃ navaṃ santhāgāraṃ VAR acirakāritaṃ hoti anajjhāvuṭṭhaṃ anajjhāvutthaṃ (sī. syā. kaṃ. pī.)VAR samaṇena vā brāhmaṇena vā kenaci vā manussabhūtena. atha kho kāpilavatthavā sakyā yena bhagavā tenupasaṅkamiṃsu; upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdiṃsu. ekamantaṃ nisinnā kho kāpilavatthavā sakyā bhagavantaṃ etadavocuṃ — “idha, bhante, kāpilavatthavānaṃ sakyānaṃ navaṃ santhāgāraṃ acirakāritaṃ acirakāritaṃ hoti (ka.)VAR anajjhāvuṭṭhaṃ samaṇena vā brāhmaṇena vā kenaci vā manussabhūtena . taṃ, bhante, bhagavā paṭhamaṃ paribhuñjatu. bhagavatā paṭhamaṃ paribhuttaṃ pacchā kāpilavatthavā sakyā paribhuñjissanti. tadassa kāpilavatthavānaṃ sakyānaṃ dīgharattaṃ hitāya sukhāyā”ti. adhivāsesi bhagavā tuṇhībhāvena.

atha kho kāpilavatthavā sakyā bhagavato adhivāsanaṃ viditvā uṭṭhāyāsanā bhagavantaṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā yena navaṃ santhāgāraṃ tenupasaṅkamiṃsu; upasaṅkamitvā sabbasanthariṃ VAR santhāgāraṃ santharitvā āsanāni paññāpetvā udakamaṇikaṃ patiṭṭhāpetvā telappadīpaṃ āropetvā yena bhagavā tenupasaṅkamiṃsu; upasaṅkamitvā bhagavantaṃ etadavocuṃ — “sabbasantharisanthataṃ VAR, bhante, santhāgāraṃ, āsanāni paññattāni, udakamaṇiko patiṭṭhāpito, telappadīpo āropito. yassa dāni, bhante, bhagavā kālaṃ maññatī”ti. atha kho bhagavā nivāsetvā pattacīvaramādāya saddhiṃ bhikkhusaṅghena yena navaṃ santhāgāraṃ tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā pāde pakkhāletvā santhāgāraṃ pavisitvā majjhimaṃ thambhaṃ nissāya puratthābhimukho nisīdi. bhikkhusaṅghopi kho pāde pakkhāletvā santhāgāraṃ pavisitvā pacchimaṃ bhittiṃ nissāya puratthābhimukho nisīdi bhagavantaṃyeva purakkhatvā. kāpilavatthavā sakyā pāde pakkhāletvā santhāgāraṃ pavisitvā puratthimaṃ bhittiṃ nissāya pacchimābhimukhā nisīdiṃsu bhagavantaṃyeva purakkhatvā. atha kho bhagavā kāpilavatthave sakye bahudeva rattiṃ dhammiyā kathāya sandassetvā samādapetvā samuttejetvā sampahaṃsetvā uyyojesi — “abhikkantā kho, gotamā, ratti. yassa dāni kālaṃ maññathā”ti . “evaṃ, bhante”ti kho kāpilavatthavā sakyā bhagavato paṭissutvā uṭṭhāyāsanā bhagavantaṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā pakkamiṃsu.

atha kho bhagavā acirapakkantesu kāpilavatthavesu sakyesu āyasmantaṃ mahāmoggallānaṃ āmantesi — “vigatathinamiddho kho, moggallāna, bhikkhusaṅgho. paṭibhātu taṃ, moggallāna, bhikkhūnaṃ dhammī kathā. piṭṭhi me āgilāyati; tamahaṃ āyamissāmī”ti. “evaṃ, bhante”ti kho āyasmā mahāmoggallāno bhagavato paccassosi. atha kho bhagavā catugguṇaṃ saṅghāṭiṃ paññapetvā dakkhiṇena passena sīhaseyyaṃ kappesi, pāde pādaṃ accādhāya, sato sampajāno uṭṭhānasaññaṃ manasi karitvā. tatra kho āyasmā mahāmoggallāno bhikkhū āmantesi — “āvuso bhikkhave”ti. “āvuso”ti kho te bhikkhū āyasmato mahāmoggallānassa paccassosuṃ. āyasmā mahāmoggallāno etadavoca — “avassutapariyāyañca vo, āvuso, desessāmi, anavassutapariyāyañca. taṃ suṇātha, sādhukaṃ manasi karotha; bhāsissāmī”ti. “evamāvuso”ti kho te bhikkhū āyasmato mahāmoggallānassa paccassosuṃ. āyasmā mahāmoggallāno etadavoca --

“kathaṃ, āvuso, avassuto hoti? idhāvuso, bhikkhu cakkhunā rūpaṃ disvā piyarūpe rūpe adhimuccati, appiyarūpe rūpe byāpajjati, anupaṭṭhitakāyassati viharati parittacetaso, tañca cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ yathābhūtaṃ nappajānāti yatthassa te uppannā pāpakā akusalā dhammā aparisesā nirujjhanti ... pe ... jivhāya rasaṃ sāyitvā ... pe ... manasā dhammaṃ viññāya piyarūpe dhamme adhimuccati, appiyarūpe dhamme byāpajjati, anupaṭṭhitakāyassati ca viharati parittacetaso, tañca cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ yathābhūtaṃ nappajānāti yatthassa te uppannā pāpakā akusalā dhammā aparisesā nirujjhanti. ayaṃ vuccati, āvuso, bhikkhu avassuto cakkhuviññeyyesu rūpesu ... pe ... avassuto jivhāviññeyyesu rasesu ... pe ... avassuto manoviññeyyesu dhammesu. evaṃvihāriñcāvuso, bhikkhuṃ cakkhuto cepi naṃ māro upasaṅkamati labhateva māro otāraṃ, labhati māro ārammaṇaṃ ... pe ... jivhāto cepi naṃ māro upasaṅkamati, labhateva labhetha (ka.)VAR māro otāraṃ, labhati labhetha (ka.)VAR māro ārammaṇaṃ ... pe ... manato cepi naṃ māro upasaṅkamati, labhateva māro otāraṃ, labhati māro ārammaṇaṃ.

“seyyathāpi, āvuso, naḷāgāraṃ vā tiṇāgāraṃ vā sukkhaṃ kolāpaṃ terovassikaṃ. puratthimāya cepi naṃ disāya puriso ādittāya tiṇukkāya upasaṅkameyya, labhetheva labhetha (ka.)VAR aggi otāraṃ, labhetha aggi ārammaṇaṃ; pacchimāya cepi naṃ disāya puriso ādittāya tiṇukkāya upasaṅkameyya ... pe ... uttarāya cepi naṃ disāya ... pe ... dakkhiṇāya cepi naṃ disāya ... pe ... heṭṭhimato cepi naṃ ... pe ... uparimato cepi naṃ... yato kutoci cepi naṃ puriso ādittāya tiṇukkāya upasaṅkameyya, labhetheva aggi otāraṃ labhetha aggi ārammaṇaṃ. evameva kho, āvuso, evaṃvihāriṃ bhikkhuṃ cakkhuto cepi naṃ māro upasaṅkamati, labhateva māro otāraṃ, labhati māro ārammaṇaṃ ... pe ... jivhāto cepi naṃ māro upasaṅkamati ... pe ... manato cepi naṃ māro upasaṅkamati, labhateva māro otāraṃ, labhati māro ārammaṇaṃ. evaṃvihāriñcāvuso, bhikkhuṃ rūpā adhibhaṃsu, na bhikkhu rūpe adhibhosi; saddā bhikkhuṃ adhibhaṃsu, na bhikkhu sadde adhibhosi; gandhā bhikkhuṃ adhibhaṃsu, na bhikkhu gandhe adhibhosi; rasā bhikkhuṃ adhibhaṃsu, na bhikkhu rase adhibhosi; phoṭṭhabbā bhikkhuṃ adhibhaṃsu, na bhikkhu phoṭṭhabbe adhibhosi; dhammā bhikkhuṃ adhibhaṃsu, na bhikkhu dhamme adhibhosi. ayaṃ vuccatāvuso, bhikkhu rūpādhibhūto, saddādhibhūto, gandhādhibhūto, rasādhibhūto, phoṭṭhabbādhibhūto, dhammādhibhūto, adhibhūto, anadhibhū, anadhibhūto (sī. syā. kaṃ. ka.)VAR adhibhaṃsu naṃ pāpakā akusalā dhammā saṃkilesikā ponobbhavikā sadarā dukkhavipākā āyatiṃ jātijarāmaraṇiyā. evaṃ kho, āvuso, avassuto hoti.

“kathañcāvuso, anavassuto hoti? idhāvuso, bhikkhu cakkhunā rūpaṃ disvā piyarūpe rūpe nādhimuccati, appiyarūpe rūpe na byāpajjati, upaṭṭhitakāyassati ca viharati appamāṇacetaso, tañca cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ yathābhūtaṃ pajānāti yatthassa te uppannā pāpakā akusalā dhammā aparisesā nirujjhanti ... pe ... jivhāya rasaṃ sāyitvā ... pe ... manasā dhammaṃ viññāya piyarūpe dhamme nādhimuccati, appiyarūpe dhamme na byāpajjati, upaṭṭhitakāyassati ca viharati appamāṇacetaso, tañca cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ yathābhūtaṃ pajānāti yatthassa te uppannā pāpakā akusalā dhammā aparisesā nirujjhanti. ayaṃ vuccatāvuso, bhikkhu anavassuto cakkhuviññeyyesu rūpesu ... pe ... anavassuto manoviññeyyesu dhammesu. evaṃvihāriñcāvuso, bhikkhuṃ cakkhuto cepi naṃ māro upasaṅkamati, neva labhati māro otāraṃ, na labhati māro ārammaṇaṃ ... pe ... jivhāto cepi naṃ māro upasaṅkamati ... pe ... manato cepi naṃ māro upasaṅkamati, neva labhati māro otāraṃ, na labhati māro ārammaṇaṃ.

“seyyathāpi, āvuso, kūṭāgāraṃ vā sālā vā bahalamattikā addāvalepanā. puratthimāya cepi naṃ disāya puriso ādittāya tiṇukkāya upasaṅkameyya, neva labhetha aggi otāraṃ, na labhetha aggi ārammaṇaṃ ... pe ... pacchimāya cepi naṃ... uttarāya cepi naṃ... dakkhiṇāya cepi naṃ... heṭṭhimato cepi naṃ... uparimato cepi naṃ... yato kutoci cepi naṃ puriso ādittāya tiṇukkāya upasaṅkameyya, neva labhetha aggi otāraṃ, na labhetha aggi ārammaṇaṃ. evameva kho, āvuso, evaṃvihāriṃ bhikkhuṃ cakkhuto cepi naṃ māro upasaṅkamati, neva labhati māro otāraṃ, na labhati māro ārammaṇaṃ ... pe ... manato cepi naṃ māro upasaṅkamati, neva labhati māro otāraṃ, na labhati māro ārammaṇaṃ. evaṃvihārī cāvuso, bhikkhu rūpe adhibhosi, na rūpā bhikkhuṃ adhibhaṃsu; sadde bhikkhu adhibhosi, na saddā bhikkhuṃ adhibhaṃsu; gandhe bhikkhu adhibhosi, na gandhā bhikkhuṃ adhibhaṃsu; rase bhikkhu adhibhosi, na rasā bhikkhuṃ adhibhaṃsu; phoṭṭhabbe bhikkhu adhibhosi, na phoṭṭhabbā bhikkhuṃ adhibhaṃsu; dhamme bhikkhu adhibhosi, na dhammā bhikkhuṃ adhibhaṃsu. ayaṃ vuccatāvuso, bhikkhu rūpādhibhū, saddādhibhū, gandhādhibhū, rasādhibhū, phoṭṭhabbādhibhū, dhammādhibhū, adhibhū, anadhibhūto anadhibhūto kehici kilesehi (ka.)VAR, adhibhosi te pāpake akusale dhamme saṃkilesike ponobbhavike sadare dukkhavipāke āyatiṃ jātijarāmaraṇiye. evaṃ kho, āvuso, anavassuto hotī”ti.

atha kho bhagavā vuṭṭhahitvā āyasmantaṃ mahāmoggallānaṃ āmantesi — “sādhu sādhu, moggallāna! sādhu kho tvaṃ, moggallāna, bhikkhūnaṃ avassutapariyāyañca anavassutapariyāyañca abhāsī”ti.

idamavoca āyasmā mahāmoggallāno. samanuñño satthā ahosi. attamanā te bhikkhū āyasmato mahāmoggallānassa bhāsitaṃ abhinandunti. chaṭṭhaṃ.

7. dukkhadhammasuttaṃ

244. yato kho, bhikkhave, bhikkhu sabbesaṃyeva dukkhadhammānaṃ samudayañca atthaṅgamañca yathābhūtaṃ pajānāti. tathā kho panassa kāmā diṭṭhā honti, yathāssa kāme passato, yo kāmesu kāmacchando kāmasneho kāmamucchā kāmapariḷāho, so nānuseti. tathā kho panassa cāro ca vihāro ca anubuddho hoti, yathā carantaṃ viharantaṃ abhijjhādomanassā pāpakā akusalā dhammā nānusenti.

“kathañca, bhikkhave, bhikkhu sabbesaṃyeva dukkhadhammānaṃ samudayañca atthaṅgamañca yathābhūtaṃ pajānāti? ‘iti rūpaṃ, iti rūpassa samudayo, iti rūpassa atthaṅgamo; iti vedanā... iti saññā... iti saṅkhārā... iti viññāṇaṃ, iti viññāṇassa samudayo, iti viññāṇassa atthaṅgamo’ti — evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu sabbesaṃyeva dukkhadhammānaṃ samudayañca atthaṅgamañca yathābhūtaṃ pajānāti.

“kathañca, bhikkhave, bhikkhuno kāmā diṭṭhā honti? yathāssa kāme passato, yo kāmesu kāmacchando kāmasneho kāmamucchā kāmapariḷāho, so nānuseti. seyyathāpi, bhikkhave, aṅgārakāsu sādhikaporisā puṇṇā aṅgārānaṃ vītaccikānaṃ vītadhūmānaṃ. atha puriso āgaccheyya jīvitukāmo amaritukāmo sukhakāmo dukkhapaṭikūlo. tamenaṃ dve balavanto purisā nānābāhāsu gahetvā, taṃ aṅgārakāsuṃ upakaḍḍheyyuṃ. so iticīticeva kāyaṃ sannāmeyya. taṃ kissa hetu? ñāta ñāṇaṃ (ka.)VAR ñhi, bhikkhave, tassa purisassa purisassa hoti (sī. syā. kaṃ. pī.), purisassa hetu hoti (ka.) ma. ni. 2.45VAR imaṃ cāhaṃ aṅgārakāsuṃ papatissāmi, tatonidānaṃ maraṇaṃ vā nigacchissāmi maraṇamattaṃ vā dukkhanti. evameva kho, bhikkhave, bhikkhuno aṅgārakāsūpamā kāmā diṭṭhā honti, yathāssa kāme passato, yo kāmesu kāmacchando kāmasneho kāmamucchā kāmapariḷāho, so nānuseti.

“kathañca, bhikkhave, bhikkhuno cāro ca vihāro ca anubuddho hoti, yathā carantaṃ viharantaṃ abhijjhādomanassā pāpakā akusalā dhammā nānussavanti VAR ? seyyathāpi, bhikkhave, puriso bahukaṇṭakaṃ dāyaṃ paviseyya. tassa puratopi kaṇṭako, pacchatopi kaṇṭako, uttaratopi kaṇṭako, dakkhiṇatopi kaṇṭako, heṭṭhatopi kaṇṭako, uparitopi kaṇṭako. so satova abhikkameyya, satova paṭikkameyya — ‘mā maṃ kaṇṭako’ti. evameva kho, bhikkhave, yaṃ loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, ayaṃ vuccati ariyassa vinaye kaṇṭako”ti. iti viditvā kaṇḍako. taṃ kaṇḍakoti iti viditvā (sī.)VAR saṃvaro ca asaṃvaro ca veditabbo.

“kathañca, bhikkhave, asaṃvaro hoti? idha, bhikkhave, bhikkhu cakkhunā rūpaṃ disvā piyarūpe rūpe adhimuccati, appiyarūpe rūpe byāpajjati, anupaṭṭhitakāyassati ca viharati parittacetaso, tañca cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ yathābhūtaṃ nappajānāti, yatthassa te uppannā pāpakā akusalā dhammā aparisesā nirujjhanti ... pe ... jivhāya rasaṃ sāyitvā ... pe ... manasā dhammaṃ viññāya piyarūpe dhamme adhimuccati, appiyarūpe dhamme byāpajjati, anupaṭṭhitakāyassati ca viharati parittacetaso, tañca cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ yathābhūtaṃ nappajānāti yatthassa te uppannā pāpakā akusalā dhammā aparisesā nirujjhanti. evaṃ kho, bhikkhave, asaṃvaro hoti.

“kathañca, bhikkhave, saṃvaro hoti? idha, bhikkhave, bhikkhu cakkhunā rūpaṃ disvā piyarūpe rūpe nādhimuccati, appiyarūpe rūpe na byāpajjati, upaṭṭhitakāyassati ca viharati appamāṇacetaso, tañca cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ yathābhūtaṃ pajānāti, yatthassa te uppannā pāpakā akusalā dhammā aparisesā nirujjhanti ... pe ... jivhā rasaṃ sāyitvā ... pe ... manasā dhammaṃ viññāya piyarūpe dhamme nādhimuccati, appiyarūpe dhamme na byāpajjati, upaṭṭhitakāyassati ca viharati appamāṇacetaso, tañca cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ yathābhūtaṃ pajānāti, yatthassa te uppannā pāpakā akusalā dhammā aparisesā nirujjhanti. evaṃ kho, bhikkhave, saṃvaro hoti.

“tassa ce, bhikkhave, bhikkhuno evaṃ carato evaṃ viharato kadāci karahaci satisammosā uppajjanti, pāpakā akusalā sarasaṅkappā saṃyojaniyā, dandho, bhikkhave, satuppādo. atha kho naṃ khippameva pajahati vinodeti byantīkaroti anabhāvaṃ gameti.

“seyyathāpi, bhikkhave, puriso divasaṃsantatte divasasantatte (sī.)VAR ayokaṭāhe dve vā tīṇi vā udakaphusitāni nipāteyya. dandho, bhikkhave, udakaphusitānaṃ nipāto, atha kho naṃ khippameva parikkhayaṃ pariyādānaṃ gaccheyya. evameva kho, bhikkhave, tassa ce bhikkhuno evaṃ carato, evaṃ viharato kadāci karahaci satisammosā uppajjanti pāpakā akusalā sarasaṅkappā saṃyojaniyā, dandho, bhikkhave, satuppādo. atha kho naṃ khippameva pajahati vinodeti byantīkaroti anabhāvaṃ gameti. evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhuno cāro ca vihāro ca anubuddho hoti; yathā carantaṃ viharantaṃ abhijjhādomanassā pāpakā akusalā dhammā nānussavanti. tañce, bhikkhave, bhikkhuṃ evaṃ carantaṃ evaṃ viharantaṃ rājāno vā rājamahāmattā vā mittā vā amaccā vā ñātī vā sālohitā vā, bhogehi abhihaṭṭhuṃ pavāreyyuṃ — ‘ehi evaṃ (sī.)VAR, bho purisa, kiṃ te ime kāsāvā anudahanti, kiṃ muṇḍo kapālamanucarasi, ehi hīnāyāvattitvā bhoge ca bhuñjassu, puññāni ca karohī’ti. so vata, bhikkhave, bhikkhu evaṃ caranto evaṃ viharanto sikkhaṃ paccakkhāya hīnāyāvattissatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati.

“seyyathāpi, bhikkhave, gaṅgā nadī pācīnaninnā pācīnapoṇā pācīnapabbhārā. atha mahājanakāyo āgaccheyya kuddāla-piṭakaṃ ādāya — ‘mayaṃ imaṃ gaṅgaṃ nadiṃ pacchāninnaṃ karissāma pacchāpoṇaṃ pacchāpabbhāran’ti. taṃ kiṃ maññatha, bhikkhave, api nu kho so mahājanakāyo gaṅgaṃ nadiṃ pacchāninnaṃ kareyya pacchāpoṇaṃ pacchāpabbhāran”ti? “no hetaṃ, bhante”. “taṃ kissa hetu”? “gaṅgā, bhante, nadī pācīnaninnā pācīnapoṇā pācīnapabbhārā; sā na sukarā pacchāninnā kātuṃ pacchāpoṇā pacchāpabbhārā. yāvadeva ca pana so mahājanakāyo kilamathassa vighātassa bhāgī assā”ti. “evameva kho, bhikkhave, tañce bhikkhuṃ evaṃ carantaṃ evaṃ viharantaṃ rājāno vā rājamahāmattā vā mittā vā amaccā vā ñātī vā sālohitā vā bhogehi abhihaṭṭhuṃ pavāreyyuṃ — ‘ehi, bho purisa, kiṃ te ime kāsāvā anudahanti, kiṃ muṇḍo kapālamanucarasi, ehi hīnāyāvattitvā bhoge ca bhuñjassu, puññāni ca karohī’ti. so vata, bhikkhave, bhikkhu evaṃ caranto evaṃ viharanto sikkhaṃ paccakkhāya hīnāyāvattissatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati. taṃ kissa hetu? yañhi taṃ, bhikkhave, cittaṃ dīgharattaṃ vivekaninnaṃ vivekapoṇaṃ vivekapabbhāraṃ, tathā kañca (syā. kaṃ. ka.)VAR hīnāyāvattissatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjatī”ti. sattamaṃ.

8. kiṃsukopamasuttaṃ

245. atha kho aññataro bhikkhu yenaññataro bhikkhu tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā taṃ bhikkhuṃ etadavoca — “kittāvatā nu kho, āvuso, bhikkhuno dassanaṃ suvisuddhaṃ hotī”ti? “yato kho, āvuso, bhikkhu channaṃ phassāyatanānaṃ samudayañca atthaṅgamañca yathābhūtaṃ pajānāti, ettāvatā kho, āvuso, bhikkhuno dassanaṃ suvisuddhaṃ hotī”ti.

atha kho so bhikkhu asantuṭṭho tassa bhikkhussa pañhaveyyākaraṇena pañhāveyyākaraṇena (syā. kaṃ. ka.)VAR, yenaññataro bhikkhu tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā taṃ bhikkhuṃ etadavoca — “kittāvatā nu kho, āvuso, bhikkhuno dassanaṃ suvisuddhaṃ hotī”ti? “yato kho, āvuso, bhikkhu pañcannaṃ upādānakkhandhānaṃ samudayañca atthaṅgamañca yathābhūtaṃ pajānāti, ettāvatā kho, āvuso, bhikkhuno dassanaṃ suvisuddhaṃ hotī”ti.

atha kho so bhikkhu asantuṭṭho tassa bhikkhussa pañhaveyyākaraṇena, yenaññataro bhikkhu tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā taṃ bhikkhuṃ etadavoca — “kittāvatā nu kho, āvuso, bhikkhuno dassanaṃ suvisuddhaṃ hotī”ti? “yato kho, āvuso, bhikkhu catunnaṃ mahābhūtānaṃ samudayañca atthaṅgamañca yathābhūtaṃ pajānāti, ettāvatā kho, āvuso, bhikkhuno dassanaṃ suvisuddhaṃ hotī”ti.

atha kho so bhikkhu asantuṭṭho tassa bhikkhussa pañhaveyyākaraṇena, yenaññataro bhikkhu tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā taṃ bhikkhuṃ etadavoca — “kittāvatā nu kho, āvuso, bhikkhuno dassanaṃ suvisuddhaṃ hotī”ti? “yato kho, āvuso, bhikkhu yaṃ kiñci samudayadhammaṃ, sabbaṃ taṃ nirodhadhammanti yathābhūtaṃ pajānāti, ettāvatā, kho, āvuso, bhikkhuno dassanaṃ suvisuddhaṃ hotī”ti.

atha kho so bhikkhu asantuṭṭho tassa bhikkhussa pañhaveyyākaraṇena, yena bhagavā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā bhagavantaṃ etadavoca — “idhāhaṃ, bhante, yenaññataro bhikkhu tenupasaṅkamiṃ; upasaṅkamitvā taṃ bhikkhuṃ etadavocaṃ — kittāvatā nu kho, āvuso, bhikkhuno dassanaṃ suvisuddhaṃ hotī’ti? evaṃ vutte, bhante, so bhikkhu maṃ etadavoca — ‘yato kho, āvuso, bhikkhu channaṃ phassāyatanānaṃ samudayañca atthaṅgamañca yathābhūtaṃ pajānāti, ettāvatā kho, āvuso, bhikkhuno dassanaṃ suvisuddhaṃ hotī’ti. atha khvāhaṃ, bhante, asantuṭṭho tassa bhikkhussa pañhaveyyākaraṇena, yenaññataro bhikkhu tenupasaṅkamiṃ; upasaṅkamitvā taṃ bhikkhuṃ etadavocaṃ — ‘kittāvatā nu kho, āvuso, bhikkhuno dassanaṃ suvisuddhaṃ hotī’ti? evaṃ vutte, bhante, so bhikkhu maṃ etadavoca — ‘yato kho, āvuso, bhikkhu pañcannaṃ upādānakkhandhānaṃ ... pe ... catunnaṃ mahābhūtānaṃ samudayañca atthaṅgamañca yathābhūtaṃ pajānāti ... pe ... yaṃ kiñci samudayadhammaṃ, sabbaṃ taṃ nirodhadhammanti yathābhūtaṃ pajānāti, ettāvatā kho, āvuso, bhikkhuno dassanaṃ suvisuddhaṃ hotī’ti. atha khvāhaṃ, bhante, asantuṭṭho tassa bhikkhussa pañhaveyyākaraṇena yena bhagavā tenupasaṅkamiṃ ( ) (upasaṅkamitvā bhagavantaṃ etadavocaṃ) (ka.)VAR . kittāvatā nu kho, bhante, bhikkhuno dassanaṃ suvisuddhaṃ hotī”ti?

“seyyathāpi, bhikkhu, purisassa kiṃsuko adiṭṭhapubbo assa. so yenaññataro puriso kiṃsukassa dassāvī tenupasaṅkameyya. upasaṅkamitvā taṃ purisaṃ evaṃ vadeyya — ‘kīdiso, bho purisa, kiṃsuko’ti? so evaṃ vadeyya — ‘kāḷako kho, ambho purisa, kiṃsuko — seyyathāpi jhāmakhāṇū’ti. tena kho pana, bhikkhu, samayena tādisovassa kiṃsuko yathāpi yathā (sī. syā. kaṃ.) dutiyavārādīsu pana “yathāpi”tveva dissatiVAR tassa purisassa dassanaṃ. atha kho, so bhikkhu, puriso asantuṭṭho tassa purisassa pañhaveyyākaraṇena, yenaññataro puriso kiṃsukassa dassāvī tenupasaṅkameyya; upasaṅkamitvā taṃ purisaṃ evaṃ vadeyya — ‘kīdiso, bho purisa, kiṃsuko’ti? so evaṃ vadeyya — ‘lohitako kho, ambho purisa, kiṃsuko — seyyathāpi maṃsapesī’ti. tena kho pana, bhikkhu, samayena tādisovassa kiṃsuko yathāpi tassa purisassa dassanaṃ. atha kho so bhikkhu puriso asantuṭṭho tassa purisassa pañhaveyyākaraṇena, yenaññataro puriso kiṃsukassa dassāvī tenupasaṅkameyya; upasaṅkamitvā taṃ purisaṃ evaṃ vadeyya — ‘kīdiso, bho purisa, kiṃsuko’ti? so evaṃ vadeyya — ‘ocīrakajāto ojīrakajāto (sī.), odīrakajāto (pī.)VAR kho, ambho purisa, kiṃsuko ādinnasipāṭiko — seyyathāpi sirīso’ti. tena kho pana, bhikkhu, samayena tādisovassa kiṃsuko, yathāpi tassa purisassa dassanaṃ. atha kho so bhikkhu puriso asantuṭṭho tassa purisassa pañhaveyyākaraṇena, yenaññataro puriso kiṃsukassa dassāvī tenupasaṅkameyya; upasaṅkamitvā taṃ purisaṃ evaṃ vadeyya — ‘kīdiso, bho purisa, kiṃsuko’ti? so evaṃ vadeyya — ‘bahalapattapalāso sandacchāyo VAR kho, ambho purisa, kiṃsuko — seyyathāpi nigrodho’ti. tena kho pana, bhikkhu, samayena tādisovassa kiṃsuko, yathāpi tassa purisassa dassanaṃ. evameva kho, bhikkhu, yathā yathā adhimuttānaṃ tesaṃ sappurisānaṃ dassanaṃ suvisuddhaṃ hoti, tathā tathā kho tehi sappurisehi byākataṃ.

“seyyathāpi, bhikkhu, rañño paccantimaṃ nagaraṃ daḷhuddhāpaṃ daḷhuddāpaṃ (sī. pī.)VAR daḷhapākāratoraṇaṃ chadvāraṃ. tatrassa dovāriko paṇḍito byatto medhāvī, aññātānaṃ nivāretā, ñātānaṃ pavesetā. puratthimāya disāya āgantvā sīghaṃ dūtayugaṃ taṃ dovārikaṃ evaṃ vadeyya — ‘kahaṃ, bho purisa, imassa nagarassa nagarassāmī’ti? so evaṃ vadeyya — ‘eso, bhante, majjhe siṅghāṭake nisinno’ti. atha kho taṃ sīghaṃ dūtayugaṃ nagarassāmikassa yathābhūtaṃ vacanaṃ niyyātetvā yathāgatamaggaṃ paṭipajjeyya. pacchimāya disāya āgantvā sīghaṃ dūtayugaṃ ... pe ... uttarāya disāya... dakkhiṇāya disāya āgantvā sīghaṃ dūtayugaṃ taṃ dovārikaṃ evaṃ vadeyya — ‘kahaṃ, bho purisa, imassa nagarassāmī’ti? so evaṃ vadeyya — ‘eso, bhante, majjhe siṅghāṭake nisinno’ti. atha kho taṃ sīghaṃ dūtayugaṃ nagarassāmikassa yathābhūtaṃ vacanaṃ niyyātetvā yathāgatamaggaṃ paṭipajjeyya.

“upamā kho myāyaṃ, bhikkhu, katā atthassa viññāpanāya. ayañcettha attho — ‘nagaran’ti kho, bhikkhu, imassetaṃ cātumahābhūtikassa kāyassa adhivacanaṃ mātāpettikasambhavassa odanakummāsūpacayassa aniccucchādanaparimaddanabhedanaviddhaṃsanadhammassa. ‘cha dvārā’ti kho, bhikkhu, channetaṃ ajjhattikānaṃ āyatanānaṃ adhivacanaṃ. ‘dovāriko’ti kho, bhikkhu, satiyā etaṃ adhivacanaṃ. ‘sīghaṃ dūtayugan’ti kho, bhikkhu, samathavipassanānetaṃ adhivacanaṃ. ‘nagarassāmī’ti kho, bhikkhu, viññāṇassetaṃ adhivacanaṃ. ‘majjhe siṅghāṭako’ti kho, bhikkhu, catunnetaṃ mahābhūtānaṃ adhivacanaṃ — pathavīdhātuyā, āpodhātuyā, tejodhātuyā, vāyodhātuyā. ‘yathābhūtaṃ vacanan’ti kho, bhikkhu, nibbānassetaṃ adhivacanaṃ. ‘yathāgatamaggo’ti kho, bhikkhu, ariyassetaṃ aṭṭhaṅgikassa maggassa adhivacanaṃ, seyyathidaṃ — sammādiṭṭhiyā ... pe ... sammāsamādhissā”ti. aṭṭhamaṃ.

9. vīṇopamasuttaṃ

246. “yassa kassaci, bhikkhave, bhikkhussa vā bhikkhuniyā vā cakkhuviññeyyesu rūpesu uppajjeyya chando vā rāgo vā doso vā moho vā paṭighaṃ vāpi paṭighaṃ vā (sī.)VAR cetaso, tato cittaṃ nivāreyya. sabhayo ceso maggo sappaṭibhayo ca sakaṇṭako ca sagahano ca ummaggo ca kummaggo ca duhitiko ca. asappurisasevito ceso maggo, na ceso maggo sappurisehi sevito. na tvaṃ etaṃ arahasīti. tato cittaṃ nivāraye cakkhuviññeyyehi rūpehi ... pe ... yassa kassaci, bhikkhave, bhikkhussa vā bhikkhuniyā vā jivhāviññeyyesu rasesu ... pe ... manoviññeyyesu dhammesu uppajjeyya chando vā rāgo vā doso vā moho vā paṭighaṃ vāpi cetaso tato cittaṃ nivāreyya. sabhayo ceso maggo sappaṭibhayo ca sakaṇṭako ca sagahano ca ummaggo ca kummaggo ca duhitiko ca. asappurisasevito ceso maggo, na ceso maggo sappurisehi sevito. na tvaṃ etaṃ arahasīti. tato cittaṃ nivāraye manoviññeyyehi dhammehi.

“seyyathāpi, bhikkhave, kiṭṭhaṃ sampannaṃ. kiṭṭhārakkho kiṭṭhārakkhako (sī.)VAR ca pamatto, goṇo ca kiṭṭhādo aduṃ kiṭṭhaṃ otaritvā yāvadatthaṃ madaṃ āpajjeyya pamādaṃ āpajjeyya; evameva kho, bhikkhave, assutavā puthujjano chasu phassāyatanesu asaṃvutakārī pañcasu kāmaguṇesu yāvadatthaṃ madaṃ āpajjati pamādaṃ āpajjati.

“seyyathāpi, bhikkhave, kiṭṭhaṃ sampannaṃ kiṭṭhārakkho ca appamatto goṇo ca kiṭṭhādo aduṃ kiṭṭhaṃ otareyya. tamenaṃ kiṭṭhārakkho nāsāyaṃ suggahitaṃ gaṇheyya. nāsāyaṃ suggahitaṃ gahetvā uparighaṭāyaṃ suniggahitaṃ niggaṇheyya. uparighaṭāyaṃ suniggahitaṃ niggahetvā daṇḍena sutāḷitaṃ tāḷeyya. daṇḍena sutāḷitaṃ tāḷetvā osajjeyya. dutiyampi kho, bhikkhave ... pe ... tatiyampi kho, bhikkhave, goṇo kiṭṭhādo aduṃ kiṭṭhaṃ otareyya. tamenaṃ kiṭṭhārakkho nāsāyaṃ suggahitaṃ gaṇheyya. nāsāyaṃ suggahitaṃ gahetvā uparighaṭāyaṃ suniggahitaṃ niggaṇheyya. uparighaṭāyaṃ suniggahitaṃ niggahetvā daṇḍena sutāḷitaṃ tāḷeyya. daṇḍena sutāḷitaṃ tāḷetvā osajjeyya. evañhi so, bhikkhave, goṇo kiṭṭhādo gāmagato vā araññagato vā, ṭhānabahulo vā assa nisajjabahulo vā na taṃ kiṭṭhaṃ puna otareyya — tameva purimaṃ daṇḍasamphassaṃ samanussaranto. evameva kho, bhikkhave, yato kho bhikkhuno chasu phassāyatanesu cittaṃ udujitaṃ hoti sudujitaṃ, ajjhattameva santiṭṭhati, sannisīdati, ekodi hoti, samādhiyati.

“seyyathāpi, bhikkhave, rañño vā rājamahāmattassa vā vīṇāya saddo assutapubbo assa. so vīṇāsaddaṃ suṇeyya. so evaṃ vadeyya — ‘ambho, kassa kissa (sī. pī.)VAR nu kho eso saddo evaṃrajanīyo evaṃkamanīyo evaṃmadanīyo evaṃmucchanīyo evaṃbandhanīyo’ti? tamenaṃ evaṃ vadeyyuṃ — ‘esā, kho, bhante, vīṇā nāma, yassā eso saddo evaṃrajanīyo evaṃkamanīyo evaṃmadanīyo evaṃmucchanīyo evaṃbandhanīyo’ti. so evaṃ vadeyya — ‘gacchatha me, bho, taṃ vīṇaṃ āharathā’ti. tassa taṃ vīṇaṃ āhareyyuṃ. tamenaṃ evaṃ vadeyyuṃ — ‘ayaṃ kho sā, bhante, vīṇā yassā eso saddo evaṃrajanīyo evaṃkamanīyo evaṃmadanīyo evaṃmucchanīyo evaṃbandhanīyo’ti. so evaṃ vadeyya — ‘alaṃ me, bho, tāya vīṇāya, tameva me saddaṃ āharathā’ti. tamenaṃ evaṃ vadeyyuṃ — ‘ayaṃ kho, bhante, vīṇā nāma anekasambhārā mahāsambhārā. anekehi sambhārehi samāraddhā vadati, seyyathidaṃ — doṇiñca paṭicca cammañca paṭicca daṇḍañca paṭicca upadhāraṇe ca paṭicca tantiyo ca paṭicca koṇañca paṭicca purisassa ca tajjaṃ vāyāmaṃ paṭicca evāyaṃ, bhante, vīṇā nāma anekasambhārā mahāsambhārā. anekehi sambhārehi samāraddhā vadatī’ti. so taṃ vīṇaṃ dasadhā vā satadhā vā phāleyya, dasadhā vā satadhā vā taṃ phāletvā sakalikaṃ sakalikaṃ kareyya. sakalikaṃ sakalikaṃ karitvā agginā ḍaheyya, agginā ḍahitvā masiṃ kareyya. masiṃ karitvā mahāvāte vā ophuneyya opuneyya (sī. pī.), ophuṇeyya (?)VAR, nadiyā vā sīghasotāya pavāheyya. so evaṃ vadeyya — ‘asatī kirāyaṃ, bho, vīṇā nāma, yathevaṃ yaṃ yathevāyaṃ (sī.), yathevayaṃ (pī.)VAR kiñci vīṇā nāma ettha ca panāyaṃ jano ettha panāyaṃ jano (syā. kaṃ.), ettha ca mahājano (pī. ka.)VAR ativelaṃ pamatto palaḷito’ti. evameva kho, bhikkhave, bhikkhu rūpaṃ samanvesati VAR yāvatā rūpassa gati, vedanaṃ samanvesati yāvatā vedanāya gati, saññaṃ samanvesati yāvatā saññāya gati, saṅkhāre samanvesati yāvatā saṅkhārānaṃ gati, viññāṇaṃ samanvesati yāvatā viññāṇassa gati. tassa rūpaṃ samanvesato yāvatā rūpassa gati, vedanaṃ samanvesato ... pe ... saññaṃ... saṅkhāre... viññāṇaṃ samanvesato yāvatā viññāṇassa gati. yampissa taṃ hoti ahanti vā mamanti vā asmīti vā tampi tassa na hotī”ti. navamaṃ.

10. chappāṇakopamasuttaṃ

247. “seyyathāpi, bhikkhave, puriso arugatto pakkagatto saravanaṃ paviseyya. tassa kusakaṇṭakā ceva pāde vijjheyyuṃ, sarapattāni ca gattāni VAR vilekheyyuṃ. evañhi so, bhikkhave, puriso bhiyyosomattāya tatonidānaṃ dukkhaṃ domanassaṃ paṭisaṃvediyetha. evameva kho, bhikkhave, idhekacco bhikkhu gāmagato vā araññagato vā labhati vattāraṃ — ‘ayañca so ayañca kho (pī. ka.), ayaṃ so (?)VAR āyasmā evaṃkārī evaṃsamācāro asucigāmakaṇṭako’ti. taṃ kaṇṭakoti taṃ “asucigāmakaṇḍato” ”ti (ka.)VAR iti viditvā saṃvaro ca asaṃvaro ca veditabbo.

“kathañca, bhikkhave, asaṃvaro hoti? idha, bhikkhave, bhikkhu cakkhunā rūpaṃ disvā piyarūpe rūpe adhimuccati, appiyarūpe rūpe byāpajjati, anupaṭṭhitakāyassati ca viharati parittacetaso. tañca cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ yathābhūtaṃ nappajānāti, yatthassa te uppannā pāpakā akusalā dhammā aparisesā nirujjhanti. sotena saddaṃ sutvā... ghānena gandhaṃ ghāyitvā... jivhāya rasaṃ sāyitvā... kāyena phoṭṭhabbaṃ phusitvā... manasā dhammaṃ viññāya piyarūpe dhamme adhimuccati, appiyarūpe dhamme byāpajjati, anupaṭṭhitakāyassati ca viharati parittacetaso, tañca cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ yathābhūtaṃ nappajānāti, yatthassa te uppannā pāpakā akusalā dhammā aparisesā nirujjhanti.

“seyyathāpi, bhikkhave, puriso chappāṇake gahetvā nānāvisaye nānāgocare daḷhāya rajjuyā bandheyya. ahiṃ gahetvā daḷhāya rajjuyā bandheyya. susumāraṃ VAR gahetvā daḷhāya rajjuyā bandheyya. pakkhiṃ gahetvā daḷhāya rajjuyā bandheyya. kukkuraṃ gahetvā daḷhāya rajjuyā bandheyya . siṅgālaṃ gahetvā daḷhāya rajjuyā bandheyya. makkaṭaṃ gahetvā daḷhāya rajjuyā bandheyya. daḷhāya rajjuyā bandhitvā majjhe gaṇṭhiṃ karitvā ossajjeyya. atha kho, te, bhikkhave, chappāṇakā nānāvisayā nānāgocarā sakaṃ sakaṃ gocaravisayaṃ āviñcheyyuṃ āviñjeyyuṃ (sī.)VAR — ahi āviñcheyya ‘vammikaṃ pavekkhāmī’ti, susumāro āviñcheyya ‘udakaṃ pavekkhāmī’ti, pakkhī āviñcheyya ‘ākāsaṃ ḍessāmī’ti, kukkuro āviñcheyya ‘gāmaṃ pavekkhāmī’ti, siṅgālo āviñcheyya ‘sīvathikaṃ VAR pavekkhāmī’ti, makkaṭo āviñcheyya ‘vanaṃ pavekkhāmī’ti. yadā kho te, bhikkhave, chappāṇakā jhattā assu kilantā, atha kho yo nesaṃ pāṇakānaṃ balavataro assa tassa te anuvatteyyuṃ, anuvidhāyeyyuṃ vasaṃ gaccheyyuṃ. evameva kho, bhikkhave, yassa kassaci bhikkhuno kāyagatāsati abhāvitā abahulīkatā, taṃ cakkhu āviñchati manāpiyesu rūpesu, amanāpiyā rūpā paṭikūlā honti ... pe ... mano āviñchati manāpiyesu dhammesu, amanāpiyā dhammā paṭikūlā honti. evaṃ kho, bhikkhave, asaṃvaro hoti.

“kathañca, bhikkhave, saṃvaro hoti? idha, bhikkhave, bhikkhu cakkhunā rūpaṃ disvā piyarūpe rūpe nādhimuccati, appiyarūpe rūpe na byāpajjati, upaṭṭhitakāyassati ca viharati appamāṇacetaso, tañca cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ yathābhūtaṃ pajānāti, yatthassa te uppannā pāpakā akusalā dhammā aparisesā nirujjhanti ... pe ... jivhā rasaṃ sāyitvā ... pe ... manasā dhammaṃ viññāya piyarūpe dhamme nādhimuccati, appiyarūpe dhamme na byāpajjati, upaṭṭhitakāyassati ca viharati appamāṇacetaso, tañca cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ yathābhūtaṃ pajānāti yatthassa te uppannā pāpakā akusalā dhammā aparisesā nirujjhanti.

“seyyathāpi, bhikkhave, puriso chappāṇake gahetvā nānāvisaye nānāgocare daḷhāya rajjuyā bandheyya. ahiṃ gahetvā daḷhāya rajjuyā bandheyya. susumāraṃ gahetvā daḷhāya rajjuyā bandheyya. pakkhiṃ gahetvā ... pe ... kukkuraṃ gahetvā... siṅgālaṃ gahetvā... makkaṭaṃ gahetvā daḷhāya rajjuyā bandheyya. daḷhāya rajjuyā bandhitvā daḷhe khīle vā thambhe vā upanibandheyya. atha kho te, bhikkhave, chappāṇakā nānāvisayā nānāgocarā sakaṃ sakaṃ gocaravisayaṃ āviñcheyyuṃ — ahi āviñcheyya ‘vammikaṃ pavekkhāmī’ti, susumāro āviñcheyya ‘udakaṃ pavekkhāmī’ti, pakkhī āviñcheyya ‘ākāsaṃ ḍessāmī’ti, kukkuro āviñcheyya ‘gāmaṃ pavekkhāmī’ti, siṅgālo āviñcheyya ‘sīvathikaṃ pavekkhāmī’ti, makkaṭo āviñcheyya ‘vanaṃ pavekkhāmī’ti . yadā kho te, bhikkhave, chappāṇakā jhattā assu kilantā, atha tameva khīlaṃ vā thambhaṃ vā upatiṭṭheyyuṃ, upanisīdeyyuṃ, upanipajjeyyuṃ. evameva kho, bhikkhave, yassa kassaci bhikkhuno kāyagatāsati bhāvitā bahulīkatā, taṃ cakkhu nāviñchati manāpiyesu rūpesu, amanāpiyā rūpā nappaṭikūlā honti ... pe ... jivhā nāviñchati manāpiyesu rasesu ... pe ... mano nāviñchati manāpiyesu dhammesu, amanāpiyā dhammā nappaṭikūlā honti. evaṃ kho, bhikkhave, saṃvaro hoti.

“‘daḷhe khīle vā thambhe vā’ti kho, bhikkhave, kāyagatāya satiyā etaṃ adhivacanaṃ. tasmātiha vo, bhikkhave, evaṃ sikkhitabbaṃ — ‘kāyagatā no sati bhāvitā bhavissati bahulīkatā yānīkatā vatthukatā anuṭṭhitā paricitā susamāraddhā’ti. evañhi kho, bhikkhave, sikkhitabban”ti. dasamaṃ.

11. yavakalāpisuttaṃ

248. “seyyathāpi, bhikkhave, yavakalāpī cātumahāpathe nikkhittā assa. atha cha purisā āgaccheyyuṃ byābhaṅgihatthā. te yavakalāpiṃ chahi byābhaṅgīhi haneyyuṃ. evañhi sā, bhikkhave, yavakalāpī suhatā assa chahi byābhaṅgīhi haññamānā. atha sattamo puriso āgaccheyya byābhaṅgihattho. so taṃ yavakalāpiṃ sattamāya byābhaṅgiyā haneyya. evañhi sā bhikkhave, yavakalāpī suhatatarā assa, sattamāya byābhaṅgiyā haññamānā. evameva kho, bhikkhave, assutavā puthujjano cakkhusmiṃ haññati manāpāmanāpehi rūpehi ... pe ... jivhāya haññati manāpāmanāpehi rasehi ... pe ... manasmiṃ haññati manāpāmanāpehi dhammehi. sace so, bhikkhave, assutavā puthujjano āyatiṃ punabbhavāya ceteti, evañhi so, bhikkhave, moghapuriso suhatataro hoti, seyyathāpi sā yavakalāpī sattamāya byābhaṅgiyā haññamānā.

“bhūtapubbaṃ, bhikkhave, devāsurasaṅgāmo samupabyūḷho VAR ahosi. atha kho, bhikkhave, vepacitti asurindo asure āmantesi — ‘sace, mārisā, devāsurasaṅgāme samupabyūḷhe asurā jineyyuṃ devā parājineyyuṃ, yena naṃ sakkaṃ devānamindaṃ kaṇṭhapañcamehi bandhanehi bandhitvā mama santike āneyyātha asurapuran’ti. sakkopi kho, bhikkhave, devānamindo deve tāvatiṃse āmantesi — ‘sace, mārisā, devāsurasaṅgāme samupabyūḷhe devā jineyyuṃ asurā parājineyyuṃ, yena naṃ vepacittiṃ asurindaṃ kaṇṭhapañcamehi bandhanehi bandhitvā mama santike āneyyātha sudhammaṃ devasabhan’ti. tasmiṃ kho pana, bhikkhave, saṅgāme devā jiniṃsu, asurā parājiniṃsu . atha kho, bhikkhave, devā tāvatiṃsā vepacittiṃ asurindaṃ kaṇṭhapañcamehi bandhanehi bandhitvā sakkassa devānamindassa santike ānesuṃ sudhammaṃ devasabhaṃ. tatra sudaṃ, bhikkhave, vepacitti asurindo kaṇṭhapañcamehi bandhanehi baddho bandho (sī. syā. kaṃ. ka.)VAR hoti. yadā kho, bhikkhave, vepacittissa asurindassa evaṃ hoti — ‘dhammikā kho devā, adhammikā asurā, idheva dānāhaṃ devapuraṃ gacchāmī’ti. atha kaṇṭhapañcamehi bandhanehi muttaṃ attānaṃ samanupassati, dibbehi ca pañcahi kāmaguṇehi samappito samaṅgībhūto paricāreti. yadā ca kho, bhikkhave, vepacittissa asurindassa evaṃ hoti — ‘dhammikā kho asurā, adhammikā devā, tattheva dānāhaṃ asurapuraṃ gamissāmī’ti, atha kaṇṭhapañcamehi bandhanehi baddhaṃ attānaṃ samanupassati. dibbehi ca pañcahi kāmaguṇehi parihāyati. evaṃ sukhumaṃ kho, bhikkhave, vepacittibandhanaṃ. tato sukhumataraṃ mārabandhanaṃ. maññamāno kho, bhikkhave, baddho mārassa, amaññamāno mutto pāpimato.

“‘asmī’ti, bhikkhave, maññitametaṃ, ‘ayamahamasmī’ti maññitametaṃ, ‘bhavissan’ti maññitametaṃ, ‘na bhavissan’ti maññitametaṃ, ‘rūpī bhavissan’ti maññitametaṃ, ‘arūpī bhavissan’ti maññitametaṃ, ‘saññī bhavissan’ti maññitametaṃ, ‘asaññī bhavissan’ti maññitametaṃ, ‘nevasaññīnāsaññī bhavissan’ti maññitametaṃ. maññitaṃ, bhikkhave, rogo, maññitaṃ gaṇḍo, maññitaṃ sallaṃ. tasmātiha, bhikkhave, ‘amaññamānena amaññitamānena (pī. ka.)VAR cetasā viharissāmā’ti — evañhi vo, bhikkhave, sikkhitabbaṃ.

“‘asmī’ti, bhikkhave, iñjitametaṃ, ‘ayamahamasmī’ti iñjitametaṃ, ‘bhavissan’ti iñjitametaṃ, ‘na bhavissan’ti iñjitametaṃ, ‘rūpī bhavissan’ti iñjitametaṃ, ‘arūpī bhavissan’ti iñjitametaṃ, ‘saññī bhavissan’ti iñjitametaṃ, ‘asaññī bhavissan’ti iñjitametaṃ, ‘nevasaññīnāsaññī bhavissan’ti iñjitametaṃ. iñjitaṃ, bhikkhave, rogo, iñjitaṃ gaṇḍo, iñjitaṃ sallaṃ. tasmātiha, bhikkhave, ‘aniñjamānena aniñjiyamānena (syā. kaṃ. ka.)VAR cetasā viharissāmā’ti — evañhi vo, bhikkhave, sikkhitabbaṃ.

“‘asmī’ti, bhikkhave, phanditametaṃ, ‘ayamahamasmī’ti phanditametaṃ, ‘bhavissan’ti ... pe ... ‘na bhavissan’ti... ‘rūpī bhavissan’ti... ‘arūpī bhavissan’ti... ‘saññī bhavissan’ti... ‘asaññī bhavissan’ti... ‘nevasaññīnāsaññī bhavissan’ti phanditametaṃ. phanditaṃ, bhikkhave, rogo, phanditaṃ gaṇḍo, phanditaṃ sallaṃ. tasmātiha, bhikkhave, ‘aphandamānena aphandiyamānena (syā. kaṃ. ka.)VAR cetasā viharissāmā’ti — evañhi vo, bhikkhave, sikkhitabbaṃ.

“‘asmī’ti, bhikkhave, papañcitametaṃ, ‘ayamahamasmī’ti papañcitametaṃ, ‘bhavissan’ti ... pe ... ‘na bhavissan’ti... ‘rūpī bhavissan’ti... ‘arūpī bhavissan’ti... ‘saññī bhavissan’ti... ‘asaññī bhavissan’ti... ‘nevasaññīnāsaññī bhavissan’ti papañcitametaṃ . papañcitaṃ, bhikkhave, rogo, papañcitaṃ gaṇḍo, papañcitaṃ sallaṃ. tasmātiha, bhikkhave, ‘nippapañcena cetasā viharissāmā’ti — evañhi vo, bhikkhave, sikkhitabbaṃ.

“‘asmī’ti, bhikkhave, mānagatametaṃ, ‘ayamahamasmī’ti mānagatametaṃ, ‘bhavissan’ti mānagatametaṃ, ‘na bhavissan’ti mānagatametaṃ, ‘rūpī bhavissan’ti mānagatametaṃ, ‘arūpī bhavissan’ti mānagatametaṃ, ‘saññī bhavissan’ti mānagatametaṃ, ‘asaññī bhavissan’ti mānagatametaṃ, ‘nevasaññīnāsaññī bhavissan’ti mānagatametaṃ. mānagataṃ, bhikkhave, rogo, mānagataṃ gaṇḍo, mānagataṃ sallaṃ. tasmātiha, bhikkhave, ‘nihatamānena cetasā viharissāmā’ti — evañhi vo, bhikkhave, sikkhitabban”ti. ekādasamaṃ.

āsīvisavaggo ekūnavīsatimo.

tassuddānaṃ —

āsīviso ratho kummo, dve dārukkhandhā avassuto.

dukkhadhammā kiṃsukā vīṇā, chappāṇā yavakalāpīti.

saḷāyatanavagge catutthapaṇṇāsako samatto.

tassa vagguddānaṃ —

nandikkhayo saṭṭhinayo, samuddo uragena ca.

catupaṇṇāsakā ete, nipātesu pakāsitāti.

saḷāyatanasaṃyuttaṃ samattaṃ.